Бүгінде көпшілік «ChatGPT», «Gemini», «Claude» секілді жаһандық жасанды интеллект жүйелерін пайдаланады. Бұл – сөзсіз қуатты құралдар. Алайда олардың бізге беретін жауаптары көбіне жалпылама. Себебі мұндай модельдер бүкіл интернет кеңістігіндегі деректерге сүйеніп үйретілген. Ал сол деректер арасында қазақтың тілі, мәдениеті, тарихы мен менталитеті статистикалық көрсеткіш ретінде ғана қабылданады. Сондықтан мұндай жүйелерге болмысымызға қатысты сұрақ қойсақ, үстірт жауап береді.
«Біз бір ғана өнім емес, толыққанды жасанды интеллект экожүйесін қалыптастырдық. Бұл жүйелер бізді түсінеді, естиді, ең бастысы, біздің тілімізде сөйлейді. Бұл экожүйенің өзегі – «Oylan». «Oylan» ұлттық ДНҚ-мен жасалған жасанды интеллект жүйесі деп айтуға болады. Шетелдік модельдер Қазақстан заңдары туралы мәлімет беріп, ұлттық ойындарымызды сипаттап беруі мүмкін. Алайда «Oylan» сол ақпаратты қазақы дүниетаныммен, мәдени контекспен және ұлттық менталитетпен байланыстыра отырып түсіндіреді. Оған қазақ әдебиеті, дәстүрі, қоғамның жазылмаған қағидалары үйретілген. «Oylan»-мен тілдесу – өзіңді жақсырақ түсінетін отандасыңмен әңгімелескендей әсер қалдырады», дейді «ISSAI» маманы Әмина Байкенова.
Дегенмен интеллект мәтінмен ғана шектелмейді. Ол бейне арқылы да көрінеді. Осы бағытта «Beynele» жүйесі әзірленген. Батыстың бейнегенерация құралдары Азияны біртұтас, жалпылама кеңістік ретінде бейнелесе, «Beynele» елімізді өзіміз қалай көретін болсақ, солай көрсетеді. Бұл жүйе қарапайым ою мен сакралды өрнектің айырмасын ажыратып, ұлттық рәміздердің мәнін таниды. Осы тұрғыдан алғанда, «Beynele» – еліміздің визуалды дербестігін қалыптастыратын құрал.
Халықаралық кеңістікте еркін әрі кедергісіз байланыс орнату үшін «MangiSoz» және «TilSync» жүйелері әзірленіп, қолданысқа енгізілді. «MangiSoz» мәтінді дыбысқа, дыбысты мәтінге айналдыратын жүйе. Бағдарлама қазақ тілінің әуезін, сөйлеу ырғағын ескере отырып, қазақша дәл дыбыстайды. Ал «TilSync» аударма жұмысын мүмкіндігінше жеделдетеді. Бұның ең басты ерекшелігі – дәл сол сәтте аударма жасайтынында. Жүйені халықаралық іс-шаралар, ресми кездесулер мен көптілді ортада тиімді коммуникация құралы ретінде пайдалануға әбден болады.
Сонымен қатар отандық жасанды интеллект шешімдерін дамытудағы негізгі мәселенің бірі – деректер қауіпсіздігі. Қауіпсіздіксіз технологияның толыққанды әрі ұзақмерзімді тиімділігі болмайды. Қазіргі таңда шетелдік жасанды интеллект сервистерін қолдану барысында пайдаланушының ойы, жұмыс стратегиясы және ішкі деректері ел аумағынан тыс серверлерге жіберіледі. Мұндай жағдайда ақпараттың қайда сақталатыны, қалай өңделетіні және кімнің қолында болатыны әрдайым ашық айтыла бермейді. Осының алдын алу үшін «Mangitas» жүйесі әзірленген. «Mangitas» – барлық отандық жасанды интеллект өнімін интернетке қоспай-ақ, толық жабық желіде іске қосуға мүмкіндік беретін автономды ЖИ сервер. Жүйе бұлтты сервистерге тәуелді емес әрі барлық деректің пайдаланушының өз бақылауында сақталуын қамтамасыз етеді.
«ISSAI» институтының бас директоры Хусейн Атакан Варолдың айтуынша, университет жасанды интеллектінің әлеуетін ерте кезден-ақ бағалап, жүйелі жұмысқа кіріскен. Соның нәтижесінде бүгінде жаһандық технологиялық бәсекеде Қазақстан да өз өнімдерін ұсынып отыр.
«Бұдан он жыл бұрын жасанды интеллект Тьюринг тестінен өтеді, күрделі математикалық есептерді шешеді немесе автокөлікті өздігінен жүргізеді деген ойлар философтар мен фантаст-жазушылардың ойы ғана еді. Бүгінде бұл болжамдардың барлығы шындыққа айналды. Қазір өнер туындыларын жасап, музыка жазатын жасанды интеллект ешкімді таңғалдырмайды. Кейде тіпті ЖИ жасаған бейне мен шынайы суреттің айырмасын ажырату қиын. Алайда осы технологияларды кім жасап жатыр деген сұраққа келгенде, назар екі ірі орталыққа – АҚШ пен Қытайға ауады. Әлемдік бәсекені алға жылжытып отырған бұл алпауыт компаниялар негізінен ірі экономикалар мен үстем тілдерге басымдық береді. Соның салдарынан көптеген ел мен тіл технологиялық тұрғыдан тәуелді күйде қалып отыр. Осы олқылықтың орнын толтырудың бір үлгісі ретінде Nazarbayev Universіty жанындағы Ақылды жүйелер мен жасанды интеллект институтының (ISSAI) тәжірибесін атауға болады. Генеративті жасанды интеллект бәсекесі басталған сәтте институт дайын болды. Команда көптүйінді супересептеу кластерлерін меңгеріп, 150 миллиард токеннен тұратын ауқымды дерек қорын жинады. Нәтижесінде, әріптестердің қолдауымен қазақ тіліндегі ірі тілдік модель жасалды. Бұл модель – цифрлық ресурсы аз тілдер үшін жасалған алғашқы жоғары өнімді жүйелердің бірі», деді ол.
Бүгінге дейін бағдарламалар 138 мыңнан астам рет жүктеліпті. Зерттеушілер, стартапшылар, мемлекеттік органдар мен жеке компаниялар тарапынан сұраныс артқан.
