Сурет: inbusiness.kz
Ақтау – мәдени астана
Нақты мысалдарға жүгінсек, биыл Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Түркі мемлекеттері ұйымына кіретін алты бауырлас елдің бәріне, сондай-ақ Орталық Азиядағы Тәжікстанға сапарлап барғанын көруге болады. Тіпті Өзбекстан мен Түрікменстанға бір жылдың ішінде екі реттен ат басын бұрды. Сондай-ақ Орталық Азия мемлекеттері мен Әзербайжанның президенттері де осы жылы біздің елге келіп қайтты. Олардың ішінде де Қазақ еліне екі мәртеден жолы түскен мемлекет басшылары бар. Тілі жақын, тілегі бір көшбасшылар Түркі мемлекеттері ұйымының Әзербайжанда өткен саммитінде, сондай-ақ өзара жұмыс сапарлары мен «Орталық Азия+» форматындағы кездесулерде бас қосып, аймақ дамуының аяқалысы мен бауырлас мемлекеттердің болашақ әрекеттестігі мәселелерін кеңінен талқылады.
Түркі дүниесінің тұтастануы туралы сөз қозғағанда осы жылы Ақтау қаласының «Түркі әлемінің мәдени астанасы» болып жариялануы алдымен ауызға ілігеді. Мың бояулы мұнайлы өлкені әрі еліміздегі бірден-бір портты шаһарды мұндай биік мәртебеге лайық деп тану туралы шешім былтыр Түрікменстан астанасы Ашғабадта өткен халықаралық ТҮРКСОЙ ұйымына мүше елдердің мәдениет министрлері бас қосқан 41-кеңес отырысында қабылданды. Айта кетсек, бұған дейін 2012 жылы Астана қаласы мен 2017 жылы Түркістан қаласы да мәдени астана атағын иеленгені белгілі.
Ұйымның Бас хатшысы Сұлтан Әкімұлы Ақтау қаласын таңдаудағы басты ұстаным туралы айта келе: «Маңғыстау өңірі – ТҮРКСОЙ ұйымының мақсаты үшін өте қолайлы аймақ. Мұнда күллі түркі жұртына ортақ қасиетті нысандар баршылық. Тіпті бұл өлке ашық аспан астындағы мұражай іспетті. Келген қонақтар Бозжыра, Ыбықтының сайы, Шерқала сынды ерекше табиғат тартуын тамашалайды. Тарихқа бойлай берсе, сыршыл мекен Маңғыстау туралы сан мың хикая айтуға болады. Сол себепті біз қасиет тұнған қазыналы өлкені әлемге кеңірек таныта түсуді көздеп отырмыз. Киелі мекеннің орталығын «Түркі әлемінің мәдени астанасы» деп жариялаудағы мақсат – осы», деген болатын.
Атаулы жыл аясында Ақтау шаһарында түркі халықтарын жақындастыруды мақсат тұтқан опера, би, дәстүрлі өнер және басқа да көптеген байқау мен фестивальдар, түркі әлемі суретшілерінің симпозиумы, қолөнер шеберлерінің фестивалі, ғылыми конференциялар, классикалық және халық музыкасының концерттері, т.б. ірі халықаралық іс-шаралар өтті.
Байыпты бауырластық
3 қазан – Түркітілдес елдердің ынтымақтастық күні. Биыл осынау айтулы мерекеден кейін іле-шала 7 қазанда Әзербайжанның Габала қаласында Түркі мемлекеттері ұйымы ХІІ саммитінің өтуі бауырлас елдер ынтымақтастығының жаңа тарих парағын ашты десек болады. Бұл жиында маңызды шешімдер қабылданды, соның ішінде Түркі академиясына, Түркі мәдениеті мен мұрасы қорына Түрікменстанның бақылаушы ретінде қосылуы, Өзара мүдделі салаларда сыртқы серіктестермен ынтымақтастықтың икемді негізі ретінде «ТМҰ +» форматын құру туралы шешім және Түркі мәдениетінің халықаралық ұйымын (ТҮРКСОЙ) дамыту және нығайту туралы келіссөздер жүзеге асты. Ұйымға төрағалық Қырғыз Республикасынан Әзербайжан Республикасына өтіп, Мемлекет басшылары Габала декларациясын қабылдады.
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жиын барысында жаһандық қауіпсіздік жүйесі күрделі кезеңді бастан өткеріп жатқанын, қақтығыстар мен шиеленістер, геосаяси текетірестер әлемнің кез келген мемлекетіне әсер ететін қауіпті үрдіске айналғанын айта келе, осындай алмағайып заманда 30 жылдан аса уақыт шешімін таппаған шиеленіске қатысты Әзербайжан мен Арменияның Бейбітшілік декларациясына қол қойғанын ерекше атап өтті. «Бұл тұрақтылық пен экономикалық өрлеуге жол ашатын тарихи мәміле болды. Қазір әлемдегі геосаяси ахуал аса күрделі, сондықтан түркі елдері ортақ мүдде жолында күш жұмылдыруға тиіс. Бүгінде жаһан жұрты бізді зор сын-қатерлерге төтеп бере алатын, беделі мықты, ынтымағы жарасқан мемлекеттер ретінде таниды. Бірқатар ел біздің ұйымға ерекше қызығушылық танытуда. Бұл ретте Қазақстан ынтымақтастық аясын кеңейтуге бағытталған «Түркі мемлекеттері ұйымы +» форматын құру идеясын қолдайды. Осы бастама ұйымның халықаралық беделін арттыруға жол ашатыны сөзсіз», деді Мемлекет басшысы.
Еліміз Орталық Азия мемлекеттерін Ауғанстан мен Пәкістан арқылы Үнді мұхитына, Әзербайжанды Каспий теңізі арқылы Еуропаға шығатын өткел ретінде қарастырып отырғанын айта кету керек. Осы орайда бауырлас елдер көлік-логистика саласындағы әріптестікті жаңа деңгейге көтерудің басты міндет екеніне бірауыздан келісті. Бұл туралы Президент Қ.Тоқаев: «Елдеріміз Шығыс пен Батысты, Оңтүстік пен Солтүстікті жалғайтын тоғыз жолдың торабы – Еуразия төрінде орналасқан. Бұл ретте біз түркі мемлекеттерін Орта дәліз бойындағы әуе хабтары, теміржол бекеттері және теңіз порттары инфрақұрылымын жаңғыртуға белсене атсалысуға шақырамыз. Қазір көлік-транзит саласын цифрландыруға қатысты жұмыс қарқынды жүріп жатыр. Осы орайда жасанды интеллект технологиясын пайдалану тиімді болатыны сөзсіз. Сондықтан беделді сарапшыларды тарта отырып, ұйым аясында арнайы Цифрлық мониторинг орталығын құру мәселесін талқылауды ұсынамыз», деді ол.
Бұған қоса түркі мемлекеттері басшыларының назарынан энергетика, суды бірлесе пайдалану салаларындағы ықпалдастық, сауда-экономикалық, мәдени-гуманитарлық байланыстар да тыс қалған жоқ. «Әзербайжанның әйгілі ақыны әрі осы тарихи жердің тумасы Бахтияр Вахабзаденің «Түріктің түрікке дұшпандық жасауға хақысы жоқ!» деген өсиеті бар. Біз аға буынның ұлағатты сөздерін жадымызда сақтап, түркілердің түбі бір туыс, бірлігі бекем бауыр екенін бүкіл әлемге паш етіп келеміз», деді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Сондай-ақ жиын барысында Әзербайжан президенті Илхам Әлиев ұйымға мүше мемлекеттердің әскери және қорғаныс саласындағы ынтымақтастығын да арттыру қажеттігін еске салды. «Қазіргі заманғы геосаяси сын-қатерлер мен қауіпсіздік мәселелері аясында, әсіресе халықаралық құқық нормалары мен қағидаттарының бұзылуы жағдайында түркі мемлекеттерінің біртұтас күш орталығы ретінде әрекет етуі өте маңызды», деген ол 2026 жылы Әзербайжанда ТМҰ-ға мүше мемлекеттердің бірлескен әскери жаттығуларын өткізуді ұсынды.
Орталық Азияның ортақ мұраты
Аймақтық интеграцияны жеделдетуге бағытталған тағы бір іргелі жиын – 16 қарашада Ташкентте өткен Орталық Азия мемлекеттері басшыларының VII Консультативтік кездесуі. Бұл іс-шараның ерекшелігі – кеңес құрамына Әзербайжан да қосылып, Еуразия кіндігіндегі тамырлас түркілердің басын біріктірген достық ұясының кеңеюі.
Орталық Азия – кейінгі жылдары әлемдегі көшбасшы мемлекеттердің назары көбірек ауа бастаған әлеуеті жоғары өңір. Батыс пен Шығыстың, Оңтүстік пен Солтүстіктің тоғысқан тұсындағы өлкеде 80 миллионнан аса адам мекен етеді. Биыл өңірдің ішкі жалпы өнімі 500 млрд доллардан асып түсті. Жиында өңірлік ықпалдастықтың экономикалық негізін күшейткен толайым табыстарға тоқталған Қасым-Жомарт Тоқаев: «Өндіріс, энергетика, машина жасау, агроөнеркәсіп және басқа да секторларда бірлескен кәсіпорындардың саны көбейіп, ауқымды жобалар жүзеге асырылып жатыр. Сауда кедергілері біртіндеп жойылып, жаңа өткізу бекеттері ашылып, авто, теміржол арқылы байланыс жанданып келеді. Нәтижесінде, былтыр өңір ішіндегі сауда-саттық көлемі 11,5 млрд долларға жетті. Көрсеткішті 20 млрд долларға дейін жеткізу үшін осы қарқынды сақтау қажет деп ойлаймын», деп нақты жетістіктерді алға тартты.
Сондай-ақ ол аймақтық ынтымақтастықты нығайту үшін ішкі түйткілдер мен даулардың шешімін табуы маңызды екенін тағы бір мәрте еске салды. Атап айтқанда, Тәжікстан мен Қырғызстан арасындағы мемлекеттік шекара туралы, сондай-ақ Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан шекараларының түйісу нүктесі туралы шарттарға қолдау білдіріп, бұл мәмілелерді маңызды қадам ретінде бағалады.
Жалпы бұған қоса, биыл 5 тамызда Түрікменстанның Аваза қаласында шымылдығын түрген Теңізге шығар жолы жоқ дамушы елдерге арналған Біріккен Ұлттар Ұйымының үшінші конференциясы аясында, «Орталық Азия +» форматындағы басқосуларда да Орталық Азия мемлекеттері басшыларының кездесулері өткенін айта кетейік. Сонымен қатар министрлер деңгейіндегі жиындардың өзі – бір төбе. Мұның бәрі бауырлас халықтардың ынтымағын бекемдеп, болашаққа бірге қадам жасау жоспарларын айқындады. Қолға алынған жарқын бастамалар алдағы жылы да жалғасын таба берері сөзсіз.
