ҚОШ БОЛ, АФРИКА, БАР БОЛ, БРАЗИЛИЯ!

ИСПАНИЯ – ЧЕМПИОН! Испандықтар мен гол­лан­дық­тар әлем кубо­гының иесін анықтау үшін қан майданда ат ойнатып, бір-біріне найза тіремеді деме­се­ңіз, аянбай-ақ қар­жысты. Бірінші тайм ой­нады, нәтиже жоқ. Екін­ші тайм ойнады, нәтиже жоқ. Үш­інші тайм ойнады, нә­тиже жоқ. Төртінші тайм­ның соңғы ми­нуттары. Екі жақ пенальтиге дайын­далғандай. Алаң сыртын­да­ғы ойыншы­лар­дың қар­баласы көбейді. Винсенте Дель Боске еңсегей бойлы Торресті алаңға бекер шы­ғармапты. Еуропа чемпиона­ты­ның шешуші голын соғып, ис­пан­дық­тарды кәрі құр­лық­тың алды қыл­ған Тор­рес голландықтар қақ­па­сының алдында сүркіл сал­ды. Оған жұлдыздай аққан Фабре­гас қосылып, шабуылды шие­ле­ністіріп жіберді. Ойын­ның 116-шы минуты. Фаб­регас қорғау­шы­лардың ара­сынан са­ңы­лау тау­ып, қап­талдасып келіп қалған Иньес­таға доп шығарып берді. Мил­­лион­да­ған жанкүйер­лердің көз құрты болып жүрген ол сол жағына сәл жантая беріп, оң ая­ғы­мен шірене тартты. Талай үміт­сіз голдардың жолында тас қа­мал болып тұрып алған Сте­ке­ленбург орнынан қозғала да ал­май қалды. Жейдесін шешіп алған Инь­ес­та қолын жүрегіне алып испан королевасы София отырған тұсқа ақты. Бүтін бір мемлекеттің, ғұ­мырында әлем чемпионатының жүл­десін көрмеген мемлекеттің абы­ройын көкке жеткізген жам­поз­дың жүрегі қуаныштан жа­ры­лып кете жаздаған шығар. Ұйқы дегенді тарс есінен шығарып, ис­пан­дықтар Жер атты жұмыр пла­не­таны мойындарына іліп кетер­дей халде болып жүргенде гол­лан­дық Йорис Матейсен баста­ған қорғаушылар судья Ховард Уэб­баны жан алқымға алып жатты. Уәждері: “Гол офсайд­тан со­ғылды”, деген айқай. Олай емес екен. Фабрегас та, Иньеста да оф­сайдта жоқ. Әлем кубогы  қол­­да­рынан сусып бара жатқан гол­лан­дық­тардың бұл соңғы тал қармауы еді. Екі құрама да жеңіске лай­ық-тын. Көнге тігілген анау-мынау жүлде емес, фут­бол әлемінің бас бәй­гесі бол­ған соң қарсыластар қақ­па­сы­на жалғыз өзі ат қоятын ба­тырлықты қойып сақ ойнаған. Екі құрама да өз тарихында әлем чемпионатының алтынын алма­­­ған. Голландықтар 1974 және 1978 жыл­дары ақтық сындарда ФРГ-мен Аргентинаға әлем ку­богын ұстатып жіберіп, іштері әлі күнге дейін удай ашып жүрсе, бұл “қызыл фуриялық­тар­дың” фи­нал­ға тұңғыш шығуы еді. Алғашқы он минөтте-ақ ис­пандықтардың алға шығардай сәт­тері болған. Хавиден айып ала­ңында доп алған Рамос он бір метр жерден баспен ұрғанда са­ғыздай созылған Мартен Стеке­лен­бург қақпа бұрышынан сырт­қа қағып жіберді. Сол Рамос оң қанатта Куйтты алдап өтіп, қақ­паға тағы бетпе-бет келгенде Хейтинг алдынан шықты. Әлем кубогының сұрмергені Давид Вилья да үш мүмкіндікті пай­далана алмады. Испандықтардың қарсыла­сы­на өз ойынымен ойнауын та­ңатындығы белгілі. Голландықтар мұндай бопсаға көнген жоқ. Өз ережесін күшпен көрсетті. Со­ны­мен қым-қиғаш айқас басталған. Испандықтардың арынын басу үшін голланд ойыншылары ша­лып құлатуды жиілетті. Ағыл­шындық судья Уэбба қалтасына сары қағаздарды сыйғанынша сықитып салып келіпті. Аяған жоқ. Шүлен тарат­қан­дай үлестірді. Екі жаққа да. Екінші таймда голлан­дық­тардың басты көзірі Арьен Роб­беннің екі рет жүз пайыз гол со­ғатын мүмкіндігі болды. Бірінде Снайдер алдына доп салып берді. Әлемдегі үздік қақпашылардың бірі Касильяс атып шығып, аяғының ұшымен допты қақпа сыртына шығарып жіберген. Тұла бойы буырқанған күш Роббен қорғаушыларды қоғадай жапырып 83-і минөтте испан­дық­тардың айып алаңына тағы өтті. Испандық жанкүйерлердің жүрегі тоқтап қала жаздаған шы­ғар. Аяғына жыландай оралған Пуйолдың үстінен арғымақтай қарғыған Роббен Касильяспен тағы да бетпе-бет келіп, гол соға алмай кетті. Осы екі мүмкіндік Роббеннің жүрегін келесі әлем чемпио­натына дейін инедей шаншып, түн ортасында талай рет қара терге түсіретіні анық. Экстра-таймда да есеп ашар­лық­тай мезеттер екі жақта да бол­ған. Фабрегас Роббенның “қа­те­лігін” қайталады. Жанын шүбе­рек­ке түйіп жүрген Стекеленбург Касильястың ерлігін қайталады. Ван Марвейк пен Дель Боске тың ойыншыларды бірінен соң бірін шығарды. 109-ы минөтте Хейтинг айып алаңының маңында алға суырылған Иньестаны шалып жықты. Бір ойында екі рет айыпты болған қорғаушы алаңнан қуылды. Голландықтардың айып алаңына найзадай бойлап қайта-қайта кіре берген Иньеста ақыры гол соғып, дегеніне жетті. Еркектер де жылайды. Қақпа­шы Касильяс бой-бой деп егілді дей­сің. Ал, шабуыл өтінде жүрген­дер­дің қуаныштан жылауға уақыты жоқ еді. Ойынның бітуіне екі ми­нөт қалған. Төреші екі минөт қос­ты. Голландықтар ышқынды. Болмады. Испандықтар төбесі көкке жет­кен­дей қуанды. Әлем чемпио­на­ты­ның үш рет финалында ойнап, ал­тын кубокқа қолдары бір жетпей қой­ған голландықтардың түрі өрт сөн­діргендей. Жанкүйерлер де жы­лады. Бір жағы – қуаныштан, ек­ін­ші жа­ғы – өзекті өртеген өкініштен. Солай болары сөзсіз еді. Жүл­де­ні екі жаққа итжығыс түсті деп бө­ліп беру деген жоқ. Испания – тарихында тұң­ғыш рет әлем чемпионы. Күндей жай­наған жігіттердің мойнында алтын ме­дальдар отшашулар жарқылымен мың түске құбылды. Күміс ме­дальді былай шыға бере қал­тасына ұрған Берт ван Мав­рейк: “Ойын бітуге екі-үш минөт қалғанда жеңілудің аза­­­бы сұмдық екен. Пеналь­т­иде же­ңеміз бе деген үмітіміз бар еді, амал қанша, қатал болса да бұл спорт”, деді. Ал, Винсенте Дель Бос­кеге не айтса да, қалай сөйлесе де жа­­ра­сады. “Біздің ойыншы­лар­дың ке­мін­де тағы бір гол соғатын мүм­кін­діктері болған. Бірақ, ойын нәти­жесіне разымын. Бұл – біз үшін ең ба­қытты күн. Мен өз ойын­шы­ларым үшін ерекше қуанамын әрі мақ­танамын”, деді. Әлем кубогы бәсекесінде төрт бірдей ойыншы бес голдан соқты. ФИФА-ның анықтауы бойынша ең үздік футболшы атағына Уругвай­дың шабуылшысы Диего Форлан ие болды. Ал, “Алтын бутса” Гер­манияның сары алтын ұлы Томас Мюллерге бұйырды. Сонымен қа­тар, Мюллер ең жас ойыншыға бе­рілетін жүл­­­деге ие болды. Лев Яшин ат­ын­­дағы жүлде Ис­пания құ­ра­масының тас қамал қақпа­шы­сы Икер Каси­льястың еншісіне тиді. Сонымен, футбол тойы тарқа­ды. Испан халқы күн, түн дегенді ұмыт­ты. Қа­нын­да сал-серілердің жа­лы­ны бар халық футбол тойы­­ның отыз күн ойын, қырық күн тойын той­ламай әсте сабасына түс­пейтіндей. Мысалы, осы елдің атақты теннис­ші­сі Рафаэль Надаль: “Біз бұл жеңісті бір жыл той­лауға ха­қымыз бар” дей­ді. Испания жең­генде бұл оғлан жас балаша еңі­реп жыла­ға­нын жасырмайды. Испания футбол феде­ра­циясы Оңтүстік Африка Рес­публи­ка­сын­дағы тамаша жеңістен соң ФИФА-дан 23,7 млн. евро сыйлық алды. Ал, Голландия құрамасы 19 млн. алса, үшінші орын үшін тірес­кен Гер­мания мен Уруг­­вайға тигені 16 мил­лион евро. Мәселе ақшада емес. “Құрамаң әлем чемпионы болады, көнге не тігесің” десе, талай мемлекет бір­не­ше миллиардтарды үстелге атып ұрары сөзсіз еді. Әлем кубогының бағасы өл­шеу­сіз. Оның құнын жеңіске жет­кен­дер жақсы біледі. ЧЕМПИОНАТТАН ТҮЙГЕН ОЙ Әлем чемпионаты аяқталғанда қазақ футболының жана­шырлары ғалым Шора Сарыбаев және ақын Тұманбай Мол­дағалиевтен бір ай бойы бүкіл әлемді өзіне қаратқан жарыс туралы пікірлерін білгіміз келіп, хабарласқан едік. Шора ағамыз былай деді: – Қазір ден­саулығым аздап сыр бе­ріп жүр. Де­ген­мен, фут­болды жас­­тай­ымнан жа­қ­сы көре­тін­діктен, же­ке­леген құ­ра­­малардың ой­ындарын кө­руге тырыстым, – деді ол кісі. – Мен бұрында да айтқанмын, қазір де ай­та­мын, футболдың келешегі Африкада. Осы құрлық­тың құрамалары биыл бар күш-жігерлерін салуға ты­рысты. Соның ішінде Гана коман­дасының ойыны маған ұнады. Аф­рикалықтар футболды жанын салып ойнайды. Солар жартылай финалға шықса екен деп тіледім. Бірақ амал не, доп домалақ дегендей, фут­болдан бәрін күтуге болады. – Финалда қай командаға болыстыңыз? – Маған сенсация керек. Гана жақсы ойнады деп айттым ғой. Солардың сенсация жасайтынын күттім. Ал Испания мен Голлан­­дияның ойыны қызықтырмады. Биылғы бәсекеде Еуропа мен Оң­түстік Америка командаларының ақтық айқасқа шығатынын бәріміз ішімізден сезініп жүрдік қой. Бір өкініштісі, Аргентинаның ширек финалда жолы бол­ма­ды. Мара­до­наны ая­дым. Бұрын ол жақсы ойнайтын. Ал чемпио­нат­­та одан басқа Гол­лан­дия, Испания, Уруг­­вай, Германия ше­бер ойнады. Бі­рақ, ис­пан­дық­тардан басқа­ла­ры дегендеріне жетпеді. – Чемпионатқа байланысты қандай тілегіңіз бар? Қазақ жігіттерін дайындау керек. Кезінде “Қайратта” қара­көз қандастарымыз аз еді. Қазір де “Ордабасы”, “Қайсардан” бас­қаларында қазақ балалары аз. Біз­де командаға көлденең көк атты­лар алынады да, олар қазақ футболына үлес қосудың орнына бір екі жыл ойнап, ақшасын ала­ды да кетіп қалады. Сондықтан алдымен жердің иесі, елдің киесі бар дегендей, қазақ футболына жа­ны ашитын азаматтарды ко­ман­даларға көптеп тарту керек деп ойлаймын. Осыдан соң Тұманбай Молдағалиевпен хабарласқанымызда, ақын ағамыз биылғы чемпионатты да жібермей тамаша­ла­ғанын, бұл кісінің өзі 1958 жылдан бері футболдың жанкүйері болып келе жатқанын айтты. Мен “Қайраттың” ойынын ешқашан жібер­ген емеспін, – деді ақын аға. – Бала күнімнен бері футболға әуеспін. Сон­дық­­­тан футбол менің сүй­ікті спорт түрім. Осы жерде Тұманбай ағадан биылғы чемпио­нат­ сіздіңше қалай өт­ті, қай командаға бо­лыс­тыңыз деп сұраға­нымызда: “Чем­­­пионатқа ризамын. Күшті командалар жи­налып ой­нады. Голландия, Испа­ния биыл әлемдегі мықты коман­да­лардың бірі екенін, ал соңғысы қатарынан Еуропа мен әлем чем­пионы бо­лып, қазір оның алдында алын­бай­­тын қамалдың жоқтығын дәлелдеді”, деді. Одан әрі Тұмағаң мықты құрамалар ғана жетістікке жететінін, солардың ішінде өзі күшті құрама ретінде санайтын Бразилияның жанкүйері болғанын, оның ширек финалда жеңілгені қазір әлемде олармен де иық теңес­тіріп, бәсекелесе ала­тын командалардың шы­ғып келе жатқанын дә­лелдейтінін айтты. Ал ой­ын­шылар арасында өз басы Ис­па­ниядан Андреас Иньеста мен Голлан­диядан Уесли Снейдердің ұна­ғанын жасырмады. Жазып алған Дастан КЕНЖАЛИН. БАСЫ ҚАТТЫ, АЯҒЫ ТӘТТІ Оның ақтық сынында осы­мен үшінші рет айтулы доданың фи­налына шыққан Голландияны жеңген Ис­пания тұңғыш рет әлем чемпионы атағына ие болды. Ал осы бәсекеде тамаша өнер көрсетіп, бірде-бір рет жеңіліп көрмеген Голландия құрамасы тағы да 1974 және 1978 жылдардағы жағдайды қайталап, күміс жүлдені місе тұтуға мәжбүр бол­­ды. Қола жүлде екінші рет қатарынан үшінші орын алған Гер­манияның, төр­тін­ші орын чемпионатта ерік-жігерімен көзге түскен Уругвай командасының енші­сін­е бұйырды. Міне, осындай нотамен аяқ­тал­ған би­ыл­ғы бәсеке күн сайын жа­ңа­рып тұра­тын интернет-сайт­тарындағы жанкүйер­лер­дің пікірі бойынша осы кез­ге дейін өткен әлем чемпионатта­рын­дай қызық­ты және тартысты өткен­ге ұқсайды. Қолда бар деректерге қа­ра­ғанда, мун­диаль өзіне жер жүзінің 715 миллион хал­қын ын­тық­тырса, ТІМЕ компа­ния­сы финал­да­ғы Ис­пания мен Голлан­дияның арасындағы ойынды 700 млн. жанкүйер тамаша­ла­ды деген дерек кел­тіреді. Қалай де­ген­мен биылғы бәсеке осыған дейін болған жарыстар­дың бә­рінен асып түскені сөзсіз. 2008 жылы Бей­жіңде өткен Олимпиаданы 600 млн. халық тамашалаған болатын. Енді мына бір дерекке қараңызшы. Кеше дүние жүзінің халқын зерттейтін Ганновер қоры мынадай мәліметтерді таратты. Биыл жер жүзінің халқы 6,89 млрд. адамды құрапты. Күнде әр секөнт сайын дүниеге 3 нәресте келсе, соның нәтижесінде жылына халықтың саны 80 млн. адамға көбейіп тұрады екен. Ал бес жылдан кейін шартарапта 9,1 млрд. халық өмір сүрсе, 2050 жылы әлемнің тұрмыс деңгейі төмен 49 мемлекетінде халықтың саны екі есеге өсіп, ол елдерде тұратын адамдар саны 1,7 млрд. болады деп болжануда. Бұл енді сөз орайы келгенде 2014 жылы Бразилияда өтетін мундиальді қанша адам тамашалай алады деген ойымызға қатысты келтірген деректеріміз деп біліңіздер. Сонда төрт жылдан кейін дүние жүзінің халқы 320 млн. адамға өссе, чемпионатты биыл­ғы­дай 715 млн. халық емес, одан да көп жан­күйер тамашалауға мүмкіндік алатын болғаны ғой. Биылғы чемпионатты жанкүйерлердің көгілдір экранның алдынан шықпай тамашалай алғанын бір ай бойы Оңтүстік Африка аспаны астында өткен матчтар­дың тартысты болғанымен ғана емес, жа­рыс төңірегінде болған неше түрлі оқи­ға­лармен, атақты футболшылар мен ма­м­ан­­дардың бір-бірімен айтысып, жаға ұстасуға дейін барған жерлерімен де қызықты өткенін байланыстыруға болады. Мұнда чемпионатқа Аргентина құрама­сын әйгілі Марадонаның бастап әкелуі кейбір адамдардың қытығына тиіп, соның ішінде Пелемен көп жылдан бері келе жатқан айтысына тағы да май құйды. Пеле Аргентинаның ойынына баға беріп, Марадона бапкер емес деген пікірін біл­дірсе, Диего Армандо өз кезегінде брази­лиялықты сөзі сүйегінен өтетіндей етіп, біраз жерге апарып тастады. Осыдан кейін өзінің, өз елінің намысын қорғаған ғасыр ойыншысына ешкім тимеді. Керісінше, Аргентинаның парламентарийлері оған арнап ескерткіш орнату керек десе, кезінде өзі ойнаған Италияның “Наполи” командасының басшылығы оны клубқа бас бапкер болып келуін өтінді. Чемпионатта қылмыстық оқиғалар да күн ара болып жатты. Жарыс бас­­­талар алдында Оңтүстік Африка Республи­касының бұрынғы президенті Нельсон Манделаның немересін көлік қағып кетті. Осы­дан соң туристер мен ұлттық құра­малардың қонақ үйлеріне ұрылар түсіп, тәртіп сақшыларын біраз әбігерге түсірді. Мұндай оқиғалар әлі күнге дейін елдің әр түкпірінде болып жатқаны жа­сырын емес. Енді чемпионаттың өзіне келсек, ол бұ­рынғыларға қарағанда ең көп ағайын­ды­лар өнер көрсеткен жарыс болды. Мы­салы, Германия құрамасын­дағы Жером Боатенгтің бауыры Гана командасында ойна­ды. Бір қызығы екеуі бауыр болса да жасыл алаңда өз елдері үшін аянбай кү­ресті. Биылғы мундиальдің Испания мен Голландия арасында өткен ақтық айқа­сын­да 72 жылдан соң финалдың ең жас тө­решісі ретінде 38 жасар ағылшын Го­вард Уэбб төрелік жасады. Оған дейін 1938 жылы финалдың төрешісі Жорж Луи Капдавиль есімді азамат болған екен. Ал чемпио­наттың ең жас мергені болып бес доп соққан Германияның 20 жасар жар­тылай қорғаушысы Томас Мюллер атан­ды. Осыншама допты тағы испан Давид Вилья, голландық Уэсли Снейдер мен уруг­вайлық Диего Форлан соқты. Де­генмен, бәсекенің бас мергені атағына неміс ойыншысы лайық деп танылды. Егер ойыншылардың бәрі бірдей доп соқса, ФИФА футболшының командалас әріптестеріне голға шығарған пастарын есептейді екен. Неміс ойыншысы осы жарыста үш рет әріптестеріне тамаша пас беріпті. Халықаралық футбол федера­ция­сы осыны ескеріп, Томасты чемпионат­тың ең жас мергені атағына лайық деп та­ныды. Сонымен бірге, ол осы чемпио­нат­тағы жаңа есім деген атаққа да ие бол­ға­нын атап өту жөн. Биылғы бәсекеде Мюл­лер басқалардың да көзіне түскен мек­си­ка­лық Джованни дес Сантос пен ганалық Андре Айюдың алдын орап кетті. Бұған дейін оның отандастарының ара­сы­нан 1966 жылы Франц Беккенбауэр мен 2006 жылы Лукас Подольски сол дода­лар­дағы жаңа есімдер деп танылған болатын. Биылғы финалда ойнау уругвайлық аяқдоп шебері Диего Форланның маң­дайы­на жазылмаса да ол чемпионаттың ең үздік футболшысы атағына ие болды. Ал егер оның Голландиямен өткен жар­тылай финалдық кездесуде алыстан соқ­қан добы Нойер қорғаған қақпаның маң­дайшасына тимей, гол болғанда ол жа­рыс­тың бес емес, алты добын соққан сұр­мергені бо­лар еді. Осы жылғы мундиаль­дің тағы бір ерекшелігі, бір ай бойы созылған жарыста ойналған 64 матчта 145 доп соғылды. Орташа есеппен алғанда әр ойында 2,2 доп соғылды. 1990 жылы Италияда өткен додада орташа есеппен алғанда әрбір матчта 2,2 доп соғылған бо­латын. Содан кейінгі жарыстарда доптар қақпада жиі тулап жүрген. Оңтүстік Африкада аяқталған мун­ди­альде ФИФА үш әділетсіз соғылған гол­дар үшін жанкүйерлер мен ұлттық құра­ма­лардан кешірім сұрады. Аталмыш фут­бол ұйымы осында соғылған барлық 145 допты саралай келе Бразилияның ой­ын­шысы Луис Фабианоның Кот д Ивуар­дың (3:1) қақпасына қолын допқа тигізіп соқ­қан голын, аргентиналық Карлос Те­вестің Мексикамен болған 1/8 финал­дық ой­ын­да (3:1) және Давид Вильяның Ис­пания мен Португалия арасында өткен кез­десуде (1:0) офсайдтан соққан допта­рын есепке алғандары үшін кешірім өтінді. Әлем чемпионаты кезінде футболшы­лар­дың атынан гөрі Германияда суда тір­ші­лік ететін “Пауль” атты сегізаяқтың аты шартарапқа тарап кетті. “Көріпкел” се­гіз­а­яқ Германияның ойындары мен басқа құрамалардың соңғы матчтарына “бал” ашып, кездесулердің нәтижесін айна-қа­те­сіз білдіріп тұрды. Қазір Астананың ма­ңын­дағы ауылдардың бірінде бір түйе­нің де футбол бәсе­ке­леріне болжам жасай ала­­­­тыны, Авс­тра­лияның Сидней қала­сын­да мекендейтін Гарри атты қолты­рауын­ның, Сингапур­дегі тотықұстың ала доп ойын­дарына дәл “диагноз” қоя алатын­дары белгілі болып отыр. Бірақ бұлардың бәрі атақты “Паульдің” көлеңкесінде қалып қойды. Әлем чемпионаты тарихында жан­уар­лардың ойындарға болжам жасаған кез­дері бұрын-соңды болған емес. Болса да жұртшылықты осын­ша­ма таңқал­дырмаған. Биылғы додада Испания ең таза ой­наған команда атағына ие болды. “Қызыл фурия” жеті ойында сегіз сары қағаз алды. 2006 жылы Германияда өткен жа­рыста Испания Бразилия екеуі осы атақ­ты бөліскен болатын. Сөз орайы биылғы әлем чемпиондарына келіп тұрғанда Испанияның футбол федерациясы әрбір ойыншыға 600 000 еуро кө­ле­мінде сыйақы тағайын­да­ғанын атап өт­кеніміз жөн. Жарыстың күміс жүлд­е­­гері – Голландия құра­ма­сына сол елдің федерациясы әрбір ой­ын­шыға 300 000 еуроны санап бере­тіндерін мәлімдеуде. Ал ОАР болса, әлем чем­пио­натын өткізуші ел ретінде ұйым­дас­тыру жұмысына 3,5 млрд. доллар жұм­сап, 5 млрд. АҚШ доллары көлемінде табыс тапты деген дерек бар. Бұл жа­ғынан елге чемпионатқа де­меу­ші бо­лып, 1,8 млрд. доллар жұмсаған “Adіdas” “Coca-Cola”, “Emіrates”, “Hyun­daі-kіa”, “Sony” мен “VІSA” компаниялары көп көмектесіпті. Дастан КЕНЖАЛИН.