Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаевтың сөзі
ЕҚЫҰ-ның Ұйымға мүше және оның әріптестерінің 67 мемлекеттен келген сыртқы істер министрлері мен олардың мәртебелі өкілдері жиналған осындайлық өкілетті форумы тұңғыш рет посткеңестік кеңістікте, Еуразия кіндігінде өтіп отырғанын және бүгінгі кездесуге қатысушылардың ой-ниеттері мен үміттері Алатаудың тамаша, мөлдір ауасы секілді таза да жоғары деңгейлі екендігіне сенетінін жеткізген еліміздің Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер министрі бүгін осында отырғандарға, ал іс жүзінде ЕҚЫҰ-ның бүкіл қауымдастығына қаратып айтқан Президент Нұрсұлтан Назарбаев арнауының ерекшелігі оның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуші Мемлекет басшысының сөзі ғана емес, сонымен бірге, ең алдымен, өз еліндегі секілді жаһандық планетада да қауіпсіздік, жасампаздық және ынтымақтастық мәселелері өз қызметінің бүкіл болмысы, өз өмірінің мәні болып табылатын адамның сөзі екендігін қадап айтты.
“Нақ сондықтан да Қазақстан көшбасшысының Еуроатлантикалық және Еуразиялық орасан зор кеңістікте қауіпсіздік пен ынтымақтастықты одан әрі нығайту жолдарына, ЕҚЫҰ-ны осы заманғы нақтылықтарға, сынақтар мен қатерлерге бейімдеуге деген стратегиялық көзқарасы біздің пікірталастарымызға айрықша маңыздылық, жоғары шынайылық деңгейін және зор жауапкершілік жүктейді”, деді Қанат Саудабаев.
Елбасына зор ризашылық білдіріп, жиналғандарға шақыруды құп алып келгені үшін рахмет айтқан Іс басындағы төраға Қазақстан одан әрі дамытуға ұмтылып отырған Корфу үдерісін айналымға қосқаны үшін грек төрағалығына айрықша ықыластылығын танытты. Біздің қызметімізге тиімді қолдау білдіргені үшін ЕҚЫҰ-ның Бас хатшысы де Бришамбо мырзаға, Ұйымның Хатшылығы мен бүкіл құрылымдарына, осы төрағалыққа дәйекті қолдау көрсетіп, “Корфу үдерісі” аясындағы пікірталастарға белсене қатысқаны үшін ЕҚЫҰ-ның Парламенттік Ассамблеясына ризашылық білдіріп, оның жаңадан сайланған президенті Петрос Эфтимиу мырзаның атына шынайы құттықтауын жеткізді.
Қазақстан Хельсинки Қорытынды актісінің, ЕҚЫК/ЕҚЫҰ-ның өзекті қағидаттарын берік жақтаушы бола отырып, Іс басындағы төраға ретінде Корфу үдерісін белсенді түрде ілгерілетуде.
Алты айдың қорытындылары бойынша ЕҚЫҰ-ға қатысушы барлық мемлекеттер сенімді арттыру, ал тұтастай алғанда біздің ортақ Ұйымымызды нығайту мақсатында әлі де орын алып отырған келіспеушіліктерді еңсеруде саяси ерік-жігер танытты.
Корфу үдерісі сондай-ақ ЕҚЫҰ-ның Еуроатлантика және Еуразия кеңістігінде ортақ және ажырағысыз қауіпсіздік қоғамдастығын құрудағы шешуші рөлін қуаттайды.
Осының бәрі бүгінгі кездесуімізді біздің үнқатысуымызды сапалық жаңа деңгейге шығарудың және, тиісінше, біртұтас ажырағысыз қауіпсіздікті қамтамасыз етудің әлдеқайда жоғары баспалдағына көтерілудің мүмкіндігі ретінде қарастыруға жағдай туғызады, деді Қазақстан дипломаты.
Осыған байланысты бүгінгі жұмысқа өңірлік және жаһандық қауіпсіздікті нығайтуға сүбелі үлес қосып жүрген халықаралық ұйымдардың өкілдері қатысып отырғаны өте маңызды.
Назарға ұсынылған Қазақстандық төрағалықтың Аралық баяндамасы Корфу үдерісін, соның ішінде мүмкін болатын Астанадағы Саммиттің тұрғысынан да одан әрі дамыту үшін бағдар беріп, дербес әрекет ету негізін қалайды, дей келіп, Мемлекеттік хатшы – Сыртқы істер министрі бүгінгі пікірталас арналатын мынадай тақырыптарды атап көрсетті:
l Корфу үдерісі аясында қол жеткізілген прогреске баға беру және оны одан әрі дамытудың перспективасы мен нақты өлшемдерін анықтау;
l ЕҚЫҰ-ның, Қырғызстандағы ахуал мен оны шешудегі ЕҚЫҰ үлесін қоса алғанда, жауапкершілік аймағындағы қауіпсіздіктің барынша өзекті проблемаларын талқылау;
l биылғы жылы Астанада ЕҚЫҰ Саммитін өткізу және оның күн тәртібі жөнінде шешім қабылдау.
Одан әрі Қанат Бекмырзаұлы “Корфу үдерісінің” Вена консультацияларының қысқаша қорытындыларына тоқталды. ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағалығы ретінде біз өз жұмысымызда әу бастан-ақ кеңістік емес, түрлі қауіпсіздік деңгейлерінің жіктеу сызықтары мен аймақтарынан ада, анықталуы бойынша күш қолдану мүмкін болмайтын, мұндағы салмақ мүдделер ортақтастығына түсірілетін қауіпсіздік қоғамдастығын қалыптастыруға күш салғанбыз, деп атап өтті шешен. Алдағы кезде де осы қағидат, соның ішінде өткізілуі әлдеқашан пісіп жетілген Саммитті әзірлеуде де, басшылыққа алынатыны атап көрсетілді.
Әскери-саяси өлшемде “Корфу үдерісінің” аралық қорытындылары қарапайым қару-жарақты бақылау режімдері мен сенім шараларының айрықша рөлін ортақ түсінушіліктің бар екенін дәлелдейді. Сонымен қатар қауіпсіздіктің құбылмалы ортасының сынақтарына тиімді үнқату мақсатында бұл салада қолданылып жүрген тетіктерді – ДОВСЕ, 1999 жылғы Вена құжатын жаңғырту қажет.
Трансұлттық және өлшемаралық қатерлермен және сынақтармен, бірінші кезекте лаңкестікпен, қылмыс ұйымдастырған есірткі және адам трафигімен күресте ұжымдық өзара іс-қимылды арттырудың маңыздылығын ортақ түсінушілік төбе көрсетті, дей келіп Қанат Саудабаев бұл тұрғыда Ұйымның бүкіл қоғамдастығының мүддесі үшін біздің Ұйымды, оның мандаты аясында, Ауғанстанды тұрақтандыру және реконструкциялау жөніндегі халықаралық күш-қуатқа тартуды кеңейту маңызды деп санаймыз, деді.
“Төрағалықтың Ауғанстанмен ынтымақтастықты белсенді етуі үшін одан әрі күш-жігер жұмсау жөніндегі көзқарасы” консенсусқа қол жеткізу және біздің бұдан былайғы практикалық қадамдарымыз үшін жақсы негіз болады деп үміттенетінін айтқан Мемлекеттік хатшы біз үшін сондай-ақ бүкіл “қақтығыстық” циклға қатысты мәселелерді – ерте бастан алдын алудан қақтығыстан кейінгі реттеуге дейінгі мәселелерді шешуде ЕҚЫҰ-ның әлеуетін күшейтудің маңызды болатынын атап өтті.
ЕҚЫҰ кеңістігінде орын алып отырған байырғы қақтығыстарды реттеу – бұл тер төгуді талап ететін, ұзақ мерзімге арналған күнделікті жұмыс. Әрбір жағдайда біз жеке көзқарасты және айрықша келіссөз форматын талап ететін жағдайлардың бірегей жиынтығымен бетпе-бет келіп жүрміз. Біздің міндетіміз – қазіргі бар қақтығыстарды реттеуді қамтамасыз ету және ЕҚЫҰ-ға қатысушы 56 елдің қоғамдастығында жаңа қақтығыстардың пайда болуына жол бермеу.
“Корфу үдерісі” аясындағы пікірталас баршаға ортақ, кооперативтік және ажырағысыз қауіпсіздік тұжырымдамасының бөлінбейтін элементі ретінде ЕҚЫҰ екінші өлшемінің маңыздылығын айшықтап берді. ЕҚЫҰ кеңістігіндегі ұзақ мерзімді бейбітшілік, қауіпсіздік пен тұрақтылық қазіргі бар және мүмкін болатын экономикалық және экологиялық қатерлер мен сынақтарға дер уақытында және тиісінше үнқатусыз мүмкін болмайды. Қанат Бекмырзаұлы Қазақстандық төрағалықтың шешуші қағидаттарының бірі Ұйымның барлық үш “себетін” бірдей толтыру болғанын қадап айтты.
Нақ сондықтан да біз, – деді Іс басындағы төраға, – Екінші өлшем үшін дағдарыстан кейінгі дүние жағдайына икемді бейімделген стратегия әзірлеу қажеттілігін атап айтамыз.
Осыған байланысты толық ауқымды Еуразиялық интеграция және ЕҚЫҰ-ның екінші өлшемі аясында жаңа құжатты, “Маастрихт – плюс” деп атауға болатын құжатты әзірлеу туралы Президент Н.Назарбаев ұсынысының өзектілігі мен маңыздылығын бағалай білмеушілік мүмкін емес.
Ұйымның гуманитарлық өлшемі аясындағы міндеттемелерді орындаудың маңыздылығын қуаттай отырып, қатысушы мемлекеттердің жаңа міндеттемелерді жақсарту жолдарына, сондай-ақ оларды қолдану орынды болатын салаларға қатысты көзқарастарында белгілі бір айырмашылықтар бар. Солай болсадағы 29-30 маусымда Астанада өткен ЕҚЫҰ-ның төзімділік және кемсітпеушілік жөніндегі жоғары деңгейлі конференциясы аталған саммитте, біз мұны талай рет мәлімдеп келе жатқанымыздай, төзімділікті, өркениеттер арасындағы өзара түсіністік пен үнқатысуды нығайту мәселелерін талқылау үшін жақсы негіз жасап берді.
Төзімді болу дегеніміз өзіңнің қасиетті нәрселеріңе табына отырып, басқаның сенімі мен құндылықтарын құрметтеу, ақынның сөзімен айтқанда – “тауларды аласартпай, даланы асқақтату” болып шығады. Аталған конференцияда біздің Мемлекетіміздің басшысы өзінің тікелей қатысуымен Қазақстан үшін және бүкіл ЕҚЫҰ кеңістігі үшін төзімділік және кемсітпеушілік мәселелерінің басымдықтарын, біртұтас және бөлінбес қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі демократия мен адам құқықтарының айрықша маңыздылығын атап көрсетті. Біз сондай-ақ ортақ жанасу нүктелерін таба отырып, ізгілік себетінің басқа да шешуші мәселелері бойынша үнқатысуды ілгерілетуге әзірміз, деді Қанат Саудабаев.
Жоғарыда аталған барлық мәселелер бойынша пікірталастардың ЕҚЫҰ-ның жалпы тиімділігін арттыруды басты мақсат санайтыны белгілі, бұл Ұйым институттарының, әсіресе атқарушы құрылымдардың қызметін нығайтуды ғана емес, сонымен бірге қатысушы мемлекеттер арасында сенімді қалпына келтіруді білдіреді.
Біз бәріміз де басқа халықаралық құрылымдармен 1999 жылғы Кооперативтік қауіпсіздік тұғырнамасы негізінде ЕҚЫҰ ынтымақтастығының өзекті қажеттіліктеріне бағдарланған прагматикалық, икемді күш-жігерді күшейтудің қажеттілігімен келісеміз, деді Қазақстанның Мемлекеттік хатшысы. Бұл тұрғыда Еуроатлантикалық және Еуразиялық қауіпсіздік мәселелері бойынша пікір алмасу, Ауғанстан мен Қырғызстан проблемаларын шешу үшін бүгін кешке Іс басындағы төрағалықтың жетекшілігімен ЕҚЫҰ, БҰҰ, ТМД, ҰҚШҰ, ЕО, НАТО, АӨСШК және Еуропа Кеңесі басшыларының кездесуі болады.
Қатысушы мемлекеттер Азиялық және Жерорта теңізі әріптестерімен ынтымақтастық жөнінде, сондай-ақ ЕҚЫҰ кеңістігінен тыс жердегі өңірлік және субөңірлік ұйымдармен өзара ықпалдастықтың көбірек ашық болуына шақырды.
Осыған байланысты Іс басындағы төрағалық АӨСШК ІІІ Саммиті аясында үстіміздегі жылдың маусымында ЕҚЫҰ-ның Азиялық және Жерорта теңізі әріптестері үшін “Еуразиядағы ХХІ ғасырдағы қауіпсіздік пен экономикалық ынтымақтастық” тақырыбында арнаулы шара ұйымдастырды.
Тұтастай алғанда, Азия өңірінің біздің Ұйымның жауапкершілігіндегі аймақтағы қауіпсіздігі мен ынтымақтастық перспективасына ықпалының арта түскенін негізге ала отырып, ЕҚЫҰ-АӨСШК форматында институтаралық үнқатысуды жолға қою объективті түрдегі қажеттілік деп санаймын, деді Қанат Саудабаев.
Бұл тұрғыда Президент Н.Назарбаевтың ЕҚЫҰ-АӨСШК форумын құрып, оның кейіннен Континенттік қауіпсіздік тұғырнамасына айналуы туралы ұсынысының стратегиялық перспективасын атап көрсеткім келеді.
Біздің Мемлекеттің басшысы өз сөзінде Қырғызстандағы қазіргі ахуалға және Қазақстанға туысқан елдегі саяси тұрақтылық пен азаматтық бітімге жәрдемдесу жөніндегі халықаралық қоғамдастықтың күш-жігеріне егжей-тегжейлі тоқталды, дей келіп Мемлекеттік хатшы бұл тұрғыда ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы қолға алған шаралардан хабардар етті. ЕҚЫҰ-ның үйлестіруші рөлі жағдайында Ұйымның, БҰҰ мен ЕО-ның арнаулы өкілдері Қырғызстанда жедел мақсатты көмек көрсету үшін аралық іс-қимыл жоспарын әзірледі. Сондай-ақ дағдарыстан кейінгі реттеуге және бейбіт үдерісті қалпына келтіруге Қырғызстанға консультативтік және сарапшылық көмек көрсету жөніндегі ЕҚЫҰ-ның іс-қимыл пакеті белсенді түрде әзірленуде. Бүгінде қырғыз тарабының өтініші бойынша таяудағы уақытта Қырғызстанның Ош және Жалалабад облыстарына Полицейлік консультативтік топты жіберу туралы шешім қабылдау үдерісі аяқталады.
Қырғызстандағы қазіргі күрделі ахуалдың Орталық Азия өңірі үшін ғана емес, сонымен бірге одан әлдеқайда тыс жерлерге де тұрақсыздандыру ықпалы болуы мүмкін. Нақ сондықтан да Қырғыз Республикасына ЕҚЫҰ-ның зор әлеуеті мен тәжірибесін пайдалана отырып, барынша жан-жақты жәрдем көрсету жөніндегі халықаралық күш-жігерді жедел топтастыру қажет.
“ЕҚЫҰ Саммитін нақ биылғы жылы өткізу – бұл қазіргі, мен айтар едім, Еуропа мен Еуразия кеңістігіндегі тектоникалық өзгерістер туындатқан талапшыл қажеттілік”, деп атап өтті Қазақстан дипломаты.
Бүгінде ЕҚЫҰ-ға қатысушы елдердің көшбасшылары саяси ерік-жігер танытып, олардың халықтарының алдында тұрған күрделі сынақтар мен қатерлерге жауап қайтаруы тиіс.
Сайып келгенде, бұл – мемлекеттер мен үкіметтер басшыларының оларды сайлаған халықтардың игілігі мен өркендеуі үшін ынтымақтастық пен қауіпсіздікті нығайту тұрғысында жұмыс істеуі тікелей міндеттері. Осыған байланысты Іс басындағы төраға Уинстон Черчилльдің мынадай сөздерін еске салып өтті: “Мемлекеттік қайраткердің саясатшыдан айырмашылығы мынада, саясатшы келесі болатын сайлауға, ал мемлекеттік қайраткер – келесі ұрпақтарға бағдар ұстайды”.
ЕҚЫҰ Саммитін осы жылы өткізу идеясын ұсына отырып, Президент Н.Назарбаев шынайы мемлекеттік қайраткердің мұндай қасиеттерін көрсетіп берді, деген Іс басындағы төраға барлық әріптестерін даналық пен жауапкершілік таныта отырып, ЕҚЫҰ саммитінің күн тәртібі, өткізу уақыты мен орны жөнінде консенсусқа келуге шақырды.
Біздің алдын ала консультацияларымыздың қорытындысы бойынша өткізудің қолайлы датасы осы жылдың 29-30 қазаны, ал өткізу орны – Астана бола алар еді.
Аталған кездесу қарсаңында Қазақстан Үшінші өлшем бойынша шолу конференциясының бір бөлігін Астанада өткізуге дайын.
11 жылдық үзілістен кейін біз сіздермен бірге осынау тарихи мүмкіндікті толығынан пайдаланып, ЕҚЫҰ Саммитін 2010 жылы біздің елдеріміз халықтарының мүддесі тұрғысынан ойдағыдай өткізу үшін қолдан келгеннің бәрін істейтінімізге сенімдімін, деді Қанат Саудабаев.
ЕҚЫҰ-ның Ұйымға мүше және оның әріптестерінің 67 мемлекеттен келген сыртқы істер министрлері мен олардың мәртебелі өкілдері жиналған осындайлық өкілетті форумы тұңғыш рет посткеңестік кеңістікте, Еуразия кіндігінде өтіп отырғанын және бүгінгі кездесуге қатысушылардың ой-ниеттері мен үміттері Алатаудың тамаша, мөлдір ауасы секілді таза да жоғары деңгейлі екендігіне сенетінін жеткізген еліміздің Мемлекеттік хатшысы – Сыртқы істер министрі бүгін осында отырғандарға, ал іс жүзінде ЕҚЫҰ-ның бүкіл қауымдастығына қаратып айтқан Президент Нұрсұлтан Назарбаев арнауының ерекшелігі оның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуші Мемлекет басшысының сөзі ғана емес, сонымен бірге, ең алдымен, өз еліндегі секілді жаһандық планетада да қауіпсіздік, жасампаздық және ынтымақтастық мәселелері өз қызметінің бүкіл болмысы, өз өмірінің мәні болып табылатын адамның сөзі екендігін қадап айтты.
“Нақ сондықтан да Қазақстан көшбасшысының Еуроатлантикалық және Еуразиялық орасан зор кеңістікте қауіпсіздік пен ынтымақтастықты одан әрі нығайту жолдарына, ЕҚЫҰ-ны осы заманғы нақтылықтарға, сынақтар мен қатерлерге бейімдеуге деген стратегиялық көзқарасы біздің пікірталастарымызға айрықша маңыздылық, жоғары шынайылық деңгейін және зор жауапкершілік жүктейді”, деді Қанат Саудабаев.
Елбасына зор ризашылық білдіріп, жиналғандарға шақыруды құп алып келгені үшін рахмет айтқан Іс басындағы төраға Қазақстан одан әрі дамытуға ұмтылып отырған Корфу үдерісін айналымға қосқаны үшін грек төрағалығына айрықша ықыластылығын танытты. Біздің қызметімізге тиімді қолдау білдіргені үшін ЕҚЫҰ-ның Бас хатшысы де Бришамбо мырзаға, Ұйымның Хатшылығы мен бүкіл құрылымдарына, осы төрағалыққа дәйекті қолдау көрсетіп, “Корфу үдерісі” аясындағы пікірталастарға белсене қатысқаны үшін ЕҚЫҰ-ның Парламенттік Ассамблеясына ризашылық білдіріп, оның жаңадан сайланған президенті Петрос Эфтимиу мырзаның атына шынайы құттықтауын жеткізді.
Қазақстан Хельсинки Қорытынды актісінің, ЕҚЫК/ЕҚЫҰ-ның өзекті қағидаттарын берік жақтаушы бола отырып, Іс басындағы төраға ретінде Корфу үдерісін белсенді түрде ілгерілетуде.
Алты айдың қорытындылары бойынша ЕҚЫҰ-ға қатысушы барлық мемлекеттер сенімді арттыру, ал тұтастай алғанда біздің ортақ Ұйымымызды нығайту мақсатында әлі де орын алып отырған келіспеушіліктерді еңсеруде саяси ерік-жігер танытты.
Корфу үдерісі сондай-ақ ЕҚЫҰ-ның Еуроатлантика және Еуразия кеңістігінде ортақ және ажырағысыз қауіпсіздік қоғамдастығын құрудағы шешуші рөлін қуаттайды.
Осының бәрі бүгінгі кездесуімізді біздің үнқатысуымызды сапалық жаңа деңгейге шығарудың және, тиісінше, біртұтас ажырағысыз қауіпсіздікті қамтамасыз етудің әлдеқайда жоғары баспалдағына көтерілудің мүмкіндігі ретінде қарастыруға жағдай туғызады, деді Қазақстан дипломаты.
Осыған байланысты бүгінгі жұмысқа өңірлік және жаһандық қауіпсіздікті нығайтуға сүбелі үлес қосып жүрген халықаралық ұйымдардың өкілдері қатысып отырғаны өте маңызды.
Назарға ұсынылған Қазақстандық төрағалықтың Аралық баяндамасы Корфу үдерісін, соның ішінде мүмкін болатын Астанадағы Саммиттің тұрғысынан да одан әрі дамыту үшін бағдар беріп, дербес әрекет ету негізін қалайды, дей келіп, Мемлекеттік хатшы – Сыртқы істер министрі бүгінгі пікірталас арналатын мынадай тақырыптарды атап көрсетті:
l Корфу үдерісі аясында қол жеткізілген прогреске баға беру және оны одан әрі дамытудың перспективасы мен нақты өлшемдерін анықтау;
l ЕҚЫҰ-ның, Қырғызстандағы ахуал мен оны шешудегі ЕҚЫҰ үлесін қоса алғанда, жауапкершілік аймағындағы қауіпсіздіктің барынша өзекті проблемаларын талқылау;
l биылғы жылы Астанада ЕҚЫҰ Саммитін өткізу және оның күн тәртібі жөнінде шешім қабылдау.
Одан әрі Қанат Бекмырзаұлы “Корфу үдерісінің” Вена консультацияларының қысқаша қорытындыларына тоқталды. ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағалығы ретінде біз өз жұмысымызда әу бастан-ақ кеңістік емес, түрлі қауіпсіздік деңгейлерінің жіктеу сызықтары мен аймақтарынан ада, анықталуы бойынша күш қолдану мүмкін болмайтын, мұндағы салмақ мүдделер ортақтастығына түсірілетін қауіпсіздік қоғамдастығын қалыптастыруға күш салғанбыз, деп атап өтті шешен. Алдағы кезде де осы қағидат, соның ішінде өткізілуі әлдеқашан пісіп жетілген Саммитті әзірлеуде де, басшылыққа алынатыны атап көрсетілді.
Әскери-саяси өлшемде “Корфу үдерісінің” аралық қорытындылары қарапайым қару-жарақты бақылау режімдері мен сенім шараларының айрықша рөлін ортақ түсінушіліктің бар екенін дәлелдейді. Сонымен қатар қауіпсіздіктің құбылмалы ортасының сынақтарына тиімді үнқату мақсатында бұл салада қолданылып жүрген тетіктерді – ДОВСЕ, 1999 жылғы Вена құжатын жаңғырту қажет.
Трансұлттық және өлшемаралық қатерлермен және сынақтармен, бірінші кезекте лаңкестікпен, қылмыс ұйымдастырған есірткі және адам трафигімен күресте ұжымдық өзара іс-қимылды арттырудың маңыздылығын ортақ түсінушілік төбе көрсетті, дей келіп Қанат Саудабаев бұл тұрғыда Ұйымның бүкіл қоғамдастығының мүддесі үшін біздің Ұйымды, оның мандаты аясында, Ауғанстанды тұрақтандыру және реконструкциялау жөніндегі халықаралық күш-қуатқа тартуды кеңейту маңызды деп санаймыз, деді.
“Төрағалықтың Ауғанстанмен ынтымақтастықты белсенді етуі үшін одан әрі күш-жігер жұмсау жөніндегі көзқарасы” консенсусқа қол жеткізу және біздің бұдан былайғы практикалық қадамдарымыз үшін жақсы негіз болады деп үміттенетінін айтқан Мемлекеттік хатшы біз үшін сондай-ақ бүкіл “қақтығыстық” циклға қатысты мәселелерді – ерте бастан алдын алудан қақтығыстан кейінгі реттеуге дейінгі мәселелерді шешуде ЕҚЫҰ-ның әлеуетін күшейтудің маңызды болатынын атап өтті.
ЕҚЫҰ кеңістігінде орын алып отырған байырғы қақтығыстарды реттеу – бұл тер төгуді талап ететін, ұзақ мерзімге арналған күнделікті жұмыс. Әрбір жағдайда біз жеке көзқарасты және айрықша келіссөз форматын талап ететін жағдайлардың бірегей жиынтығымен бетпе-бет келіп жүрміз. Біздің міндетіміз – қазіргі бар қақтығыстарды реттеуді қамтамасыз ету және ЕҚЫҰ-ға қатысушы 56 елдің қоғамдастығында жаңа қақтығыстардың пайда болуына жол бермеу.
“Корфу үдерісі” аясындағы пікірталас баршаға ортақ, кооперативтік және ажырағысыз қауіпсіздік тұжырымдамасының бөлінбейтін элементі ретінде ЕҚЫҰ екінші өлшемінің маңыздылығын айшықтап берді. ЕҚЫҰ кеңістігіндегі ұзақ мерзімді бейбітшілік, қауіпсіздік пен тұрақтылық қазіргі бар және мүмкін болатын экономикалық және экологиялық қатерлер мен сынақтарға дер уақытында және тиісінше үнқатусыз мүмкін болмайды. Қанат Бекмырзаұлы Қазақстандық төрағалықтың шешуші қағидаттарының бірі Ұйымның барлық үш “себетін” бірдей толтыру болғанын қадап айтты.
Нақ сондықтан да біз, – деді Іс басындағы төраға, – Екінші өлшем үшін дағдарыстан кейінгі дүние жағдайына икемді бейімделген стратегия әзірлеу қажеттілігін атап айтамыз.
Осыған байланысты толық ауқымды Еуразиялық интеграция және ЕҚЫҰ-ның екінші өлшемі аясында жаңа құжатты, “Маастрихт – плюс” деп атауға болатын құжатты әзірлеу туралы Президент Н.Назарбаев ұсынысының өзектілігі мен маңыздылығын бағалай білмеушілік мүмкін емес.
Ұйымның гуманитарлық өлшемі аясындағы міндеттемелерді орындаудың маңыздылығын қуаттай отырып, қатысушы мемлекеттердің жаңа міндеттемелерді жақсарту жолдарына, сондай-ақ оларды қолдану орынды болатын салаларға қатысты көзқарастарында белгілі бір айырмашылықтар бар. Солай болсадағы 29-30 маусымда Астанада өткен ЕҚЫҰ-ның төзімділік және кемсітпеушілік жөніндегі жоғары деңгейлі конференциясы аталған саммитте, біз мұны талай рет мәлімдеп келе жатқанымыздай, төзімділікті, өркениеттер арасындағы өзара түсіністік пен үнқатысуды нығайту мәселелерін талқылау үшін жақсы негіз жасап берді.
Төзімді болу дегеніміз өзіңнің қасиетті нәрселеріңе табына отырып, басқаның сенімі мен құндылықтарын құрметтеу, ақынның сөзімен айтқанда – “тауларды аласартпай, даланы асқақтату” болып шығады. Аталған конференцияда біздің Мемлекетіміздің басшысы өзінің тікелей қатысуымен Қазақстан үшін және бүкіл ЕҚЫҰ кеңістігі үшін төзімділік және кемсітпеушілік мәселелерінің басымдықтарын, біртұтас және бөлінбес қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі демократия мен адам құқықтарының айрықша маңыздылығын атап көрсетті. Біз сондай-ақ ортақ жанасу нүктелерін таба отырып, ізгілік себетінің басқа да шешуші мәселелері бойынша үнқатысуды ілгерілетуге әзірміз, деді Қанат Саудабаев.
Жоғарыда аталған барлық мәселелер бойынша пікірталастардың ЕҚЫҰ-ның жалпы тиімділігін арттыруды басты мақсат санайтыны белгілі, бұл Ұйым институттарының, әсіресе атқарушы құрылымдардың қызметін нығайтуды ғана емес, сонымен бірге қатысушы мемлекеттер арасында сенімді қалпына келтіруді білдіреді.
Біз бәріміз де басқа халықаралық құрылымдармен 1999 жылғы Кооперативтік қауіпсіздік тұғырнамасы негізінде ЕҚЫҰ ынтымақтастығының өзекті қажеттіліктеріне бағдарланған прагматикалық, икемді күш-жігерді күшейтудің қажеттілігімен келісеміз, деді Қазақстанның Мемлекеттік хатшысы. Бұл тұрғыда Еуроатлантикалық және Еуразиялық қауіпсіздік мәселелері бойынша пікір алмасу, Ауғанстан мен Қырғызстан проблемаларын шешу үшін бүгін кешке Іс басындағы төрағалықтың жетекшілігімен ЕҚЫҰ, БҰҰ, ТМД, ҰҚШҰ, ЕО, НАТО, АӨСШК және Еуропа Кеңесі басшыларының кездесуі болады.
Қатысушы мемлекеттер Азиялық және Жерорта теңізі әріптестерімен ынтымақтастық жөнінде, сондай-ақ ЕҚЫҰ кеңістігінен тыс жердегі өңірлік және субөңірлік ұйымдармен өзара ықпалдастықтың көбірек ашық болуына шақырды.
Осыған байланысты Іс басындағы төрағалық АӨСШК ІІІ Саммиті аясында үстіміздегі жылдың маусымында ЕҚЫҰ-ның Азиялық және Жерорта теңізі әріптестері үшін “Еуразиядағы ХХІ ғасырдағы қауіпсіздік пен экономикалық ынтымақтастық” тақырыбында арнаулы шара ұйымдастырды.
Тұтастай алғанда, Азия өңірінің біздің Ұйымның жауапкершілігіндегі аймақтағы қауіпсіздігі мен ынтымақтастық перспективасына ықпалының арта түскенін негізге ала отырып, ЕҚЫҰ-АӨСШК форматында институтаралық үнқатысуды жолға қою объективті түрдегі қажеттілік деп санаймын, деді Қанат Саудабаев.
Бұл тұрғыда Президент Н.Назарбаевтың ЕҚЫҰ-АӨСШК форумын құрып, оның кейіннен Континенттік қауіпсіздік тұғырнамасына айналуы туралы ұсынысының стратегиялық перспективасын атап көрсеткім келеді.
Біздің Мемлекеттің басшысы өз сөзінде Қырғызстандағы қазіргі ахуалға және Қазақстанға туысқан елдегі саяси тұрақтылық пен азаматтық бітімге жәрдемдесу жөніндегі халықаралық қоғамдастықтың күш-жігеріне егжей-тегжейлі тоқталды, дей келіп Мемлекеттік хатшы бұл тұрғыда ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төрағасы қолға алған шаралардан хабардар етті. ЕҚЫҰ-ның үйлестіруші рөлі жағдайында Ұйымның, БҰҰ мен ЕО-ның арнаулы өкілдері Қырғызстанда жедел мақсатты көмек көрсету үшін аралық іс-қимыл жоспарын әзірледі. Сондай-ақ дағдарыстан кейінгі реттеуге және бейбіт үдерісті қалпына келтіруге Қырғызстанға консультативтік және сарапшылық көмек көрсету жөніндегі ЕҚЫҰ-ның іс-қимыл пакеті белсенді түрде әзірленуде. Бүгінде қырғыз тарабының өтініші бойынша таяудағы уақытта Қырғызстанның Ош және Жалалабад облыстарына Полицейлік консультативтік топты жіберу туралы шешім қабылдау үдерісі аяқталады.
Қырғызстандағы қазіргі күрделі ахуалдың Орталық Азия өңірі үшін ғана емес, сонымен бірге одан әлдеқайда тыс жерлерге де тұрақсыздандыру ықпалы болуы мүмкін. Нақ сондықтан да Қырғыз Республикасына ЕҚЫҰ-ның зор әлеуеті мен тәжірибесін пайдалана отырып, барынша жан-жақты жәрдем көрсету жөніндегі халықаралық күш-жігерді жедел топтастыру қажет.
“ЕҚЫҰ Саммитін нақ биылғы жылы өткізу – бұл қазіргі, мен айтар едім, Еуропа мен Еуразия кеңістігіндегі тектоникалық өзгерістер туындатқан талапшыл қажеттілік”, деп атап өтті Қазақстан дипломаты.
Бүгінде ЕҚЫҰ-ға қатысушы елдердің көшбасшылары саяси ерік-жігер танытып, олардың халықтарының алдында тұрған күрделі сынақтар мен қатерлерге жауап қайтаруы тиіс.
Сайып келгенде, бұл – мемлекеттер мен үкіметтер басшыларының оларды сайлаған халықтардың игілігі мен өркендеуі үшін ынтымақтастық пен қауіпсіздікті нығайту тұрғысында жұмыс істеуі тікелей міндеттері. Осыған байланысты Іс басындағы төраға Уинстон Черчилльдің мынадай сөздерін еске салып өтті: “Мемлекеттік қайраткердің саясатшыдан айырмашылығы мынада, саясатшы келесі болатын сайлауға, ал мемлекеттік қайраткер – келесі ұрпақтарға бағдар ұстайды”.
ЕҚЫҰ Саммитін осы жылы өткізу идеясын ұсына отырып, Президент Н.Назарбаев шынайы мемлекеттік қайраткердің мұндай қасиеттерін көрсетіп берді, деген Іс басындағы төраға барлық әріптестерін даналық пен жауапкершілік таныта отырып, ЕҚЫҰ саммитінің күн тәртібі, өткізу уақыты мен орны жөнінде консенсусқа келуге шақырды.
Біздің алдын ала консультацияларымыздың қорытындысы бойынша өткізудің қолайлы датасы осы жылдың 29-30 қазаны, ал өткізу орны – Астана бола алар еді.
Аталған кездесу қарсаңында Қазақстан Үшінші өлшем бойынша шолу конференциясының бір бөлігін Астанада өткізуге дайын.
11 жылдық үзілістен кейін біз сіздермен бірге осынау тарихи мүмкіндікті толығынан пайдаланып, ЕҚЫҰ Саммитін 2010 жылы біздің елдеріміз халықтарының мүддесі тұрғысынан ойдағыдай өткізу үшін қолдан келгеннің бәрін істейтінімізге сенімдімін, деді Қанат Саудабаев.
