Жасампаз

Ресейдің «Алтын қалам иелері» Қазақстан Көшбасшысы туралы Мәскеуде «ЖАСАМПАЗ. Нұрсұлтан Назарбаев: Ресейден көзқарас» («СО­ЗИ­ДАТЕЛЬ. Нурсултан Назарбаев: взгляд из России») кітабының тұсауке­сері бо­лып өтті. Қазақстанның Ресейдегі елші­­­­лі­гінің бастамасы бойынша жарық көрген жаңа 400 беттік жинаққа түсінік бере келіп, Қазақстанның Ресейдегі Төтен­ше және өкілетті елшісі Марат Тәжин: – Мені Ресейдің мемлекеттік, ғылыми және мәдени элитасы өкілдерінің Нұр­сұлтан Назарбаевпен кездесулері туралы алған өздерінің әсерлерін жазып беру туралы ұсынысқа келісім беріп қана қоймай, сондай-ақ, Н.Ә.Назарбаевтың саяси көшбасшылығы феноменін ой елегінен өткізудегі көпқырлылығы таң-тамаша қалдырды, – деп атап өтті. Марат Тәжиннің пікірінше, Н.Ә.На­зар­­баев көшбасшылығының факторы стан­дартты политологиялық үлгі шең­беріне толықтай сәйкес келмейді, ал мұ­­ның өзін бірегей тарихи феномен деп қабылдаған жөн. Мұнда тұлғалық кескін-келбетке, көшбасшылық стиль мен өзгермелі тарихи жағдайларға да орын бар. – Қазақстан Президентіне тәуелсіз­дікті қалыптастырудың алғашқы күрделі кезеңінен соң басқарудың өзіндік стилін өзгертіп қана қоймай, жаңа сапаларды қажетсінген өзге деңгейдегі сын-қатер­­лер­мен бетпе-бет келуге тура келді, – деді Марат Тәжин. – Сөйтіп, басқа Нұрсұлтан На­зарбаев пайда болды. Егер бірінші кезеңде бұл бұрынғы экономикалық жүйедегі басқарудың үлкен тәжірибесі бар беделді өңірлік саясаткер болса, екінші кезеңде – тәуел­сіздік алған, бірақ енді ғана бұлыңғыр болашақтың драмалық жолына аяқ басқан қоғамның көшбасшысы еді. Н.Ә.Назарбаевтың саяси көшбас­шылығының жаңа саяси қырлары бүкіл әлемнің саясаткерлері мен экономистері алдында дүниенің төрт бұрышында дағдарысты құбылыстармен байланыс­ты ежелгі «Не істеу керек?» деген ­сауал тұрған шақта, яғни соңғы онжылдық бедерінде анық көрінді. – Н.Ә.Назарбаев осы дағдарыстың бастауларына терең теориялық көзқарас ұсынған қазіргі әлемдегі саусақпен санарлық саясаткерлердің бірі болды. Бірақ, іс мұнымен шектелген жоқ – Қазақстан қатал да шешімді іс-әрекет стилінің арқасында дағдарыстан әлемнің көптеген экономикаларына қарағанда аз шығынмен шыға алды, – деп атап көрсетті дипломат. Марат Тәжиннің пікірінше, дағда­рыстан кейінгі кеңістік саяси көшбас­шылардан жаңа көзқарас талап етеді. Осылайша тарих тағы да бағамдау кри­те­рийлерін өзгертеді. Алдыңғы кезек­ке аса маңызды үш ерекшелік шығады. Біріншіден, саяси көшбасшылардан талап етілетін интеллектуалдық өлшем күрт жоғарылайды. Екіншіден, ұлт­тық инновациялық жобаларды жасап, жүзеге асырудың, жаһандық мақсат­тарға қол жеткізуге мәжбүрлей оты­рып, саяси және экономикалық элита­ның бас­қа­рушылық жіктері үшін кең ауқым­ды «қысым алаңын» құру­дың қолдан келуі. Үшіншіден, экономи­калық көрсет­кіштердің қаншалықты маңызды екеніне қарамастан, шынайы көшбасшылық таяудағы онжыл­дықтарда қоғамдағы саяси, экономи­калық, этностық және діни үдерістер арасында аса нәзік тепе-теңдік болуын талап етеді. Және осы үдерістер көп жағдайда бір-біріне ашықтан-ашық қарама-қайшы келіп жатады. – Жалпылама айтқанда, көшбас­шыдан бүгінде үш аса маңызды параметрлер – интеллект, инновацияшылдық, теңгерімділік талап етіледі. Дәл осы қасиеттерді Қазақстан көшбасшысы­ның бойынан қиналмай табасыз, – деп мәлімдеді Қазақстан елшісі. Ал енді кітапқа қатысты айтатын болсақ, өзінің алғысөзінде Ресей Федерациясы Федерация Кеңесінің мүшесі, Халықаралық істер жөніндегі комитет төрағасының бірінші орынбасары Виталий Игнатенко былай деп жазады: «Бұл кітап – ұлан-ғайыр, қуатты ел туралы, ғарышты бағындырудың басталуы туралы, ұлттық дипломатияның пайда болуы туралы және ядролық сынақ­тардан, яғни ажал сепкіш тажал қарудан бас тарту туралы, ғажайып қала Астана – болашақтың мегаполисі туралы, сондай-ақ, Еуразиялық эконо­микалық кеңістік секілді күрделі құры­лым туралы... Және бастысы – мың­жылдықтар тоғысында өсіп-өркен­деген және көпұлтты заманауи Қазақ­стан секілді осыншалықты ғажайып халықаралық құбылысты жасау қолынан келген адам туралы». Бұл көп жағдайда үш бөлікті композициядан тұратын ерекше басылым болып табылады. Біріншісіне жетекші ресейлік публицистердің, шолу­шылардың, халықаралық журна­лис­тердің очерктері енген. Онда авторлар өздерінің ортақ кейіпкерлері – Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жеке басының қырлары мен қызмет салалары туралы егжей-тегжейлі сөз қозғайды. Жинаққа енген публицистердің арасында шығармашыл одақтардың, ірі баспалардың басшылары, жоғары наградалар мен беделді сыйлықтардың лауреаттары – Всеволод Богданов, Владимир Губарев, Рафаэль Гусейнов, Валерий Симонов, Юрий Батурин, Кирилл Привалов, Леонид Млечин, Николай Долгополов бар. Олардың барлығын орасан зор жур­налистік тәжірибемен қатар, жоғары, журналистикадағы аса құрметті «Ре­сейдің алтын қалам иесі» атағы бірік­тіреді. Сонымен қатар, кітапта ұсы­нылған очерктер Қазақстан Президен­тінің тұлғасына әр автордың ізгілікті ниетімен, орасан зор құрметімен ерек­шеленеді. Олардың кейбіреулері Нұрсұлтан Назарбаевпен тікелей таныс болса, келесі біреулері Елбасымен әр жылдары түрлі жағдайларда кездескендер болып табылады. Енді біреулеріне одан сұхбат алудың сәті түссе, тағы біреу­лері Қазақстан көшбасшысының ­тамаша өмірбаяны мен көп қырлы қызметін кәсіби тұрғыдан қызығушылықпен бақылағандар. Ресей Журналистер одағының төр­­ағасы Всеволод Богданов өзінің очер­­кінде осы шығармашылық жобаны ұсына отырып, өзінің одақтағы, «Алтын қалам­дағы» әріптестері Нұр­сұлтан Назарбаев туралы өздерінің сөздерін айту жөніндегі ұсынысқа үлкен қызығушылықпен және құлшыныспен үн қатқандарын атап өтті: «Бұл очерктер бір-бірінен көшіріп алғандай бірін бірі қайталайтын дүниелер емес және қазақ халқының көрнекті перзентінің өмір жолын, оның Қазақстан тарихындағы рөлін өздерінше саралайды... Біздің кітабымыз – Нұрсұлтан Әбішұлына, оның саясатына, елі мен хал­­­қына Мәскеуден көзқарас...», – деді ол. Авторлардың бірі, Ресей Журналис­тер одағының хатшысы Рафаэль Гусей­нов өзінің «Президент» деген очеркінде Қазақстан Көшбасшысының жарқын саяси қадамдары мен шешімдеріне айрықша назар аударады. Автордың пікірінше, КСРО ыдыраған кезде жаңа өмір шындығына үйлесімділікпен кірігіп, жаңа, тәуелсіз мемлекет құру­да тамаша табыстарға қол жеткізе білуі, Семей полигонын жабуы мен Байқоңыр космодромын Қазақстанның меншігінде сақтап қалуы, Еуразиялық экономикалық одақ құру бастамасы, елді тұрақсыздандыру әрекетінің алдын алуы сияқты батыл іс-әрекеттері кім-кімді де таңдандырмай қоймайды. Кирилл Привалов Қазақстан Прези­дентінің сыртқы саяси қызметіне ден қояды. Оның харизмасы мен әлемдік қоғамдастыққа танымалдығы, деп атап өтеді автор, сол шақта енді ғана пайда­ болған Қазақстан дипломатиясына қажетті халықаралық байланыстар орнатуға, ал перспективада ұзақ мерзімді ұлттық сыртқы саясат қалыптастыру мен орнықтырудың аса маңызды міндеттерін шешуге мүмкіндік берді. Бүгінде өзінің сыртқы саясаты тиімді халықаралық бренд болды деп мақтана алатын елдер соншалықты көп емес екені анық, деп ой түйеді К.Привалов. Леонид Млечин «Реформатор» очеркінде Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақ КСР Министрлер Кабинетінің Төрағасы лауазымына тағайындалған сәтінен бастап Тәуелсіз Қазақстанның басшысы ретінде саясаткер болып қа­лыптасуының негізгі кезеңдерінің бәрін сараптамадан өткізеді. Журналист егер сол шешуші жылдары Горбачев Назар­баевты КСРО-ның вице-президенті немесе одақтық үкіметтің басшысы етіп тағай­ындағанда шын мәнінде не болар еді деген сұрақты көлденең тартады. Бұл үлкен де біртұтас елді сақтаудың мүм­кін­дігі болуы ықтимал еді ғой, дейді автор. Владимир Губарев Қазақстан Пре­зидентінің антиядролық бастама­шы­лығына «Полигон» атты мақаласын арнады. «Ол – үлкен мемлекеттер басшылары арасында барлығы да шақырған, бірақ ешкім де осы уақытқа дейін атқармаған істі жүзеге асырған жалғыз Көшбасшы. Шешім қабылдау оңайға түскен жоқ және осы жайындағы бола­шақ туралы толғанысты ол өзінің айна­ласындағылармен ғана емес, ең алдымен өзімен жүргізді. Дәстүрлі шектелушілікті сындыруға, ешкім де өте алмайтындай көрінетін соншама биік кедергілерді еңсеруге тура келді», деп жазады автор. Көсемсөзші және ғарышкер Юрий Батурин Нұрсұлтан Назарбаевтың «ғарыштық» қызметінің әртүрлі қыр­ларын аттап өте алған жоқ. Оның сөзінше, Қазақстан көшбасшысы өз елі өмірінің түрлі қырларымен айналысады, бірақ ағымдық саяси тәжірибе барысында әлі де саналы түрде көзге түсе қоймаған оның «космизмі» басқа елдердегі – «со­циа­лизм» немесе «нарық» секілді мем­лекеттік басқарудың көп өлшемді қисы­ны үшін арқаулық түсінік болып шықты. Жазушы, «Российская газета» бас редакторының орынбасары Николай Долгополов «Одақтас» атты очеркін­де Нұрсұлтан Назарбаевты Ресейдің басты досы деп атайды. Оның пікірі бойынша, Еуразиялық одақ болашаққа жасалған үлкен серпіліс болды. «Ал оны көре, түйсіне білу көп ешкімге берілмеген еді. Тек қана аса зор дарынға ие таңдаулыларға ғана. Мұндай көре білу қасиеті Назарбаевта бар. Мен Нұрсұлтан Әбішұлы ойластырған және ұсынған барлық істі жаңа жол төсеу деп атаған болар едім», дейді ол. «Труд» газетінің бас редакторы, Қазақстан түлегі Валерий Симонов «Жерлес» деген мақаласында Назар­баевты елдің жаңа елордасы Астананың негізін қалаушы әке, елдегі ұлтаралық келісімнің кепілі және жалпыға ортақ тарихи жадының сақтаушысы ретінде көрсетеді. Оның сөзі бойынша, Қазақ­стан астанасын ауыстыру тарихы – көш­басшының ішкі сенімі ғажайыпты ­тудыра алатындығының тағы бір жар­қын мысалы. Кітапқа Ресейдің аса ірі саяси және қоғам қайраткерлерінің Қазақ­стан­ның Тұңғыш Президенті туралы түсініктемелері, жеке бағалары берілген. Жинаққа Ресей Президенті Вла­димир Путиннің, ММУ ректоры Виктор Садовничийдің, ММХҚИ ректоры Анатолий Торкуновтың, режиссер Никита Михалковтың Қазақстанның Көшбасшысына берген бағалары, сондай-ақ, осы жинаққа арнап жазыл­ған көптеген пікірлер берілген. Олар­дың авторларының қатарында Ресей Сыртқы істер министрі Сергей Лавров, ТМД атқарушы хатшысы Сергей Лебедев, Мемлекеттік Думаның Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы істері, еура­зиялық интеграциялар және отан­дастармен байланыс жөніндегі комитет төрағасы Леонид Слуцкий, КСРО Үкіметінің бұрынғы басшысы Николай Рыжков, Татарстан мен Ингушетияның бірінші президенттері Минтемир Шаймиев пен Руслан Аушев, белгілі әнші және Әзербайжанның Ресейдегі елшісі Полад Бюльбюль-оғлы, РФ Президентінің халықаралық мәдени ынтымақтастық жөніндегі арнау­лы өкілі Михаил Швыдкой, «Еуразия Іскерлік кеңесі» Үйлестіру кеңесінің төрағасы Олег Сосковец, Ресей Ғылым академиясының президенті Владимир Фортов, ғарышкер Валентина Терешкова, Бүкілресейлік мемлекеттік телевизия және радио хабарларын тарату кешенінің бас директоры Олег Добродеев, «Интер­факс» агенттігінің басшысы Михаил Комиссар, экономистер Абел Аганбегян мен Руслан Гринберг, жазушы Анатолий Ким, пианист Денис Мацуев пен әнші Александр Градский, әртістер Олег Табаков пен Геннадий Хазанов және басқа да көптеген қайраткерлер бар. Өздерінің Назарбаев туралы әсер­лері мен естеліктерін, бағаларын қағаз бетіне түсірген олардың әрбірінің қайталанбас стильдері арқылы жазылған жеке, өзіндік ойлары жинақтала келе «ортақ кейіпкерге» айналған. Қоры­тын­дысында «Жасампаз» кітабы Қазақ­стан Көшбасшысының өзіндік бір ұжым­дық бейнесін сомдаған. Тіпті, нақты­рақ айтсақ, журналистиканың таны­мал жұл­дыздары шеберлікпен қалыптастырған және Ресей қоғамының айтулы, беделді өкілдерінің пікірлерімен қуатталған «мозаикалық панноға» айналған. Кітапқа Нұрсұлтан Назарбаевқа және оның 75 жылдығына арналған тікелей құттықтаулар жеке блокпен енгізілген. Олардың авторларының қатарында ­Ресей Парламенті палаталарының спикерлері Вален­тина Матвиенко мен Сергей Нарышкин, Қорғаныс министрі Сергей Шойгу, Еуразиялық экономикалық комиссия төралқасының төрағасы Виктор Христенко, ҰҚШҰ Бас хатшысы Николай Бордюжа, Татарстан басшысы Рустам Минниханов, Башқұртстан басшысы Рустэм Хамитов, Дағыстан басшысы Рамазан Абдулатипов бар. Отызға тарта құттықтаулар арасынан КСРО-ның бұрынғы президенті Михаил Горбачевтің: «Алдағы жылдарда да сен өзіңнің болашақты көре білу секілді қасиетіңді таныта бе­ресің деген сенімдемін. Бұл – қорытын­дылай келгенде, саясаттағы даналық­тың бас­ты мәселесі. Сенің барлық дос­тарың, Ресейдегі және басқа да елдер­дегі Қазақстанның көптеген дос­тары бұған шынайы түрде қуанады. Ал Қазақ­станның жетістіктері басқалар үшін үлгіге айналады», деген терең сезімге толы жолдауы да ерекшеленіп тұр. Мерейтойға қатысты құттықтауларын ғарышкер-ұшқыш Алексей Леонов, суретші Зураб Цере­тели, «ЛУКойл» концернінің президенті Вагит Алекперов, «Аргументы и Факты» газетінің бас редакторы Николай Зять­ков, РФ СІМ Дипломатиялық акаде­миясының ректоры Евгений Бажа­нов, «РОСНАНО» компаниясының бас­шысы Анатолий Чубайс, Ресей Мүф­тилер кеңесінің төрағасы Равиль Гайнутдин, Ресейдің атақты әртістері Юрий Григорович, Александр Калягин, Валерий Гергиев, Юрий Башмет, Владимир Спиваков, Сергей Шакуров, композитор Игорь Крутой, спортшылар Елена Исинбаева мен Ринат Дасаев та жолдаған. Нұрсұлтан Назарбаевтың көп қырлы қызметі, Қазақстан Президентіне танымал әлемдік көшбасшылардың біріне айналуға мүмкіндік берген оның тұлға­сының ауқымдылығы туралы жарқын бағалар кітаптың тұсаукесеріне қатысып, сөз сөйлеушілер тарапынан да айтылды. Қонақтардың көпшілігінің жобаға тікелей қатысушылар, жинаққа пікір білдірушілер, кітаптың кейіпкерімен тікелей таныс жандар болуы жинақты талқылау кезінде ерекше жайлы ахуал, көтеріңкі көңіл-күй қалыптастырды. Сондықтан да «Орыс баспасөзі» бүкіл­әлемдік ассоциациясының президенті Виталий Игнатенконың, Еуразиялық экономикалық комиссия төралқасының мүшесі (министрі) Татьяна Валоваяның, Мемлекеттік думаның ТМД істері, еуразиялық интеграциялар және отан­дастармен байланыс жөніндегі комитет төрағасы Леонид Слуцкийдің, «ЛУКойл» концернінің президенті Вагит Алекперовтің, Әзербайжанның Ресейдегі елшісі Полад Бюльбюль-оғлының сөздері сондай бір шынайы және сезімге толы болып шықты. Бәлкім, Виталий Игнатенконың мына бір сөзі барлығынан да нақтырақ жалпы мәнге ие болып шыққан болар: «Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев – бүгінгі әлемдік саясаттың ең бір жарқын көшбасшысы. Оның Қазақстан тағдырына қосқан үлесін бақылаудың өзі өте қиын. Тіпті, Қазақстанның ел ретінде, держава ретінде қалыптасуы –  Нұрсұлтан Назарбаевтың жеке жетістігі деп айтсақ, артық емес», деді ол. Қазақстан Президенті Н.Ә.На­зарбаевтың РФ Журналистер одағының жоғары наградасы «Ерекше еңбегі үшін» белгісімен марапатталғандығы жарияланып, бұл жарқын шара осылайша ерекше екпінмен аяқталды. Қазақстан Сыртқы істер министр­лігінің қолдауымен жарық көрген кітаптың таныстырылымына ТМД-ның және бірқатар Еуропа елдерінің дипломатиялық миссияларының басшылары қатысты. Сәулебек БІРЖАН.