Сенат Төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаевтың жетекшілігімен кеше палатаның кезекті жалпы отырысы өтіп, күн тәртібінде он екі мәселе қаралды. Бұл жолы депутаттар назарына мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау, жергілікті полиция қызметі, электр энергетикасы, мемлекеттік-жекешелік әріптестік, өзін өзі реттеу, қоғамдық кеңестер және жергілікті өзін өзі басқаруды дамыту мәселелеріне құрылған заң жобалары ұсынылды.
Алдымен қаралған «Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы Қазақстан-Қытай мемлекеттік шекарасының режімі туралы келісімді ратификациялау туралы» заң жобасы депутаттар тарапынан қолдау тапты. Келісім мемлекеттік шекара ауданында өзара сенімді нығайту, аумақ пен шекараға қол сұғылмаушылықты қамтамасыз ету, заңсыз әрекеттердің жолын кесу сияқты өзекті мәселелерге және ынтымақтастықты арттыруға бағытталған.
Бұдан кейін депутаттар «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы» заң жобасын тиісті ілеспе түзетулерімен қарап, қабылдады. Заң жобасымен халықаралық аудит қағидаттарын және Лима декларациясының талаптары мен халықаралық аудит стандарттарын қолдану көзделген. Тарқатып айтқанда, заң ережелері аудитті халықаралық стандарттарға көшіруді қарастырады және қаржылық бақылаудың құқықтық қолдану тәжірибесін ескере отырып, мемлекеттік аудиттің кешенді жүйесін құрады.
Қаржы министрі Бақыт Сұлтановтың сөзіне қарағанда, Есеп комитеті барлық мемлекеттік аудит органдарының сапасына бақылау жүргізуге құқылы.
Аталған құзырлы органға, сонымен бірге, қаржы-экономика саласындағы ұлттық қауіпсіздікті анықтау, талдау, бағалау және болжау жөніндегі өкілеттіктер де берілетіні атап айтылды. Құжат мемлекеттік бюджет қаржысын пайдалану барысында әкімшілік құқық бұзушылық орын алған жағдайда мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарына әрекет ету саласына өкілеттіктер береді.
Заң жобасында, сонымен қатар, мемлекеттік аудит және қаржылық бақылаудың бірыңғай дерекқорын жасау негізінде құрылатын мемлекеттік аудит органдарының өзара іс-қимыл жасау мәселелері көрініс тапқан. Және де кейіннен аттестаттай отырып, мемлекеттік аудиторларды сертификаттаудың тәуелсіз, бірыңғай жүйесін енгізу де болжанғанын айта кету керек. Тексерулерді барынша азайту мақсатында бірыңғай дерекқор, тәуекелдерді басқару жүйесін құру, аудиторлық есептерді, бақылау актілерін тану, ішкі аудит және қаржылық бақылау жөніндегі уәкілетті органның функцияларын шектеу жөніндегі бірқатар тетіктер де заң жобасына енгізілген. Палата отырысында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жергілікті полиция қызметінің жұмысы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы екі оқылымда қаралып, Мәжіліске жіберілді. Сенат енгізген түзетулер ауданның (қала, қаладағы аудан) ішкі істер органдарындағы жергілікті полиция қызметінің бастығын тағайындау және қызметінен босату тәртібін анықтауға бағытталған. Елбасы жергілікті қоғамдастыққа есеп беретін жергілікті полиция қызметін құру керектігі туралы тапсырма бергені белгілі. Ал жергілікті полиция құру ішкі істер органын оңтайландыру жолымен жүзеге асады деп күтілуде. Оның құрылымына учаскелік инспекторлар, жол полициясы, өңірлік және табиғатты қорғау қызметкерлері және де әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау бөлімшелері біріктірілмек. Сөйтіп, жергілікті полиция қызметі ішкі істер органының бірыңғай жүйесіне құрылымды түрде енетін болады.
Ішкі істер министрі Қалмұханбет Қасымовтың айтуынша, енді жергілікті полиция қызметінің басшыларын Ішкі істер министрі облыс әкіміне ұсынып, оған мәслихат депутаттары келісімін беруі тиіс. Сонымен қатар, жергілікті полиция қызметі басшысының жергілікті қауымдастыққа есептілігі де қарастырылыпты. Атап айтқанда, жергілікті полиция қызметінің басшысы әкімдіктер мен мәслихат алдында және жылына бір рет халық алдында есеп беретін болады. Министрдің пайымынша, мұндай есептілік полиция қызметінің ашықтығын қамтамасыз етеді. Бұдан бөлек, заң жобасымен жергілікті полиция қызметіне шағымдарды қарау бойынша Қоғамдық кеңестердің өкілеттігін кеңейту шаралары да көзделген. Осылайша, жергілікті полиция қызметінің жергілікті атқарушы органға есептілігі мен Қоғамдық кеңестердің жұмысы полиция қызметінің ашықтығын, сонымен де азаматтардың сенімділік деңгейін арттыруға септігін тигізуі тиіс делінуде.
Сенаторлар министрге сұрақтарын қойып, өз ойларын ортаға салды. Мәселен, сенатор Мұрат Бақтиярұлы жол және патрульдік полицияларды біріктіру арқылы әмбебап полиция өмірге келгенін, әйтсе де солардың біразы жол бойына ғана шыққанды жөн көретін сияқты екенін көлденең тартты. Депутаттың пікірінше, оларды бейнебақылау камераларымен «алмастыру» қажет. Оның сөзіне қарағанда, БҰҰ-ның былтырғы жүргізген зерттеуі нәтижесінде көптеген елдерде 100 мың адамға 100 полиция қызметкерінен келетіні анықталған. Ал Қазақстанда бұл көрсеткіш 600-ге жуықтайтын көрінеді.
Қ.Қасымов сұраққа орай жауабында бұл мәселе кешенді түрде шешіліп жатқанын алға тартты. Министрдің сөзінше, белгілі бір адамдар санына шаққанда полиция қызметкерлерінің арақатынас саны қанша болуы керектігін белгілеу оңай мәселе емес көрінеді. «Мәселен, АҚШ шерифтерінің саны айтарлықтай болғанымен, олар полиция қызметкері ретінде саналмайды. Екіншіден, мұндай зерттеуде ешкім де Қазақстанның аумағы үлкен екенін есепке алып жатқан жоқ... Сондықтан да, біз жергілікті полиция қызметкерлерінің санын белгілеу мәселесін сол жердің әкімдерінің құзырына қалдырамыз. Олар осы мәселені біздің алдымызға қойып та жүр», – деді Қалмұханбет Нұрмұханбетұлы.
Сондай-ақ, министр алдағы уақытта мүмкіндігінше полиция қызметкерлерінің орнын біртіндеп бейнебақылау камералары басатынын жеткізді. Осыған орай, ол ойын былайша түйіндеді: «Әрине, бәрін санға тіреп ештеңе шеше алмасымыз анық. Сондықтан да, қазіргі күні қай жерде қызметкерді техникамен ауыстыруға мүмкіндік болса, ол орындалып жатыр. Алайда, техникалар болмаған орындарда полициялар жүруге мәжбүр. Дегенмен, бұл мәселе кешенді түрде шешілетін болады».
«Мемлекеттік-жекешелік әріптестік туралы» заң жобасы мен оның тиісті ілеспе түзетулері де қабылданды. Заңдық құжат әріптестіктің қатысушылар аясын кеңейтуді және қолданылу салаларын реттеуді көздейді. Және де мемлекеттік-жекешелік әріптестіктің келісімшарттық нысандарын кеңейту, институттық мемлекеттік-жекешелік әріптестік мәселелерін реттеу шараларын да қамтиды. Заңдық құжатта мемлекеттік-жекешелік әріптестік шарттарының құрылымын белгілеу, жеке қаржылық бастаманы енгізу, мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобаларына квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қатысу нысанын айқындау ұсынылатынын айта кету керек.
Кешегі отырыста «Қоғамдық кеңестер туралы» заң жобасы да тиісті түзетулерімен сенаторлар қолдауына ие болды. Елбасы тапсырмасына орай әзірленген заң жобасы Қоғамдық кеңестердің мәртебесі мен өкілеттігін бекітіп, мемлекеттік шешімдердің қабылдану ашықтығын арттырады деп күтілуде. Сондай-ақ, «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін өзі басқаруды дамыту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы екі оқылымда қаралып, қабылданды. Ал «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне электр энергетикасы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы бірінші оқылымда мақұлданса, «Өзін өзі реттеу туралы» заң жобасы мен оған ілеспе жоба екі оқылымда мақұлданды.
Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан».
Сенат Төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаевтың жетекшілігімен кеше палатаның кезекті жалпы отырысы өтіп, күн тәртібінде он екі мәселе қаралды. Бұл жолы депутаттар назарына мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау, жергілікті полиция қызметі, электр энергетикасы, мемлекеттік-жекешелік әріптестік, өзін өзі реттеу, қоғамдық кеңестер және жергілікті өзін өзі басқаруды дамыту мәселелеріне құрылған заң жобалары ұсынылды.
Алдымен қаралған «Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қытай Халық Республикасының Үкіметі арасындағы Қазақстан-Қытай мемлекеттік шекарасының режімі туралы келісімді ратификациялау туралы» заң жобасы депутаттар тарапынан қолдау тапты. Келісім мемлекеттік шекара ауданында өзара сенімді нығайту, аумақ пен шекараға қол сұғылмаушылықты қамтамасыз ету, заңсыз әрекеттердің жолын кесу сияқты өзекті мәселелерге және ынтымақтастықты арттыруға бағытталған.
Бұдан кейін депутаттар «Мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау туралы» заң жобасын тиісті ілеспе түзетулерімен қарап, қабылдады. Заң жобасымен халықаралық аудит қағидаттарын және Лима декларациясының талаптары мен халықаралық аудит стандарттарын қолдану көзделген. Тарқатып айтқанда, заң ережелері аудитті халықаралық стандарттарға көшіруді қарастырады және қаржылық бақылаудың құқықтық қолдану тәжірибесін ескере отырып, мемлекеттік аудиттің кешенді жүйесін құрады.
Қаржы министрі Бақыт Сұлтановтың сөзіне қарағанда, Есеп комитеті барлық мемлекеттік аудит органдарының сапасына бақылау жүргізуге құқылы.
Аталған құзырлы органға, сонымен бірге, қаржы-экономика саласындағы ұлттық қауіпсіздікті анықтау, талдау, бағалау және болжау жөніндегі өкілеттіктер де берілетіні атап айтылды. Құжат мемлекеттік бюджет қаржысын пайдалану барысында әкімшілік құқық бұзушылық орын алған жағдайда мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау органдарына әрекет ету саласына өкілеттіктер береді.
Заң жобасында, сонымен қатар, мемлекеттік аудит және қаржылық бақылаудың бірыңғай дерекқорын жасау негізінде құрылатын мемлекеттік аудит органдарының өзара іс-қимыл жасау мәселелері көрініс тапқан. Және де кейіннен аттестаттай отырып, мемлекеттік аудиторларды сертификаттаудың тәуелсіз, бірыңғай жүйесін енгізу де болжанғанын айта кету керек. Тексерулерді барынша азайту мақсатында бірыңғай дерекқор, тәуекелдерді басқару жүйесін құру, аудиторлық есептерді, бақылау актілерін тану, ішкі аудит және қаржылық бақылау жөніндегі уәкілетті органның функцияларын шектеу жөніндегі бірқатар тетіктер де заң жобасына енгізілген. Палата отырысында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жергілікті полиция қызметінің жұмысы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы екі оқылымда қаралып, Мәжіліске жіберілді. Сенат енгізген түзетулер ауданның (қала, қаладағы аудан) ішкі істер органдарындағы жергілікті полиция қызметінің бастығын тағайындау және қызметінен босату тәртібін анықтауға бағытталған. Елбасы жергілікті қоғамдастыққа есеп беретін жергілікті полиция қызметін құру керектігі туралы тапсырма бергені белгілі. Ал жергілікті полиция құру ішкі істер органын оңтайландыру жолымен жүзеге асады деп күтілуде. Оның құрылымына учаскелік инспекторлар, жол полициясы, өңірлік және табиғатты қорғау қызметкерлері және де әйелдерді зорлық-зомбылықтан қорғау бөлімшелері біріктірілмек. Сөйтіп, жергілікті полиция қызметі ішкі істер органының бірыңғай жүйесіне құрылымды түрде енетін болады.
Ішкі істер министрі Қалмұханбет Қасымовтың айтуынша, енді жергілікті полиция қызметінің басшыларын Ішкі істер министрі облыс әкіміне ұсынып, оған мәслихат депутаттары келісімін беруі тиіс. Сонымен қатар, жергілікті полиция қызметі басшысының жергілікті қауымдастыққа есептілігі де қарастырылыпты. Атап айтқанда, жергілікті полиция қызметінің басшысы әкімдіктер мен мәслихат алдында және жылына бір рет халық алдында есеп беретін болады. Министрдің пайымынша, мұндай есептілік полиция қызметінің ашықтығын қамтамасыз етеді. Бұдан бөлек, заң жобасымен жергілікті полиция қызметіне шағымдарды қарау бойынша Қоғамдық кеңестердің өкілеттігін кеңейту шаралары да көзделген. Осылайша, жергілікті полиция қызметінің жергілікті атқарушы органға есептілігі мен Қоғамдық кеңестердің жұмысы полиция қызметінің ашықтығын, сонымен де азаматтардың сенімділік деңгейін арттыруға септігін тигізуі тиіс делінуде.
Сенаторлар министрге сұрақтарын қойып, өз ойларын ортаға салды. Мәселен, сенатор Мұрат Бақтиярұлы жол және патрульдік полицияларды біріктіру арқылы әмбебап полиция өмірге келгенін, әйтсе де солардың біразы жол бойына ғана шыққанды жөн көретін сияқты екенін көлденең тартты. Депутаттың пікірінше, оларды бейнебақылау камераларымен «алмастыру» қажет. Оның сөзіне қарағанда, БҰҰ-ның былтырғы жүргізген зерттеуі нәтижесінде көптеген елдерде 100 мың адамға 100 полиция қызметкерінен келетіні анықталған. Ал Қазақстанда бұл көрсеткіш 600-ге жуықтайтын көрінеді.
Қ.Қасымов сұраққа орай жауабында бұл мәселе кешенді түрде шешіліп жатқанын алға тартты. Министрдің сөзінше, белгілі бір адамдар санына шаққанда полиция қызметкерлерінің арақатынас саны қанша болуы керектігін белгілеу оңай мәселе емес көрінеді. «Мәселен, АҚШ шерифтерінің саны айтарлықтай болғанымен, олар полиция қызметкері ретінде саналмайды. Екіншіден, мұндай зерттеуде ешкім де Қазақстанның аумағы үлкен екенін есепке алып жатқан жоқ... Сондықтан да, біз жергілікті полиция қызметкерлерінің санын белгілеу мәселесін сол жердің әкімдерінің құзырына қалдырамыз. Олар осы мәселені біздің алдымызға қойып та жүр», – деді Қалмұханбет Нұрмұханбетұлы.
Сондай-ақ, министр алдағы уақытта мүмкіндігінше полиция қызметкерлерінің орнын біртіндеп бейнебақылау камералары басатынын жеткізді. Осыған орай, ол ойын былайша түйіндеді: «Әрине, бәрін санға тіреп ештеңе шеше алмасымыз анық. Сондықтан да, қазіргі күні қай жерде қызметкерді техникамен ауыстыруға мүмкіндік болса, ол орындалып жатыр. Алайда, техникалар болмаған орындарда полициялар жүруге мәжбүр. Дегенмен, бұл мәселе кешенді түрде шешілетін болады».
«Мемлекеттік-жекешелік әріптестік туралы» заң жобасы мен оның тиісті ілеспе түзетулері де қабылданды. Заңдық құжат әріптестіктің қатысушылар аясын кеңейтуді және қолданылу салаларын реттеуді көздейді. Және де мемлекеттік-жекешелік әріптестіктің келісімшарттық нысандарын кеңейту, институттық мемлекеттік-жекешелік әріптестік мәселелерін реттеу шараларын да қамтиды. Заңдық құжатта мемлекеттік-жекешелік әріптестік шарттарының құрылымын белгілеу, жеке қаржылық бастаманы енгізу, мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобаларына квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қатысу нысанын айқындау ұсынылатынын айта кету керек.
Кешегі отырыста «Қоғамдық кеңестер туралы» заң жобасы да тиісті түзетулерімен сенаторлар қолдауына ие болды. Елбасы тапсырмасына орай әзірленген заң жобасы Қоғамдық кеңестердің мәртебесі мен өкілеттігін бекітіп, мемлекеттік шешімдердің қабылдану ашықтығын арттырады деп күтілуде. Сондай-ақ, «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін өзі басқаруды дамыту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы екі оқылымда қаралып, қабылданды. Ал «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне электр энергетикасы мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы бірінші оқылымда мақұлданса, «Өзін өзі реттеу туралы» заң жобасы мен оған ілеспе жоба екі оқылымда мақұлданды.
Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан».
Соңғы жаңалықтар
