Күйдіргі

Күйдіргі – малдан адамға жұ­ғатын аса қауіпті жұқпалы ауру­лардың бірі. Бұл ауру қазіргі уақытта барлық елдерде жануарлар арасында, сондай-ақ адамдарда да кездеседі. Күйдіргі мәселесінің өзектілігі АҚШ және бас­қа елдерде түйнеме қоз­дыр­ғышының спораларын биологиялық қару ретінде қолданылуына байла­нысты ерекше арта түсті. 1950 жыл­дан жиналған мәліметтер бойынша Қазақ­станда үш мыңнан астам елді мекенде ауру тіркелген. Оның ішінде 70-ке жуы­ғы тек соңғы төрт жылда анықталған. Күйдіргі қазақ жерінде де ертеден белгілі. Тұрмыс-тіршілігі мал өсіру­мен тығыз байланысты көшпелі ата-бабаларымыз төрт түлік малдағы түй­не­мені түрліше атаған: топалаң (қой­да), кебенек, шешек (ешкіде), қара­та­лақ (ірі қарада), жамандат (жыл­қыда), ақшелем (түйеде). Адамдар­дағы аурудың терілік түрін күйдіргі деп атаса, малға қатысты деген атау берген. Аурудың негізгі көзі әртүрлі ауылша­руашылық малдар (қой – 45-55%, ірі қара мал – 32-37%, жылқы мен бұғы – 5%, ешкі, есек, түйе – 1%, шошқа  – 4% және өте сирек ит, мысық та ауы­рады); кейбір жабайы аңдар (марал, қоян, киік, қасқыр, ши­бөрі, аю, жол­ба­рыс, арыстан, пу­ма, борсық). Жа­нуарлар күйдіргі ауру­ын алиментарлы жол арқылы (шөп­пен, сумен, жеммен бірге топырақты жұтып) жұқтырады. Күйдіргі ауруының қоздырғышы (микробы) сыртқы ортаның әсеріне өте шыдамды, ол спорға айналған соң 120-160 градус ыстыққа 2-3 са­ғат­қа дейін өлмейді. Спорлар топы­рақта бірнеше жылдарға (кейбір де­рек­терде 120 жылға) дейін шыдайды. Малдың немесе адамның денесіне ен­генде спорлар тез арада өзгереді, ауру қоздыратын түріне қайта айналады. Малдар бұл аурудың қоздырғыш­тарын көбінесе жаз, күз айларында шөбі қысқа, күйдіргіден қолайсыз деп есептелінетін жайылымдардағы топырақтан, судан немесе ауырған малдың етінен, сүйегінен жасалатын жемнен, т.б. жұқтырады. Ал адам­дар­ға күйдіргімен ауырған малдарды сою, терісін сыпырып, етін жіліктеу, тамаққа пайдалану, жүнін өңдеу кезінде жұғуы мүмкін. Адам денесіне қоздырғыштардың қандай жолмен (тері, тыныс алу, ас қорыту) енуіне сәйкес күйдіргінің де ауыр және жеңіл түрлері болады. Ең көп таралған түрі – терінің за­қымдануы, оның ішінде, қолдың саусақтары, білек, мойын, бет, аяқ, т.б. мүшелер. Терінің зақымдалған жерінде қатты қышитын қызыл дақ пайда болып, күлдіреп 2-3 күннің ішінде бетінде көмірдей қара қабыр­шы­ғы бар жараға айналады. Жа­ра­ның айналасы қызарып, жалтырап ісіп тұрғанымен, ұстағанда ауыр­май­ды. Дененің қызуы көтеріледі. Уа­қы­тында ем қолданылмаса микроб қан­ға өтіп (сепсис) денеге жайылып ау­ру­дың өлімге әкеліп соғуы ықтимал. Өкінішке орай, соңғы кезде адам­дардың күйдіргімен ауыруы кө­бейіп кетті. Себебі, бүгінде мал ша­руа­шылығымен шұғылданатын ұж­ым­дар мен серіктестіктер, жеке мен­шік мал ұстайтын азаматтардың арасында мал дәрігерлердің қызметін қажетсінбеу, малдарын мезгілінде күйдіргіге немесе басқа да жұқпалы ауруларға қарсы ектірмеу, (вакцина­ция) мал санын жасырып қалу, ау­ыр­ған малды мал дәрігеріне уақ­ты­лы хабарламай сойып, етін бірнеше үйге таратып беру немесе басқа бір жерге апарып сатып жіберу жағдай­лары жиі кездеседі. Күйдіргі сияқты аса қауіпті ауру­дың алдын алу үшін қандай шаралар жасау керек: мал шаруашылығымен айналыса­тын түрлі ұжым басшылары мен жеке меншік мал иелері, жергілікті мал дәрігерімен келісіп жылына екі рет малдарын түгелдей күйдіргіге қарсы егу, малдары кенеттен ауырған немесе өлгенде міндетті түрде мал дәрігеріне хабарлау, малды соятын не­месе сататын жағдайда, алдын-ала мал дәрігеріне көрсетіп анықтама алу, аудандық малдәрігерлік немесе санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау басқармаларында картаға түсірілген күйдіргіден қолайсыз деген мекендерде алдын-ала мал жайылым­да­рының шекараларын анықтап, мал­ды қауіпті аймақтарға жақын­дат­пау, малшыларды, т.б. мал шаруа­шы­лығымен шұғылданатын адам­дар­ға күйдіргіге қарсы ем қолдану, жерасты су көздерін ашатын, құдық қазатын жағдайларда олардың қауіпті жерлерден аулақ болуын ескерту, мал ұстайтын қора жайларда тазалық сақтау шараларын әрдайым жүзеге асырып отыру қажет. Қалалық түрғындарға ескертеміз: мал тағамдарын (ет, сүт) жабайы сау­да­дан сатып алмаңыздар, денсаулық­ты қауіп-қатерге ұшыратпа­ңыз­дар, аурудың алғашқы белгілері біліні­сімен дәрігерге көрініңіздер. Ж.ИМАНБЕКОВА, Ә.МОЛДАҒҰЛОВА, МСЭҚБ Алматы қаласы бойынша департаментінің туберкулез және аса қауіпті жұқпалы аурулардың алдын алу бөлімінің қызметкерлері.