03 Қыркүйек, 2010

Бүгінгі күн белесінде

430 рет
көрсетілді
10 мин
оқу үшін
Демократия – даму даңғылы Қазақстанда үкіметтік емес ұйымдардың тұрақты дамуына жағ­дай тудыру мақсатында, сондай-ақ, еліміздің әлеуметтік маңызды проб­лемаларды шешудегі рөлін арттыру үшін бұл ұйымдарды қол­дауға арналған мемлекеттік бағдар­ламалар қабылданып, оң нәти­же­лерге қол жеткіздік. “Мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс туралы” Заң қабылда­нуымен ҮЕҰ қызметі жаңа деңгейге көтеріліп, мемлекеттің кең ауқымды әлеуметтік бағдарлама­ларын жүзеге асыруға қатысуына мол мүмкін­шілік алды. Бұл ретте Мәдениет министрлігі мем­ле­кеттік әлеуметтік тапсырысының жалпы көлемінің 70%-ын еншілей ке­ле, ең ірі тапсырыс беруші болып отыр. Бұл секторға мемлекеттен бө­лі­нетін қаржы көлемі жылдан-жылға артуда. Экономика және бюджетті жоспарлау министрлігінің мәліметі бойынша, 2009 жылы мемлекеттік әлеуметтік тапсырыстарды жүзеге асыруға 1 244 865 мың теңге қа­рас­тырылған. Өткен жылғы көр­сет­кішпен салыстырғанда 45% артқан. 2009 жылдан 2011 жылға дейін рес­публикалық бюджеттен 4 811 997 мың теңге бөлінетін болады, яғни, аталған бағытқа жұмсалатын жылдық бюджет шығыны 2 млрд. теңгеден аспақ. Жалпы ҮЕҰ жүйесі әлемнің дамыған елдерінің барлығында кең тараған. Мемлекеттік және қоғам­дық процестерді тиімді басқарудың құрамдас бір бөлігі ретінде азамат­тық қоғам өмірінде өзіндік орнын алды. Кеңестер Одағы ыдырап, тоталитарлық жүйеден демократия­лық қоғамға өтпелі кезеңінде де, құқықтық мемлекет болып қалып­тасу барысында да Қазақстанның ҮЕҰ халық пен биліктің арасын­дағы алтын арқауы бола білді. Шын мәнінде, мемлекеттің әріп­тесі дәрежесіне жеткен ұйым қыз­меті Үкіметтің әлеуметтік, саяси, экономикалық бастамала­рын қол­дауға, оны жүзеге асыруға белсенді түрде атсалысады. Бір сөзбен ай­қанда, бүгінде Қазақ­стан­да ҮЕҰ, бизнес және кәсіподақ­тар­дың республикалық ірі қауымдас­тық­тарының басын қосатын, билікпен тиімді өзара іс-қимылға бейім, қоғамда азаматтық инс­титуттардың рөлін күшейтуді айтарлықтай қам­тамасыз ететін жүйе қалыптасқан. ҮЕҰ мен биліктің өзара әріп­тестігінің маңызды үлгісі ретінде Парламент Мәжілісінің жа­нындағы Қоғамдық сарапшылар палатасын айтуға болады. Оның жұмысы заң шығару ісіндегі қо­ғамдық сарап­тама механизмін іске асыруды қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасы Үкі­меті жанынан ҮЕҰ өзара әрекет бой­ынша үйлестіру кеңесі құ­рыл­ған. Министрліктердің әлеуметтік блоктары мен барлық деңгейдегі әкімдіктерде аталмыш ұйымдармен әріптестік жөніндегі кеңестер тұрақты жұмыс істеуде. Қоғамдық ұйымдардың бұл кеңестердің жұмысына қатысуы мемлекеттік шешімдерді қабылдау үдерісіне белсенді атсалысуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, ҮЕҰ құқық қорғаушылар мен Әділет министр­лігінің қылмыстық атқару жүйесі комитеті бекіткен мемо­рандумы шеңберінде сотталған­дардың құқығына мониторинг жасайтын қоғамдық комиссия мен Әділет министрлігінің жанын­дағы қыл­мыс­тық атқару жүйесі комитетінің қызметі жөнінде кеңес құрылды. Қазақстанның өндіру өнеркәсібі саласындағы мөлдірлік (EІTІ) бастамасына қосылуы нәти­жесінде Энергетика және минерал­дық ресурстар министрлігі жаны­нан өндіру өнеркәсібі саласындағы мөлдірлікті жүзеге асырудағы мүд­делі тұлғалардың ұлттық кеңесі өз қызметін бірнеше жыл бұрын бастаған болатын. Сонымен қатар, әртүрлі салада мемлекеттік бағдарламаның жүзеге асырылу барысын және сан алуан қоғамдық-саяси үдерістерді бағалау мен мониторинг жасау бойынша қоғамдық кеңестер жұмыс істейді. Мұның бәрі мемлекет пен аза­маттық қоғам институттарының өзара әрекеті мен тең құқықты әлеуметтік серіктестік принцип­терін тағы да ұштай түседі. Конституцияның 23-ба­бында азаматтардың бірлесу ер­кі­нің құқығына сәйкес, халықаралық немесе мемлекеттік және жергілікті деңгейде ұйымдасқан азаматтардың ерікті бірлестіктерінің саны 18 мыңнан асты. Елімізде 2001 жыл­дан бері, ҮЕҰ қызмет аясын қам­тыған Қазақстан Республикасының “Коммерциялық емес ұйымдар туралы” Заңы қолданыста. “Са­лық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы” кодек­сінде коммерциялық емес ұй­ым­дарға салық салуда біршама же­ңілдіктер қарастырылған. Үкіметтің 2001 жылғы 19 желтоқсандағы “Заңды тұлғалардың мемлекеттік тіркелуі үшін алым мөлшерлемесін бекіту туралы” № 1660 қаулысына сәйкес, жастар ұйымдарын тіркеу шарттарында да жеңілдіктер бар. Үстіміздегі жылы 190 үкіметтік емес ұйымдар 228 жобаны жүзеге асыру үшін қаржылай көмек алды. Министрліктің жыл сайын өткізе­тін конкурсына қатысушылардың саны да артып келеді. Мысалы, 2003 жылы 109 ұйым қатысса, 2008 жылы – 229; биыл олардың саны бір жарым есеге артып, 352-ге жетті. Бұл мемлекеттік органдар мен үкіметтік емес ұйымдардың мүд­десі игі істер үстінде тоғысып, қоғамның сан түрлі проблемаларын талқылап, оларды бірлесе шешуді мақсат еткен батыл қимылдарының белгісі. Ортақ мүддені көздеген, белгілі нәтижеге жетуді мақсат тұтқан үкі­меттік емес ұйымдар қызмет ететін салаларын пайызға шаққанда, мынадай болады: Адамзат әлеуетін дамыту бойынша мәселелерді шешу саласында (азаматтардың денсаулығын қорғау, қоршаған ортаны жақсарту, демографиялық саясат шешімдеріне қол жеткізу) – 15%, патриоттық тәрбие беру мен жастар саясатын жүзеге асыруда – 9,4%, мәдениет, өнер мен ғылым саласында –12,5%, азаматтардың заңды мүддесі мен құқығын қорғау саласында – 7,6% , әлеуметтік қорғау саласында – 6,8%, азамат­тық қоғамды дамытуда – 9%. Ұлт­аралық келісім мен тілдік ортаның толеранттылығын дамыту жоба­ла­ры – 11%, қоғамдық бастамаларды қолдау бойынша – 6%. Әсіресе, ҮЕҰ жергілікті халық­тың әлеуметтік жағынан аз қам­тылған, мүгедектер, жұмыссыздар, ардагерлер мен зейнеткерлер ара­сындағы қызметі (9,5%) мақ­тауға лайық. “Намыс” мүге­дек­тер бір­лестігі, кемтар адамдарды қам­қор­лыққа және қолдау бойынша мем­ле­кеттік бағдарламалардың қоғам­дық сараптамасын жасап, мүгедек­терге арналған ақпараттық жүйені қалыптастырумен және дамытумен айналысады. “Астана­ның мүгедек балалар қоғамы” құлағы естімейтін балалардың та­ланттарын ашуға көмектесіп, қоғамға бейімделуіне себепші бо­лады. Осындай қамқор қолдарды керек ететін қаншама адамды қамтып, керек болса жеке қайғы­сына ортақтасатындар осы ерікті ұйымдар болып отыр. Олардың назарынан жетім балалар мәселелері, оралмандар­дың қоғамға бейімделуі, ардагерлер мен үмітсіз аурулардың жайы да тыс қалмаған. “Ардагер” қоғамдық ұйымы волентерлерді тарту арқылы “Хоспис” аурухана үйінің қыз­метіне қолдау көрсетуде. Қазақстанның әрбір азама­ты­ның азаматтық қоғамда толыққан­ды өмір сүруіне мемлекетіміз де мүдделі. Игі істердің үлкен кішісі болмайтыны белгілі: “Невада-Семей” ядролық қаруға қарсы ха­лықаралық қозғалысы, “Есірткісіз болашақ” қоғамдық қоры саламат­ты өмір салтын насихаттаса, “Ар-Намыс” ұстаздардың заңды мүдде­лері мен құқын қорғау бойынша іс шараларын жүргізеді. “Адам құ­қығы Хартиясы” құқық қорғау органдарымен бірлесе қызметін атқарады. Еліміздегі ҮЕҰ бүкіл қызметі мен олардың белсенді мүшелері өздері таңдап, жауапкершілігін ал­ған жеке азаматтарға етене жақын, керек болған жағдайда олардың тұрмыс тіршілігіне араласып, бе­лестерден бірге өтеді. Сол арқылы қоғам жақсарып, халықтың әлеу­меттік ахуалы артады. Азаматтық ұйым­дар­дың қызметінің өзгелерден ерек­шелігі де, артықшылығы да осында. Республика көлемінде атқары­лып жатқан мәдени, саяси шара­ларға да аталмыш сектордың белсенді қатысын айтуға болады. Бірқатар шетелдердегі “үкімет­тік емес ұйымдары” мәні, азамат­тық қоғам мен мемлекетке қарсы қойып салыстыратын либералдық дәстүрді білдіреді. Азаматтық қоғам құруда өзіндік жолы айшықталған Қазақстанға халықаралық қоғам­дастықтардың қызығушылығы артып келеді. 2003 жылдан бастап былтыр төртінші рет өткізілген Азаматтық форум жұмысы ҮЕҰ қызметін жандандырып, тәжірибе алмасы­лып, өрісін кеңге жая бастады. Бұл өз кезегінде, Қазақстанда азамат­тық қоғам институттарының сер­пінді дамуымен, азаматтардың са­на-сезімінің артуымен құқықтық мә­дениетінің көтерілуімен байла­ныс­ты. ІV форумға Еуропа мен Азия елдерінің үкіметтік емес ұй­ымдары тарапынан жоғары назар аударылды. Форумға Қытай, Үн­діс­тан, Франция, Румыния, Болгария мен Әзірбайжан сынды ондаған елдің өкілдері қатысты. Беделді әрі халықаралық дең­гейде салмағы бар ұйымдар мен орталықтардың, қоғамдастық­тардың атынан жылы лебіздері келіп түсті. Әрине, форумның жемісі деп орталық және жергілікті мемле­кет­тік органдарға форумға қатысу­шы­лардың ұсыныстарын жүзеге асыру туралы іс-шараларының қабылда­нуын айтуға болады. Солардың ішінде бірқатар заңнамалық акті­лерге мемлекеттік әлеуметтік тап­сырыс бойынша өзгертулер мен то­лық­тырулар енгізуді атап өтуге бо­ла­ды. Бұл мақсатта Мәдениет ми­нис­трлігінде депутаттар корпусы­ның және ҮЕҰ өкілдерінің қаты­суы­мен жұмыс тобы құрылып, заң жобасы әзірленіп, Үкіметтің қа­рауына енгізілді. Елбасымыз ІІ Азаматтық фо­румда “Біз үшін үкіметтік емес ұйымдар мен мемлекет арасындағы әріптестік қатынастарды дамыта берудің маңызы айрықша зор”, – деп атап өткен болатын. Атқа­рыл­ған жұмыстар, жаңа диалогтар мен бірлесе жасаған әрекеттеріміз мемлекеттің сол нық ұстанымының айқын көрінісі деп санаймын. Ғазиз ТЕЛЕБАЕВ, Қазақстан Республикасының Мәдениет вице-министрі, философия ғылымдарының докторы.