Жүздесулер жиілігі – жүйелі істер бастауы

Сейсенбі күні Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ресми сапармен Украина астанасы – Киев қаласына ұшып келді. Халықаралық “Борисполь” әуежайында Қазақстан Президентін Украина Үкіметінің ресми адамдары қарсы алып, Украина Президентінің әкімшілігіне бастады. Бұл күні Киев аспаны барынша ашық болып, қоңыр күзге қарамай күннің нұры мо­лынан төгіліп, ауаның температу­ра­сы 30 градус ыстықтың маңында тұрды. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назар­баевтың кортежі өткен орталық көше­лер­де Қазақстан мен Украинаның жалаулары ілі­ніп, қарсы алу салтанатын арттыра түскен. Украина Президенті әкімшілігі ғимараты алдында Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевты Украина Пре­зи­денті Виктор Янукович қарсы алды. Осы жердегі салтанатты қарсы алу рәсімдері аяқ­талған соң мемлекет басшылары ша­ғын құрамдағы келіссөз үстеліне отырды. Қазақстан мен Украина қарым-қаты­настары осы күнге дейін серпінді қарқын­мен дамып келеді. Әсіресе, халықаралық ұйымдар шеңберіндегі өзара іс-қи­мыл­дар­да екі жақтың ұстанымдары үнемі ұқсас­тығымен ерекшеленді. Мәселен, БҰҰ шеңберінде Қазақстан Украинаның БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі кеңесінің 2008-2011 жылдардағы мүшесі болуын жақ­таған, ал Украина 2011-2012 жылдарға Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі болуын қолдап отыр. Қазақстан басшысының Украинаға жасаған сапарлары екіжақты қарым-қа­ты­настың дами түсуіне игі ықпалын тигізіп келеді. Тәуелсіздік алған жылдардан бері Қазақстан Президенті Украинаға осымен жетінші рет ресми сапар жасап отыр. Екі ел басшыларының кездесулері үнемі достық, түсіністік және елдеріміздің ара­сын­дағы түрлі бағыттағы ынтымақтас­тық­тарды тереңдете беруге деген ұмтылыс жағдайында өтіп келеді. Үстіміздегі жылдың сәуір айында Украинаның жаңадан сайланған Прези­денті Виктор Януковичтің Қазақстанға алғашқы ресми сапары болды. Сапар барысында 2010-2011 жылдарға арналған Қазақстан – Украина өзара іс-қимыл жос­парына (“Жол картасы-3”) және екі елдің үкіметтері арасында 2000 жылдың 19 мамырында азаматтардың жүріп-тұруын жеңілдету жөніндегі келісімге өзгерістер мен түзетулер енгізу туралы хаттамаға қол қойылды. Ал екі елдің арасында қол қойылған барлық құжаттар саны қазір 80-нен асып жығылады. Қазақстан мен Украина арасында сауда-экономикалық ынтымақтастық бүкіләлемдік экономикалық дағдарыс басталғанша тұрақты қарқынмен дамыды. Тауар айналымы жөнінен Қазақстан ТМД бойынша Украинаның екінші орындағы, ал барлық сауда әріптестері арасында төр­тінші орындағы әріптесі болды. Украина да ТМД бойынша Қазақстанның Ресей­ден кейінгі екінші, ал барлық әріптестері арасында бесінші орындағы сауда әріптесі болып келді. Бүкіләлемдік экономикалық дағдарыстың салқынынан екіжақты сауда айналымы 30 пайызға жуық төмендеп, 2009 жылы 3 578,8 млн. АҚШ долларына дейін түсіп кетті. Соның ішінде қазақ­стан­дық экспорт көлемі 1 514,3 млн., ал импорт 2 064.6 млн. АҚШ доллары көле­мін­де болды. Үстіміздегі жылдың алғашқы жартыжылдығында екіжақты тауар айна­лымы 956,4 млн. АҚШ доллары көлемін­де болды, соның 621,4 миллионы экспорт, ал 335,4 млн. доллары импортты құрады. Үстіміздегі жылдың 1 шілдесіне дейінгі мәліметтерге қарасақ, Қазақстаннан Украина экономикасына құйылған ин­вести­цияның көлемі 254,4 млн. доллар, ал Украинаның Қазақстан экономикасына салған инвестициясы 23,3 млн. долларға тең болған екен. Шағын құрамдағы екіжақты кездесу­ден шыққан соң мемлекет басшылары келіссөздерді кеңейтілген құрамда жал­ғас­тырды. Оған Қазақстан жағынан Мем­ле­кеттік хатшы – Сыртқы істер министрі Қанат Саудабаев, Президенттің халықара­лық мәселелер жөніндегі көмекшісі Нұр­лан Ермекбаев, Қазақстанның Украина­да­ғы Төтенше және өкілетті елшісі Аман­гелді Жұмабаев, Қорғаныс министрі Әділбек Жақсыбеков, Мұнай және газ министрі Сауат Мыңбаев, Білім және ғы­лым министрі Жансейіт Түймебаев, “Самұ­рық-Қазына” ҰӘҚ” АҚ басқарма төр­аға­сының орынбасары Тимур Құлы­баев, “Қазақстан темір жолы” ҰК” АҚ пре­зиденті Асқар Мамин, “Қазатом­өнер­кәсіп” ҰК” АҚ басқарма төрағасы Влади­мир Школьник, “ҚазМұнайГаз” ҰК” АҚ президенті Қайыргелді Қабылдин және т.б. қатысты. Кеңейтілген құрамдағы келіссөздерді ашқан Украина Президенті Виктор Яну­кович осының алдында шағын құрамда болған келіссөзге қысқаша шолу жасап, он­дағы негізгі мәселелер туралы айтып берді. Біз Қазақстанмен әріптестік қаты­нас­тарды дамытуға мүдделіміз. Келіссөз ба­рысында біздер бір-бірімізді емеурін­нен-ақ ұғып отырдық. Осының өзі біздің мүдделеріміздің ұқсас екендігін көрсетпей ме, дей келіп, ол екі елдің арасындағы қа­рым-қатынастардың өте ертеден орнаға­нын тілге тиек етті. Одан әрі Украинаның Қазақстан секілді тұрақты жолмен дамып келе жатқан сенімді елмен әріптестікке аса мүдделі екенін атап өтіп, Қазақстан Пре­зидентінің атына жылы сөздер айтты. Соның ішінде Нұрсұлтан Назарбаевтың нарықтық экономика орнату жолындағы қажырлы еңбектеріне үлкен баға беріп, өзінің одан үлгі алғысы келетінін жеткізді. Украина экономикасының сипатына тоқталғанда, оның ғылыми-техникалық әлеуе­ті зор екенін ауызға алды. Қазір біз өнеркәсіпте ғылым жетістіктерін пайдала­нып, инновациялық даму жолын қалап отырмыз. Осы қатарда ғарыштық жаңа жобаларды іске асырғымыз келеді, дей ке­ліп, шағын құрамдағы кездесуде Қазақ­стан-Ресей арасындағы осы салада қолға алы­нып жүрген жобаларға қатысу мүмкін­діктері туралы пікір алысылғанын жет­кіз­ді. Осы орайда Байқоңырды бірлесе пай­да­лану перспективасы жоғары екенін білдірді. Одан әрі өзінің Қазақстанмен бірлесіп жолаушы және жүк тасымалының ұшақ­тарын жасау жөнінде бірлескен кәсіпорын құру мәселесін көтергенін айтты. Бұл жобалар іске асса, екі жаққа да тиімді бо­лар еді, деді ол. Сонымен бірге, Украина Қазақстанның мұнай-газ кен орындарын игеруге қатысу, көліктік инфрақұрылым жобаларына атсалысу перспективалары туралы мәселелер көтерілгенін айтты. Соң­ғысы туралы айтқанда, “Батыс Қы­тай-Батыс Еуропа” жобасына Украина­ның да атсалысу ойы барын айтқанын жеткізді. Атом энергетикасында да сіздер Ресеймен бірлесіп жаңа жобаларды іске асырудасыздар, біз де осы жобаларға әріптес ретінде енгіміз келеді, деді ол. Өзінің жауап сөзінде Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев украиналық әріптесінің ұсыныстарын қолдайтынын жеткізді. Сөз арасында екіжақты ынтымақтастық жоғары деңгейдегі кездесулердің жиілігінен де анық көрінетінін атап өтті. Соның ішінде өзінің В.Януковичпен биыл ғана жетінші рет кездесіп отырғанын мәлімдеді. Біз Украинамен барлық мәселелер бойынша да ынтымақтасуға әзірміз. Соның ішінде қазақстандық энергетика көздерін бірлесе игеру мәселелері бойынша Үкіметке нақты тапсырмалар берілді. Ал екіжақты сауданың қызуына Ресей арқылы өтетін транзит тарифтерінің жоға­ры болуы кері әсерін тигізуде. Тарифтің жо­ғарылығынан біздің өнімдеріміз бәсе­кеге қабілеттігін төмендетіп алады. Бірақ соған қарамай біз былтыр ғана Украи­надан 170 дана ауыл шаруашылығы тех­ни­каларын сатып алдық. Қазір оларды өзі­мізде жасау үшін бірлескен кәсіпорын­дар құрылуда, деді Қазақстан басшысы. Ғарыш саласындағы әріптестік туралы айт­қанда Нұрсұлтан Назарбаев Қазақ­станның украиналық “Зенит” және “Днепр” зымыран ұшырғыштары жобасы акциясының 10 пайызын алуға келісіл­ге­нін, бірақ Қазақстан жағы акцияның 33 пайызынан үмітті екенін айтты. Біз өз елі­міздегі 2014 жылға дейінгі аралыққа ар­нал­ған индустриялық-инновацияландыру бағдармасын іске асыру үшін 50 млрд. доллар көлемінде инвестиция тартамыз. Соны игеруге украиналық іскерлерді де шақырамыз. Ал көлік инфрақұрылымы ту­ралы айтқанда, украиналық әріп­тесім­нің “Батыс Қытай-Батыс Еуропа” жо­ба­сы­на қатысқысы келген ниетін қолдаймын. Мемлекет басшыларының кіріспе сө­зі­нен кейін келіссөздер БАҚ-тың қаты­суы­нсыз, “жабық есік” жағдайында жал­ғасты. Ұзаққа созылған кеңейтілген құрам­да­ғы келіссөздер аяқталған соң екіжақты құжаттарға қол қою рәсімі болды. Ұзын саны сегіз құжатқа қол қойылуы екіжақты қарым-қатынастардың қызу қарқынмен дамып келе жатқандығының айғағы болса керек. Қол қойылған құжаттар арасында Қазақстанмен Украина арасында 2010-2011 жылдарға арналған өзара іс-қимыл жоспарына (“Жол картасы-3”) қосымша­лар мен өзгерістер енгізу туралы хаттама да болды. Оған Қазақстан Президенті Н.Назарбаев пен Украина Президенті В.Янукович қол қойды. Бұл құжат украин жағының бұрынғы жоспарға мәшине жа­сау, көлік, әскери-техникалық ынтымақ­тас­тық, агроөнеркәсіп салалары бойынша қосымша тармақтар енгізу жөніндегі ұсы­нысы бойынша әзірленген еді. Қазақстан Үкіметі мен Украина Министрлер ка­би­неті арасындағы екі жақта да диплома­тия­лық өкілдіктер үйін салуға жер бөлу ту­ра­лы келісімге Қазақстан жағынан Мем­лекеттік хатшы – Сыртқы істер министрі Қ.Саудабаев, Украина жағынан Сыртқы істер министрі К.Грищенко қол қойды. Айта кетерлігі, келісім бойынша аталған мақсат үшін Украина жағы Қазақстанға Киев­тен 0,45 га, ал Қазақстан жағы Украинаға Астанадан 0,9 га жерді жалға беретін болады. Қазақстан Республикасы мен Украи­наның Білім және ғылым министрліктері арасындағы ынтымақтастық туралы келі­сімге екі елдің сала министрлері Ж.Түй­мебаев пен Д.Табачник, адам құқықтары жөніндегі ынтымақтастық жөніндегі құ­жатқа Адам құқықтары жөніндегі қазақ­стандық өкіл А.Шәкіров пен Украина Жоғарғы Радасының адам құқықтары жөніндегі өкілі Н.Карпачева, темір жол саласындағы жүк тасымалы бойынша дұрыс тарифтік ахуал жасау жөніндегі келісімге “Қазақстан темір жолы” ҰК” АҚ президенті А.Мамин мен Украина мемлекеттік темір жол көлігінің бас ди­рек­торы М.Костюк қол қойды. Бұлардан басқа да екіжақты үш құжатқа қол қойылды. Олардың бәріне Қазақстан жағынан Төтенше және өкілетті елші А.Жұмабаев қол қойды. Осыдан кейін мемлекеттер басшылары журналистермен баспасөз конферен­циясын өткізді. Оны ашқан Украина Пре­зиденті жоғарыда аталған жайларды атай келіп, екі елдің арасындағы ынтымақ­тас­тық­ты дамытуда әлі де қолға алынбаған ша­руалар көп екенін тілге тиек етті. Сол әлеуетті молынан қолдану үшін екі елдің үкіметтеріне нақты тапсырмалар беріл­ге­нін айтты. Сонымен қатар, 2014 жылы Та­рас Шевченконың 200 жылдық мерей­тойын бірлесе атап өтуге келісілгенін жеткізді. Сөзінің соңында келіссөздер барысында әлемдік өзекті проблемалар туралы пікір алысылғанын атап көрсетті. Қазақстан Президенті жылы қарсы алғаны үшін Украина жағына ризашы­лығын білдіре келіп, екі жақтың барлық мәселеде де үлкен түсіністікпен ортақ тіл тапқанын айтты. Одан әрі әлемдік эко­номикалық дағдарыстың еңсеріліп келе жатқанына байланысты екіжақты сауда айналымының бұрынғы қалпына келеті­ніне сенім білдірді. Сонымен бірге, гу­манитарлық саладағы ынтымақтастықтың дами беретініне де үміт артты. Қазірдің өзінде Украинада жүздеген қазақстандық жас білім алуда, алдағы уақытта бұл санның артатынына сенімдіміз, деді Н.Назарбаев. Баспасөз конференциясының соңында президенттер журналистердің сұрақта­рына жауап берді. Кеше кешкісін Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Белгісіз солдат пен Ашаршылық құрбандарына арналған ескерткіш-мемориалдарға гүлдесте қойды. Содан соң Украина Премьер-министрі Н.Азаровпен кездесіп, келіссөз жүргізді. Жақсыбай САМРАТ – Киевтен.  Суреттерді түсіргендер С.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.