Астанадағы "Аққу көлі"

Елордадағы Күләш Байсейітова атындағы Ұлттық опера және балет театры өзінің биылғы 11-ші маусымын Дж. Пуччинидің “Богема” операсымен ашып, Бейбітшілік және келісім сарайындағы екінші көрсетілімде Қазақстанның халық әртісі,  Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Зәуірбек Райбаев қойған  П.Чайковскийдің әйгілі “Аққу көлі” балетін ұсынды. Қайсыбыр қойылымды алып қарасаңыз да, алдымен сахна де­корациясы, суретшінің шығарма­шылық ізденісі мен бекзат өнердің бейнелі бедері тәнті етпей қой­майды. Мамыражай жаздың жай­ма-шуақ лебі сахнадан бер жаққа ептеп есіп, айдын көлде дөң­ге­ленген ай келбеті періште сезімді әсерлі әлпештейді. Төңіректі әсем саз тербеп тұр. Сарай алдындағы алаңқайда жаз жамалын қызықтап, жастар сауық-сайран құруда. Өйткені, бүгін өзге күндерден ерекше, аспаннан айшуақ сезім молынан төгілген күн. Ханзада Зигфридтің кәмелет­тік жасқа толған шағына Жаратқанның жақтастығы табиғаттың тап-таза қалпынан қатесіз көрініс тауып, мейірім оты маздауда. Осыған жүздері алабұртқан жастардың жарасымды билері қосылып, ар жақтағы алып картина мен бергі беттегі тіршіліктің үйлесімді қо­ңыр сазы боз шәлі бұлттар көш­кен аспанды қол созым жерден көзге шалындырып, әне-міне де­генше, құдіретті әуен әуелей жөнелді. Тойдың қыза түсіп, шарықтаған шағында ханзаданың анасы ертеңгі болатын балда Зиг­фридке қалыңдық таңдалатынын хабарлайды. Бұл жас жігіттің өмірі үшін аса аяулы қымбат сәт бо­латын. Өмір атты кеменің дауыл­дан еріксіз шайқатылар, толқында толғақ қысқан құрсақтай құйынды үрейдің үңгірінен шыға алмай әуре-сарсаңға түсер әлегі боларын қайдан білсін жас қайың. Ол үшін бұл дүниедегі ең қимас, ең жарық сәуледей елестеген. Енді сол құдіреттің өзінің өн бойын қалай билемегін білмекке әуре. Осы хабардан соң ханзаданың көңілі қобалжып, үміт қанаты көпке дейін тыным таппады. Арайлап тағы бір күн ұясына ұяла батып бара жатты... Кенет қараңғылық қою орманның тыл­сым тыныштығына ұқсап кетті. Бір топ аққу көл жағасында күміс қанаттарымен көкке сәуле шашты. Осы кезде Зигфрид бас­таған бір топ аң аулаған өрендер сол ма­ңайды үнсіз торып, алаңсыз арман қуған сәт еді. Осы әрекеттер бимен ұғынықты орындалып отырды. Бір оқиға мен келесі сахналық ше­шімнің арасында буынсыз қимылы бұлт тұтасқан биікте қалқып қалып қоярдай көрінген, қимыл-қоз­ғалысы әсте әбжіл Сайқымазақ шы­ға келген кезде жұрт бір серпі­ліп қалды. Осы бейнені сомдаған халықаралық сыйлықтың лауреаты Элдар Сәрсенбаевтың өнеріне риясыз көңілмен қол соққан кө­рермен ықыласы толайым. Екінші көрініс өте әсерлі, аққу қыздар айдында алаңсыз жүзуде. Ормандағы көлдің жағасын қоюшы-суретші Владимир Коше­лев өте нанымды бейнелеген. Ескі, сырты қарақошқыл тартып, қаңырап бос қалған тас қорғанның сұлбасы көзге тез ілігеді. Бұл – сиқырлы Зұлым данышпанның мекені. Зұлымдық пен қатыгездікті қапысыз өрнектеуде сахнадағы әрбір детальдің көркемдік маңызына айрықша мән берілген. Автордың айтайын деген ойының едәуір бөлігін осындай ұтымды ұғ­ым­­дармен дәл тауып жеткізгені құп­тарлық. Абайламаса жазатайым жар қабақтан құлап кетуге болатын шың ұшын­дағы мұнаралы қамал қалшиып қатып қалған. Бұл жерге түн жамыла аққулардың ұшып келгені қауіпті көрінді. Артынша арбалет асынған аңшы жігіттер жетті асығып. Зиг­фридтің көз алдында әлгі аққудың бірі сымбатты көл аруына айналып шыға келген. Мұны көрген жігіт аң-таң қалып, көк періштелеріне пей­ілдене көз тігеді. Ару-аққу өзінің жә­не құрбыларының басындағы қай­ғы­ға толы құпияны күйіне тарқатады. Өйткені олар да өздеріндей кәдімгі ет пен сүйектен жаралған жандар. Тек әлгі Зұлым данышпанның қаһа­­рынан осындай ауыр жазаға ұшы­раған. Ол бұларды дұғалап құсқа айналдырып жіберген. Дүниені қа­терлі апаттан, жаман­дықтан, зұлым­дықтан құтқаратын адам махабба­тынан асқан құдіретті ештеңе жоқ. Сондықтан аққулар аялы сезімге іңкәр еді. Және жай ғашықтықтың дұғаға күші жете қоймайды. Ғашық­тық сезімін бұрын ешбір жанға ашпаған жас жігіт қана аққу-қызды қайта адам қалпына қайтара алуы мүмкін екен. Ал мұндай кіршіксіз ақ қардай таза жүректің болуы мүмкін бе? Шығарма идеясының мәңгі жа­сап келе жату себебі дәл осы тұсында. Жүрек деген жұдырықтай құтыңды мейлінше адал да ақ ұста деген адам­гершілік идеясын алға тартады. Жүрегі тап осындай махаббаттың алауына бөленген Зигфрид Одеттаға мәңгі жар болуға ант берумен екінші көрініс тиянақталады. Осы ретте Зигфрид рөлін орындаған Жандос Әубәкіровтің өз кейіпкерінің жан-дүниесіне етене енуге барынша тал­пынып бағуы, Одетта мен Зұлым данышпанның қызы Одиллияның бейнелерін қатар сомдаған, халық­аралық фестивальдің лауреаты Әсел Шайкенованың әдетте тек тәжірибелі әртіске сеніп жүктелер рөлді нәзік­тігімен жас та болса мінсіз орындап шыққаны қуантты. Үшінші көрініс басталғанда сахна төріндегі салта­нат­ты сарай әдемі қаншайымдарға толып кетті. Алайда ханзаданың санасын билеген көрікті Одетта бейнесі көз алдынан көлбеп кетпей қояды. Кенет осы жиынның үстінен шақырыл­ма­ған қонақтар сау етіп түседі. Бұлар – Зұлым данышпан мен оның қызы Одиллия еді. Зұлым данышпан қы­зына Зигфридтің жүрегіне қалайда жол тауып, өзіне ғашық етуді бұйы­рады. Қасарысқан зұлымның ама­лына айла табылған ба? Қыз әке та­лабын орындайды. Одетта бейнесіне енген Одиллияға үйленетіндігін жігіт анасына айтады. Сиқыршының қуанышында шек жоқ. Зұлым рөлін сомдаған Рүстем Сейітбековтің жем­тігіне шүйліккен құзғындай бірде Зигфридке, енді бірде Одеттаға алма-кезек қанатын қомдай ұмтылуы ширақ қимыл, сұсты кейіп арқылы шынайы бейнеленді. Аққу-қыздарды енді құрсаудан шықпайтындай еткен олар өз мақсаттарына жеткен соң көз­ден ғайып болады. Зигфрид ал­данғанын сезіп, аққу көліне жетуге асығады. Төртінші көріністе тағы да көлдің жағасы мен аққу-қыздар биі әсем­дігімен көңіл баурайды. Өксіктен жүрегі құса болған Одеттаның өмірге ыза-кегі қайнап, құрбыларына сыр ақтаруда. Сенім артқан Зигфриді жоқ, алдамшы сезімнің жетегінде желмен бірге қаңбақша байыз таппас өткінші бір пендеге жорыды. Бірақ сол замат асығып Зигфрид те жеткен еді. Ғашықтардың табысуы сахнада көркем иірімдермен бедерленді. Қос жүректің лүпілін сезіп қойған Зұлым данышпан қайта айналып соғады. Екі жастың махаббат алауын жеңуге дәті шыдамаған ол енді табиғаттың дү­лей қара күшін көмекке ша­қыруға мәжбүр болады. Махаббат пен зұлымдықтың шайқасынан аспан асты шатынап кетті. Өзінің арманы мен аруы үшін жанын беруге дайын батыл жігіттің ерлігі Зұлым ойын іске асырмай тас­тайды. Қос ғашық мақсатына жеткен тұстағы шаттық күйі өте шабыттана тартылды. Музыканың оқиғамен жақын үйлесіп, біртұтас дүниеге айналуы үшін қоюшы-дирижер Абзал Мұхитдиновтің көп тер төккенін айта кеткен абзал. Со­нымен бірге Мәдина Басбаева, Ксе­ния Тол­мачева, Әсел Оспан­­ба­ева, Инна Чуткова, Тай­ыр Га­тауов, Ғалия Мажағұлова сынды тағы да басқа қосалқы бей­нелерді орындаған жас әртістердің ке­ле­шегінен көп үміт күтуге болады. Жас театр репертуарында өз­ін­дік орны бар “Аққу көлі” балетінің жетістігі туралы мұнан әрмен қарай да ойымызды жалғастыра беруімізге болар еді. Алайда әң­гі­мемізді өнер адамдарының өз ле­бізімен аяқтағанды жөн көріп от­ырмыз. Мәдениет вице-министрі Асқар Бөрібаев Чайковскийдің “Аққу көлі”, “Ұйқыдағы ару”, “Щелкунчик” балеттері әлемнің айтулы театрлары репертуарынан берік орын алатын классикалық інжу-маржандар болып саналса, бұл ретте Астана театры балет труп­пасының табыстары қуанар­лық жағдайда екенін тілге тиек еткен. Биылғы маусымның жыл­дағыға қарағанда өзгешерек екені, мысалы, жыл аяғына дейін Әділ Бестібаевтың “Бәйтерек” жаңа балеті сахналанғалы жатқанын айт­қан. Ал “Ұлттық опералар мен балет туындыларын қоюда қандай жетістіктер бар?” деген сұраққа: “Қазақ композиторлары шығар­ма­ларына айтарлықтай көңіл бөлініп келеді. Мәселен, Балнұр Қыдыр­бектің “Қалқаман-Мамыр”, Серік Еркінбековтің “Мәңгілік алау” сынды балеттері, басқа да осындай сүбелі бес ұлттық дүние көрер­мен­мен жақын күндерде қауыша­тын болады. Мұнымен бірге ұлттық опералардың да саны жыл­дан-жылға артпаса кемімейді” деп жауап берді. К.Байсейітова атын­дағы Ұлттық опера және балет театрының директоры Төлеубек Әлпиевтің айтуынша, Мариус Пе­типа мен Лев Иванов қойған “Аққу көлі” балеті әлемнің ке­мін­де бір мезгілде елуден астам елінің сахнасында үздіксіз жүріп отырады екен. Бір ғажабы, оны әр ел тек өздеріне тән бояумен жеткізуге ты­рысады. Мәселен, қытайлар қойған үлгі мен елорда теат­ры­ның “Аққу көлі” бір-біріне мүлде ұқ­са­майды, сол секілді Алматы мен Астана театрлары да бір-бірін қай­таламайды. Мысалы, Алма­тыда “Аққу көлі” үш актілі болса, ел­ордалық театрда ол төрт актіден тұ­рады. Елорда театрының балет труп­пасы өндірдей жастардан құралған. Еуропаның әйгілі театр­ларында тәжірибеден өтіп келген жастар көп. Қысқасы, жас балет труппасы әлі талай биік шың­дар­ды бағындырарына илантады. Суреттерде: “Аққу көлі” балетінен көріністер.