Жыр жампозы Нұрпейіс

Ұрпағына өнерімен өлмес мұра қалдырған арқалы ақын, майталман жыршы-жырау Нұрпейіс Байғаниннің 150 жылдық мерейтойы Ақтөбе өңірінде кеңінен аталып өтті Облыс орталығында өткен “Нұрпейіс Бай­ғанин шығармашылығы және қазіргі әдебиет­тану мәселелері” атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция және “Ұмытпас мені ғасырлар” атты әдеби-танымдық кездесу, “Ақтөбе жыр құшағында” атты облыстық балалар поэзиясының байқауы және ақынның зиратына барып тағзым ету сияқты әр түрлі мәдени-рухани шаралардан басталған қазақтың атақты ақыны, жыршы-жырауы Нұрпейіс Байғаниннің 150 жылдық мерейтойы өзінің туған жері Темір ауданында жарасты жалғасын тапты. Аудан орталығы Шұбарқұдық кентінің мерекелік сән-салтанаты көңілге қуаныш ұялатады. Қызылды-жасылды безендірілген көшелер, күрделі жөндеуден өткізіліп, алдын­дағы алаңға ақынның ескерткіші орнатылған аудандық Мәдениет үйі, кенттің батысында, Ойылға қарай шығар жолдың оң қол ж­а­­­ғындағы жазықтыққа қаз-қатар тігілген ақ шаңқан киіз үйлер, “Хан шатыр” түріндегі далалық сахна той қонақтарын қарсы алуға дайын тұрды. Мұнымен бірге ақынның кіндік қаны тамған Сүлікті іргесіндегі Ақсай ауылы да той өткізу қамымен күбініп жатты. Нұр­пейіс тек бір ауданның, облыстың емес, исі қазақтың ақыны. Екі заманды көрген жыршы-жырау қазіргі Темір, Байғанин аудандарының өңірін кең жайлағаны да белгілі. Тек бұл емес, Ақтөбенің барлық аймағы Сүліктінің сүлейіне шет болмаған. Ақынның тойына көрші Байғанин, Мұғалжар, Ойыл, Алға және басқа аудандардан да үлкен делегация келіп, арнайы киіз үй тігуінің, еліміздің оңтүстігі мен солтүс­тігінен, батысы мен шығысынан, Арқадан ірі өнер қайраткерлерінің, әдебиетші-ғалымдар­дың қатысуының өзі осыны айғақтайды. Оның үстіне мұнда екі күн бойы ақынның мерей­тойы құрметіне “Арқалы жырау жырласын” атты екінші республикалық жыршы-жыраулар сайысын өткізу белгіленген болатын. Осы додаға Қызылорда, Шығыс Қазақстан, Атырау, Жамбыл, Қостанай, Алматы, Маңғыстау, Батыс Қазақстан облыстарынан бұған дейін жүйріктігімен елге танылған жыршы-жыраулар келді. Ақынның асында ат жарыстың барлық түрінен бәйге өтетінін естіген әйгілі атбегілер жүйріктерін жеткізді. Осындай ұлы салтанат басталар алдында, ертеңгілік Шұбарқұдық кентіне облыс әкімі Елеусін Сағындықов арнайы келіп, аудандық Мәдениет үйінің алдындағы ақын ескерткішіне гүл шоғын қойды, даңқы шартарапқа тараған ақын атамыздың 150 жылдық мерейтойының шымылдығын ашты. Облыс басшысы ақын атамыздың әр кезеңдегі мерейтойларының қалай аталып өткенін жақсы білетінін айта келіп, тойдың бұл жолы тіпті ерекше, табысты өтетініне сенім білдірді. Бұған дейін “Арқалы жырау жыр­ласын” атты екінші республикалық жыршы-жыраулар сайысының жеңімпаздарын марапат­тауға 1млн. теңге бөлінген-ді.Облыс басшысы сол жерде жыршы-жыраулар сайысының бас бәйгесіне екі жеңіл автокөлік берді. Елеусін Наурызбайұлы елдің дамуында, экономиканың өрлеуінде даңқты жерлес ақынымыздың мұралары арасында рухани байланыс барлы­ғын айта келіп, облыстың, ауданның қол жеткен табыстарына тоқталды. Жаңа дәуірде елдің ертеңіне ие болатын жастарға бағыт­талған облыс көлеміндегі қамқорлықтардың, оларды еңбекке баулудағы жұмыстардың маңызын айрықша атап өтті. Содан кейін ақын Нұрлыбек Қалауов мерейтой иесіне арнап жырдан шашу шашты. Тойға ақынның ұрпақтары, ұлы Момын Бай­ғанин, келіні Манар, немере-шөбелері де келіп тұр еді. Той алдында ақынның немересі, Мо­мынның ұлы Ерболат Нұрпейіс атындағы қор құрып, Түркиядан атасының әсем бе­зен­ді­рілген “Нарқыз” атты кітабын шығарған бо­ла­тын. Осы кітапты ақынның ұлы Момын ал­ғыс айтып, облыс әкімі Елеусін Сағын­ды­қов­­қа, аудан әкімі Бауыржан Қаниевке ескерт­кіш­ке ұсынды. Ақынның немересі Ерболат Нұр­пейістің Алматы қаласындағы атасы атын­дағы көшеге ескерткіш орнатуға мұрындық бо­лып жүргені де осы шара барысында белгілі болды. “Ауылдың гүлденуі — Қазақстанның гүл­денуі” акциясына қатысқан Шұбарқұдық гим­назиясының оқушысы Гүлсана Абдуллина сөз алып, мектеп оқушыларын еңбекке тартудағы бұл шаралардың аса тиімді болғанын айта ке­ліп, алда да жалғастырылса деген тілек білдірді. Облыс әкімі бұл ұсынысты мақұлдады десек, облыс аталған шараны республикада бірінші бо­лып ұйымдастырған болса, облыстан 70 мың жас осы шара бойынша еңбекке тартылған болатын. Иә, экономиканың дамуы жөнінен облыс­тың еліміз бойынша бірінші орында екенін та­яу­дағы сапары кезінде Елбасы да айтқан бо­латын. Мұның көрінісі Темір ауданынан, оның орталығынан да аңғарылады. Облыс әкімі “Жол картасы” бағдарламасы бойынша өткен жылы күрделі жөнделген, Нұрпейіс атамызға арналған той салтанаты өткелі тұрған Нұрпейіс Байғанин атындағы аудандық Мә­дениет үйін көрді. Қомақты қаржыға күрделі жөнделген бұл екі қабатты мәдениет ошағында аудандық мұ­ражай, орталық кітапхана, теннис корты орналасқан. Облыстың басшысы ауданның орта­лы­ғындағы бірқатар жаңа нысандар мен әлеумет­тік-мәдени орындарды аралап көрді. Олардың жұмысына, бүгінгі тыныс-тіршілігіне ықылас қойды, қызмет атқаратын адамдардың мұң-мұқтажын тыңдады, ұсыныс-пікірлерін білді. Сондай-ақ, облыс басшысы “Қарлығаш” ба­лабақшасында болды. Типтік үлгіде салын­ған құрылысқа бюджеттен 30 млн. теңге, де­меушілік көмек арқылы түскен қаржыдан17 млн. теңге жұмсалған екен. Ол 75 балаға ар­­нал­­ған. Балабақша әсем жиһаздармен, спорт­тық құрал-жабдықтармен, түрлі ойыншықтар­мен жарақтандырылған. Мұнда осы заманғы техникалық құралдар, теледидар, музыкалық орталық, компьютер де бар. Елеусін Наурызбайұлы Шұбарқұдық кен­тінде осыдан 8 жыл бұрын ашылған отбасылық балалар үйінің тыныс-тіршілігімен де танысты. Ол 10 балаға арналған. Қазіргі уақытта олардың ішінен 5 бала өз ата-анасының қам­қорлығына қайтарылған, ал 3 бала тәрбиеленіп шығып, өмірден өз орындарын тапқан. Олар­дың арасында от­ба­сын құрғандары, жо­ға­ры, арнаулы орта оқу орындарында оқ­ып жатқан­дары да бар. Мысалы, Елена Ши­хорина өткен жы­­лы 11-сыныпты аяқ­тап, қазіргі уақыт­та ау­дан әкімдігінің қол­дауымен, Ақтөбе гу­ма­ни­тар­лық кол­лед­жі­нің ақылы бө­лі­мін­де білім алуда. Об­лыс әкімі осы сту­дент­ке арнайы сый­лық тап­сыр­ды. Бұл күні қа­зір­­гі таңда ба­лалар үй­­­­інде тәр­бие­­леніп жат­қан 6 тәр­­бие­ле­ну­ші де об­лыс басшы­сы­­­ның қо­лы­нан сый­лық алды. Осында тәрбие­ле­нушілермен кездесу ке­зінде облыс әкімі “Еу­разияда” біздің облыстан оқитын ба­­ла­ларға 200 грант бө­лін­генін хабарлап, егер жағдайы қи­ын ба­лалар болса, бар­лық шаралар қарас­­тырылатынын жеткізді. Әр баланың жеке-жеке жағдайларын сұрады. Елеусін Сағындықов “Әлия жолдары” жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ғима­ратына орналасқан “Дүние” гуманитарлық-тех­никалық колледжінің Темір аудандық оқу кон­сультациялық орталығында, Темір аудан­дық психологиялық-педагогикалық түзеу бөл­месінде, бокс үйірмесінде болған кезде де оқу-тәрбие жұмысына ықылас қойды. Облыстық мәслихаттың депутаты Жұмабек Куканов басқаратын серіктестік мұндай игілікті қадам­дарды қолдап қана қоймай, өзі де ұдайы қайы­рымдылық жасауға бейім тұрады. Шұбарқұдық гимназиясындағы кездесу де жылы шырайда өтті. Мұнда ауданның барлық аймақтарынан 272 бала оқиды. Оқу орнының басшысы Дидар Айтбайқызының айтуынша, гим­назия 2001-2009 жылдары аудандық олим­пиада қорытындысы бойынша “Жетекші мек­теп”, 2004 жылы халықаралық “Әдемі мектеп” байқауының екінші орын жүлдегері, 2005 жылы облыстың ең үздік мектебі байқауының жеңімпазы, 2009, 2010 жылдары “Облыстың үздік инновациялық мектебі” атағын иеленген екен. Мұнда ұлттық өнердің түр-түрі дамыған. Осы бағытта түрлі үйірмелер жұмыс істейді. Ағашқа өрнектеген мектеп оқушысының өнер туындысы осы кездесуде облыс әкіміне ескерт­кіш ретінде ұсынылды. Қопа ауылында облыс әкімі ауылдық клуб үйін ашты. Бұл жаңа ғимарат 150 орындық. Ай­наласы қоршалып, көгалдандырылған. Об­лыстық мәдениет басқармасының демеушілігі арқылы орындықтар алынған. Материалдық техникалық базасын нығайтуға аудандық бюд­жеттен 540,0 мың теңге қаржы бөлініпті. Бұл қаржыға клубқа саз аспаптары, құрал-жаб­дықтары, керекті жиһаздар алыныпты. Таяуда осы ғимарат ішінен кітапхана ашу жоспар­ланып отыр. Оған аудандық орталықтан­дырылған кітапхана бөлімінен жиһаздар мен компьютер бөлініпті. Бұл жерлердің өткен тарихы облыс әкіміне бұрыннан аян. Осында кездесу кезінде әңгі­мелегеніндей, оқу орнында оқып жүрген кезін­де тап осы ауылда тәжірибеден өткен. Ком­байн жүргізіп, еңбектің дәмін татқан ол өзі оқы­ған оқу орны мен ауылдың арасындағы 6 шақырымды талай жүгіріп өткенін еске алды. Ол кездегі өмір мен қазіргі жағдай жер мен көк­тей еді. Ауылға газ жеткізілді. Клуб үйі сын­ды тәуір құрылыстар салынды. Ауыз су үшін құбыр тарту сияқты ұсақ-түйек мәсе­лелер де шешіледі деді облыс әкімі. Бұл жердегі тұр­ғындар өздеріне облыс әкімі та­­ра­пынан жа­салған қамқорлыққа дән риза. Со­ның көрінісі болу керек, осы жерде ауыл ақ­сақалдары облыс әкіміне шапан жауып, ат мін­гізді. Бұған Елеусін Наурызбайұлы риза­­шылығын білдіріп, сол бойда шапанды ауыл­дың үлкен ақса­қалына, атты ауылдың әкіміне “аз қамтылған отбасына берерсің”, — деп тапсырды. Облыс әкімі аралап көрген игілікті істер — топырағына өнер дамыған, Нұрпейіс сынды атақтылар шыққан Темір ауданының бүгінгі ең­бек майданында, мәдениет пен эконо­­ми­ка­ның дамуында да биік екенін дәлел­дегендей болды. Мерейтой иесінің қаншалықты заңғар еке­ніне тойдың бірінші күні аудандық Мәдениет үй­інде, екінші күні кенттің сыртындағы дала сах­насында жалғасқан екінші республикалық жыршы-жыраулар сайысында тағы бір көзіміз жет­ті. Республиканың барлық өңірінен келген 15 жырау Нұрпейіс ақынның жыраулық мұ­ра­сын ақтара жырлады. Бұл додаға қатысқан­дар­дың үлкені жетпістің үстіндегі ақсақал болса, ең кішісі он екі жастағы бала болды. Жүй­рік­тер әрқайсысы жарты сағаттан ақын шығарған немесе жырлаған жырлардан үзінділер орын­да­ды. Бұл жерде олардың жырды меңгеруі ғана емес, орындау шеберліктері де сынға түсті. Жыр­­­шы-жыраулар сайысын жүргізген белгілі ақ­ын Баянғали Әлімжановтың өзі де “Манас” жы­рынан үзінді орындап, көрермендерді тәнті етті. Осылай басталған жыршы-жыраулар до­дасы екінші күні мәреге жетті. Ақтөбелік Де­меу­бай Жолымбетовке, Қызылорда облысынан келген Күнсұлу Түрікпеноваға бас бәйге бері­ліп олар екі жеңіл көлікті иемденді. Бірінші ор­ынға семейлік Дүйсенғазы Нығметжанов ие болса, Маңғыстау облысының жырауы Аман­бек Сәуірбаев екінші орын алды. Үшінші орын ақтөбелік Жетес Жәмеков пен Батыс Қазақ­станнан қатысқан Сұңғат Жанаевқа бұйырды. Ең жас қатысушы, 12 жасар Ақкенже Құлы­моваға және алматылық Жеңіс Елемесовке ең жас жыршы, ақтөбелік Өмірхан Жетесовке “Үкілі үміт” сыйлығы тапсырылды. Мерейтойдың екінші күні ауыл сыртын­­­дағы арнайы дайындалған алаңда ат жарыс өтті. Аламан бәйге, құнан жарыс, тоқ бәйге, тай жарысқа қатысып, озып келген сәйгүлік иелеріне жүлделері таратылды. Аламан бәйгеге тігілген жеңіл автокөлік артына ат ілестірмей келген Қостанайдың қара атына бұй­ырды. Осы­мен бір мезетте спорт жарыстары да қыз­ды. Мұнда ауданның өзінен 16 және Байғанин, Ойыл, Мұғалжар, Алға ауданда­ры­нан, барлығы 20 киіз үй тігілген еді. Осы үй­лер­де қонақтарға және Шұбарқұдық кентінен тойға қатыс­қан­дарға ас берілді. Ақтөбеден жә­не аудандардан барған өнерпаздар, жергілікті көркемөнер­паз­дар қауымы екі күн бойы өз өнерлерін көрсетті. Нұрпейіс Байғанин тойы Ақсай ауылында қатар жүрді. Мұнда ақынның ұрпақтары көп тұрады десек, ауылдағы ақын ескерткішіне гүл шоғы қойылды. Оған ақынның ұлы Момын мен келіні Манар, немерелері, шөберелері қа­тысты. Осы салтанат ауылдың мәдениет үйін­де жалғасты. Кездесу кезінде ақсайлықтар ақын­ның ұлына шапан жауып, құрмет көрсетті. Бел­гілі домбырашы Момын Байғанин жер­лес­теріне әкесі туралы естеліктер айтып, әкесінің және өзінің күйлерін орындады. Нұрпейіс ауылының ақсақалдары батасын берді. Сатыбалды СӘУІРБАЙ, Аманғос ОРЫНҒАЛИҰЛЫ, журналист. Ақтөбе облысы.