Сөз өнері сараланған

Жақында бүкіл саналы ғұмырын қазақ сөзінің болмысын саралауға арнап келе жатқан ғалым Ғазиз Рай­ыстың “Сөз өнері теориясы” деген кітабы оқырман қолына тиді. Ұзақ жылдар Қытай елінде өмір сүріп, тәжірибелі ұстаз дәрежесіне көтерілген азамат қазір М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер инс­­титутында қызмет атқарады екен. Оның 500 беттен асатын бұл ғылы­ми еңбегінде сөз өнері жан-жақты қамтылған. Өзіне дейін бұл салада еңбек еткен айтулы ғалымдар Қ.Жұ­малиев, Е.Смайылов, З.Қаб­долов, З.Ахметов сынды ғалым­дар­дың еңбектеріне жан-жақты үңіле отырып, ұлт ұстазы Ахмет Бай­тұр­сыновтың “Әдебиет танытқышына” сүйенген іргелі еңбектен алар та­ғылым аз емес. Әсіресе, сөз өнері де­геніміз не, сөз қайт­­се өнерге ай­на­лады, көркемдік кемел қалай дамиды деген мәсе­ле­лер­ді автор қырық жыл­­дан аса уақыт зерт­­теп, зерделепті. Алғашқы бөлім “Қо­ғамдық өмір мен сөз өнері” деп аталса, он­да әлемнің пайда бо­луынан бастап сөз құ­діретінің үстемдік құр­ған кезеңдері желі тартқан. Демокрит, Аристотель заманынан ой қозғап, Әл-Фараби дәуіріне ат шалдырып, арғы-бергі дәуірдегі ғұ­ла­малардың ойынан дә­лел келтіріп, әр сөздің астарына үңіліп, әсіресе, ұлттық рухты тайға таң­­ба басқандай ажарын бұзбай ал­ды­­ңа тартады. Ұлттық рухтың бар-жоғы – авторға бай­ла­нысты деген Го­голь­дің түйінін құп кө­ріп, көр­кем сөздегі стил­ьге кел­­генде Зе­й­­нолла Қаб­доловтың “Стиль – адам” деген қағи­да­сына зейін қоя­­ды. Ал “Сөз өнерінің ерек­ше­лігі” деген бө­лімнен де аларың аз емес. Әсіре­се, сөз өне­­ріндегі жа­сампаздық мәселесіне келгенде, қалам­гер­лер­дің рөлі мен жауап­кер­шілігі ерекше екенін, аты әл­ем­ге танымал қаламгерлердің шы­ғар­ма­ларынан дәлел-дәй­ек келтіре отырып, зерт­теу аясын ашады. Сол секілді сөз өнерін жүйелеу туралы ой өрбіткенде, сөз өнерінің құдіретті екенін, сөзге тоқтаған халқымыздың асыл қасиетін адамгершілігін тарата келіп, бұл өзі ғылым деп байлам жасайды. “Көркем шығарманың құрылысы” деген төртінші бөлімде әр шығарманың мазмұны мен формасы, тақырыбы, идеясы, содан бастау алатын тартыс, шырқау шыңы, соның бел ортасында жүретін кейіпкерлердің бейнелері – бәрі де қазақ қаламгерлерінің айтулы еңбектерінің желісі негізінде көрініс тапқан. Әр шығарманың жанрлық ерекшелігі де жан-жақты қарас­ты­рылған. Бір сөзбен айтқанда, “Әде­биет – сөз өнері, адам санасының үш негізіне тіреледі: ақылға, қиялға, көңілге” деп Ахмет Байтұрсынов айтқандай, әдебиеттегі сөз өнерінен бастау алған бұл еңбек те тәуелсіз Қазақ елінің руханиятының ұлы көшінің басында тұрған тіл құдіреті туралы ой-толғамдар, ғылыми тұ­жырымдар алдыңғы толқын аға­ла­рымыздың осы саладағы бар ең­бек­терінің заңды жалғасы десек болады. Сүлеймен МӘМЕТ.