«Қазағым, қайда барасың?»

«Қазағым, қайда барасың?»

Өз қайығымызды өзіміз шайқамайық

(«ЕҚ». 3 қараша,  2010 жыл.)

Біреудің қатесі - біреуге сабақ

Мен өзім көптен бері білетін абзал азамат Өмірбек Бай­гел­ди­дің үстіміздегі жылғы 3 қараша­дағы «Егемен Қазақ­стан» газетінде жарық көрген «Қазағым, қайда барасың?» деген мақаласына осы басы­лым­­ның тұрақты оқырманы ретінде өз пікірімді білдіргім келеді. Бұл шығармасында автор Қазақ елінің сонау көне тарихтан қан­дай орын алған­дығын, ұлты­­мыз­дың қазіргі жағ­дайы қан­дай екендігін жә­не қоға­мы­­­мыз­дағы кейбір ке­леңсіз жағ­дай­ларды дөп басып айтқан. Тарихта үш Майқы би бол­ған. Оның біріншісі – ата Май­қы би, екіншісі – ұран Май­қы би, үшіншісі – ұлы Май­қы би. Бұлардың әрқай­сы­сынан біздің халқымыз айта жүретін аталы сөздер қалған. Мәселен, ата Май­қы биден: «Ұранымыз – Алаш, керегеміз – ағаш, қазақ­тан туған ха­лық­пыз», деген сөз. Бұл кешелі бері емес, сонау мың­даған жыл­дар бұрын ай­тыл­ған ұлы ұғым. Мағына­сы­на қарап отырсаң, қа­зақ қан­дай халық екенін айдай анық айтып берген. Қара­ңызшы, қа­зақ­тан туған халық­пыз дейді. Түгел қазақ бір адамның кіндігінен тарапты, бір ұран­мен өмір сүріпті, бір тілмен сөй­лепті, бір дәстүрмен өмір кешіпті. Түсін­ген адамға бұл сөз бекер ай­тылған сөз емес. Ол кісілер келешекті кө­ре білген, кемең­гер адам­дар бол­ған. Сон­дық­­тан осы­ны әде­йі ұрпақ адас­­пасын деп шегелеп айтып кеткен. Әрине, кейінгі шежірелерді де білген жөн. Бірақ бәрі­міздің түп тамыры­мыз­дың бір екендігін жарқы­ра­тып, жария еткен бабалардан қалған осы бір қасиетті сөзді әрбір қазақ жадына сақтап, жиі-жиі айтып жүрсе, нұр үсті­не нұр болар еді. Ал «аттан» деген сөз ай­тылса, сол бір ауылдың ер аза­маты тү­гел атқа мінген. Мұн­дай жағ­дайда еш­кім бұғып қала ал­маған. Әр­кімнің беліне най­за­сы мен қы­лышы, белдеуіне бір аты үздіксіз байлаулы тұрған. Аттан деген сөз бүкіл бір елді атқа қондыратын, бірлікті бұ­зып, тірлікті талқан­дағысы келген қараниеттерге соқ­қы беріп, қалыпты күнді ор­нататын ұран екен. Асар деген сөз де қазақтың күнделікті өмірінде жиі кездесіп отыратын тіршілікті білдіретін ұғым. Ел бірігіп арық қаз­са, біреу үй салса немесе әйелдер киіз басып, кемпірлер жүн сабап, күбі пісіп, тары ақ­таса осындай жұ­мыстарға ауыл адамдары түгел жина­лып ақы­сыз жәрдем етуге тиіс болған. Мұндай жұмыстарға біз­дер де бала кезімізде жиі қа­тынасып өстік. Бұл өзі көңілді өтетін, ел­дің бірлігін нығай­та­тын, тату­лыққа шақыратын иман­­ды іс бо­ла­тын. Алас сөзі, керісінше, ел ішін­­­де қатаң тәртіп ор­натуға ба­ғыт­талған шараны білдіретін ауыр сөз. Қалыптасқан салт, әдет-ғұрып­тар­ды бұзған­дар­ға қа­тал жазалар қолданылып отыр­ған. Мысалы, бір ауылдың жетімі, жесірі қаң­ғырып кетсе немесе ол ауыл құ­дайы қонақты қон­дырмаса, жетесіз жастары жеті атаға жетпей үйленсе, ондай ауыл­­ға немесе жеке отбасына ай­­на­ласы алас жария­ла­ған. Сү­йе­­гі­міз­ге таңба салды деп олармен қарым-қатынас жа­са­маған. Үй­леріне бар­маған, үйіне кіргізбеген, қыз алысып, қыз беріспеген. Содан кейін мұн­дай үй­лер бөтен елге кө­шіп кетуге мәжбүр бол­ған. Қатты жаза. Бі­рақ халықты тәр­тіпті ұс­тайтын әділ жаза. Міне, осыларды білгеннен адам­­­­­­­­­­­­­ға да, қоғамға да келер пайда көп. Адамзат жаралғаннан бері біз­дің қазақтың қыздарының ба­сына орамал салынбаған еді. Ал, әйел­дердің жүзі ашық, өң­дері жарқын болып келді. Бірақ еркектер де, әйелдер де өзінің денесін аш­па­ған, көрсетпе­ген. Шын мә­нінде шалбар киюді әлемге тарат­қан сақтар-тын. Кім қа­лай киінеді, әри­не, әркімнің өз жұ­мысы. Бі­рақ біреулердің бір ха­лыққа өзі­нің салт, әдет-ғұрпын, түрі-ба­сын өз­герт­іп, тез арада басқа елдікіне көшеміз деуі еш­қандай ақылға келмейтін тір­ші­лік. Жастар қай уақытта да жаңа­лық­тар­ға еліктегіш қой. Мүм­кін ерекше киініп, өз­дерін ерекше ұстап, басқа ха­лық­­қа мақ­­­тан­ғы­сы келетін шы­ғар. Бірақ, ондай ерекшелену, бө­ліну, мақ­тану, қан­ша­лық­ты иман­ды­лыққа тура келер екен? Біз негізінен мұсылмандар тұ­ратын елміз. Екінші жағынан біз өркениетті елдің азамат­та­ры­­мыз. Дәл бүгін біздің хал­қы­мыз дүние жүзіндегі әдемі, жа­ра­сым­ды, тіпті, сылқым киім киетін халықтар­дың бірі болып сана­ла­ды. Оны барлық елдер де солай баға беріп айтып жүр. Бір заманда қазақтың даласына дә­руіш­­тер қаптап кетіпті. Ха­лық өзі қабылдай қой­маған соң, олар кеткен екен келмеске. Біраз жыл бұрын біздің қыз-келіншектер де басқа жақ­­­қа ауыт­қып, денесін жала­ңаштап жү­руді сәнге айнал­дырып ал­ған еді. Оны да ха­лық жақ­тыр­май, ерсі тіршілік деген соң, ол да қалып бара жат­қан сияқты. Осы ары-бері ауыт­­қып, асты­мыздағы қайық­ты шай­қалта бер­­­мей, қа­лып­ты жағ­дайы­мыз­ды сақтап, алдың­ғы қа­тар­дағы елдердің бірі деген атаққа ие болғанымыз дұ­рыс сияқты. Алла адамдарға: «Мына дү­­ниені жасап, сендерді ие еттім. Осыларды дұрыс пайда­ланып, ба­қытты өмір сүрің­дер», – деген екен. Кейінірек бейбіт өмір деген ислам дінін түсіріпті. Міне, осы қасиетті нәр­сені сақ­та­сақ, қате­лес­пей­міз. Әркім өз еліне, өз жеріне, өз халқына ең­бек ету керек. Біреудің алдауы­на түсіп алжа­сып, басқа бір ел­дің қанын төгіп, кү­нәһар болған адам оңбайды. Адам баласы ба­қытты олай іздемейді. Бақыт­ты отанына, хал­қы­на, жа­нын­дағы­ларға жақсы­лық істеу ар­қылы ғана табады. Сон­дай­лар­ға ғана Алла жұмақтың есігін аша­ды. Адасқан, бөлін­ген, елін бүл­дір­ген адамдар­дың ақі­реті жаман болады, қарақ­тарым. Біз дұры­сын ай­тамыз, сеніңдер бізге. «Адасқанның – алды жөн, арты – соқпақ» демей, қайтың­дар рай­ларыңнан. Қара нәрсе­ден қа­шық болсаң аман бола­сың. Онсыз да біраз боздақ бос­­қа кетті дүние­ден. Бізге әр­қай­­сың­ның өмірің алтыннан да қым­бат. Біздің ша­ма­лы хал­қы­мызға соның өзі де көп бо­лып отыр. Ол оның үстіне жаман үлгі. Енді Алла ондай­ды біз­дің басы­мызға бермесін. Ты­ныш­тық бәрінен де қымбат.Алла да бізге соны тілеген. Дүниеден құрып кетпеуің үшін ұлтымыз күшті болу керек, біреуге құл болып кет­пеуің үшін отанымыз қуатты болу керек. Мықты мемлекет бо­лу үшін бірлік бар болу керек. Сондықтан да бәріміз: «Иә, Алла тағала! Біздің қай уа­қытта да бірлігімізді бере гөр, Иә, Алла тағала! Біздің мәңгі ты­ныш­ты­ғымызды бере гөр, Иә, Алла тағала! Бізге өзің­нің ту­ра да, ақ жолыңды бұйырта гөр» – деп тілеу тілейік, ағайын. Осындай отанның, елдің бірлігін тілеген елдің ардақты аза­маты Өмірбек Байгелдидің осы ой­лы мақаласын Қазақ елі­­нің бар­лық жанашыр аза­маттары оқып, түсініп, ұр­пақ­тарына ескертсе, нұр үстіне нұр болар еді.

Интернеттегі ілеспе жолдар

Өмірбек Байгелди аға сөзі – бұл қазақтың келешегіне жаны ашыған адамның сөзі. Ислами арнаның бас­шыларын министрлік арқылы қазақтың ұғымына жан діни түсінік бергені үшін хабар тарату лицен­зиясын алғашқыда уа­қытша, сонсоң біржолата қайтарып алуға әрекет ету керек. Әйтпесе, діни арнада былай деді, мынаған ты­йым салынады-мыс дейтін жастар көбейіп барады. Діни уағызды бұрмалап жүргізген арнаның не қажеті бар? Одан да оның жоғы жақсы емес пе, айналайындар-ау!!! *   *   * Қазіргі таңда, дұрыс насихат беретін дуалы ауыз ақсақалдарымыздың сиреп бара жатқаны рас. Өмірбек Байгелди ақсақалдың мақаласының қазақы діни-та­нымдық пікірлерінен Имам Ағзам Абу Ханифаның маз­һабындағы мұсылманның иманың бекіп, жүрегіңмен қазақ болып туғаныңа шүкірлік етіп, қазақы рухың қуаттанбауы мүмкін емес. Алла сізге денсаулық, амандық, отбасыңызға береке берсін. *   *   * Орал қаласында жат пиғылдағы діни ағымдардан жапа шеккен адамдарға көмек көрсету мәселесіне арналған жиын болды. Қаладағы мектептердің бірінде 10-сыныпта оқитын қыз бала бір-ақ күнде хиджап киіп, намаз оқымайтын адамның қолынан ас-су ішпеймін,  деп өзін тоғыз ай, тоғыз күн көтерген анасына қарсы шығып, ұшқан ұясынан безіпті. Абырой болғанда, әлгі қыз баланы ата-анасы ішкі саясат басқармасының қызметкерлерімен, имамдармен, дінтанушы ұстаздар­мен, психологтармен сөйлестіріп жатып, істеп жүрген әрекетінің дұрыс емес екендігіне көзін жеткізіпті. Ол қыз кері тартпа ағымның жетегінде кеткенін түсінген, ал соны түсінбей жүрген қаракөз қандастарымыз қаншама. Егер газет беттерінде Өмірбек Байгелди ағамыз жазған осындай танымдық мәні зор мақалалар жиі жарық көріп тұрса, сөз жоқ, олар да ойланады, санасына сәуле құйылады. Өмірбек ағамызға, «Егемен Қазақстан» газетінің ұжымына көп-көп рахмет! Кәкімжан КӘРІБОЗОВ, Жангелдин аудандық мәслихатының депутаты. Қостанай облысы.

Тәубе дейікші, ағайын!

Қоғам және мемлекет қай­раткері Өмірбек Байгелди аға­ның өмір-деректеріне сырты­нан қанықпын. Жазған мате­риалдарын үзбей оқып тұра­мын. Қай мақаласын алсаң да сөзі дуалы, айтары қонымды, адамды баурай түседі. «Сұрау – сырқат, сұрағаныңды алсаң – жазыласың, бермесең – өле­сің» деп бір жазғаны есімнен кетпейді. Сонан соң адам­ның мейірімсіздігі жайында «Егемен Қазақстан» газетінде «Неге?»  деген сұрақпен мәсе­ле қозғағанда төбеміз шымыр­лап, көрші-қолаңға жүгіріп, осы дүниені жабыла оқы­ғаны­мыз бар. Ойпыр-ай, қатыгез­дік­тен табиғат, аң-құс бізден жери бастады, басқа өңірге бауыр басуға ыңғайланды-ау?! деп күрсінгенбіз. Сол аға мақаласында «Қа­за­ғым, қайда барасың?» деп жар салып, жанайқай білдіріпті. Толғанбай, күйзелмей оқу мүмкін емес. Адамды тебірентеді, сай сүйегің сырқырайды. Жалпы, қазақтай бауырмал халық аз. Бізде жатсыну жоқ. Сұрапыл соғыс жылдарында чешен, корей ағайындар бізге паналап келді. Төрімізден орын беріп, бір түйір нанды бөліп жедік, балаларымен бірге ой­нап, бауыр бастық. Таяуда бір ардагер ағамыз дүниеден өткен сәтте сонау Кавказдан бір чешен ақсақал келіп,  қоштасу сәтінде көз жасын төкті. Бәрі­міз көз жасымызды төгілттік. Әлгі жігіт Сыр елінің азамат­тарына ризалықпен бас иді. Тағы бір мысал. Мына іргедегі «Ақжарма» атты ауыл бар, сонда «Чешен ауылы» атты қоныс түгелдей солар. Бұлардың көбі­сі қазақ ағайындармен құданда­лы-жекжат болып кеткен. Үл­кен жолдың бойындағы бұл ауылға бұрылмайтын адам жоқ. Қармақшыдағы «ІІІ интернационал» атты ауылда түрік аға­йын­дар тобын жазбай ұл-қыз өсіріп отыр. Бір кездері «Авангард», «Гигант» атты колхоздар түгелдей корейлер болды, сыр күрішінің даңқын асырған корей ұлты ел мақтанышы бола алды. Міне, осының бәрі бірліктің, берекелі ел тамырының тереңде жатқанын байқатады. Дүниедегі ең қымбат нәрсе – елдің  тыныштығы. Елбасы­мыз­дың берік саясатының, болашақты әріден ойлайтын болжампаздығы – іргелі елдің тұтастығына даңғыл жол ашып отыр. Ұлттар мен ұлыстарды құрметтеу тұрғысында қанша­ма сөз айтылды. Баға жетпес құндылықтар тереңнен қозғал­ған сәтте Елбасымыздың күш-жігеріне алыс-жақын шетелдегі қандастарымыз талай рет қол соқты емес пе! Міне, үлкен қа­сиеті бар қазақ атты халықтың салтын, дәстүрін, сыйластығын дамыта түссек ұтылмаймыз. Өме­кең айтпақшы, «Күшті мем­лекет болу үшін бірлік керек». Бүлінген, бүлдірген елдің ақы­рының не болғаны тарихтан аян. Әділетсіз істен опық жеп, Алла қаһарына ұшыраған елдер бар­шылық. Бала кезімізде тәртіп қатал еді. Бір түйір дән шашау шық­пайтын. Ел болып, еңбек етпейтіндерді елден аластап, басқа ауылдарға жер аударатын. Ал қазір құда да тыныш, құдағи да тыныштың кейпіне көштік. Әділ­діктің түбіне жетем дегенше, сақал-шашың түседі. Адам жақсы қартаюы керек. Өсер ұрпаққа өнеге қалдыр, қадіріңді кетірме! Бір зейнеткер ағамыз белсенділік көрсе­тейін деп үй жағалап, бір аза­маттың үстінен арыз жазып, өңшең зейнеткерлерге қол қой­ды­рып, әлгі азаматты ығыс­тырып, орнына екінші бір зейнеткерді отырғызуға мұрын­дық болдық. Не болды? Таяуда бұл зейнеткер де қызметінен қош айтысты. Кім ұтты, кім ұтылды? Жалпы, жазықсыз жанға күйе жағу өріс алмаса деп тілеймін. Бұл да бір сырқат. Қазақ «Бөлінгенді бөрі жейді, бүлінгеннен бүлдіргі ал­ма» деп өсиет қалдырған. Ел бірлігі, сыйластығы – ер­тең­гі күннің жарқын бола­шағына жол ашады. «Егемен Қазақстан» газетіндегі Ө.Байгелди ағаның тол­ғанысын оқып отырып, «Тәу­ба, тәуба!» деп ой қорыт­тым. Бұл ойды таяуда жазушы Дулат Исабеков одан әрі те­рең­­детті. Міне, осындай дү­ние­лер­ді жоғары оқу орын­да­рын­да, мектептерде насихаттап, диспут өткізуді өрістету керек. Артық-кемін өзің тол­тыр, оқырман! Қайырбек МЫРЗАХМЕТҰЛЫ, ардагер журналист. Қызылорда.