Руханиятқа қосылған үлес

Әдебиет деген әлемнің ішкі иіріміне бүкіл саналы ғұмырын арнаған филология ғылымдарының докторы, профессор, білімдар сыншы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Серік Негимов төрт том кітабын жақында оқырмандарына ұсынды. Оның алғашқы екі томында қазақ жырының арғы-бергі дәуірлеріне, өлең өрімінің өлкесіне тереңдеп барады. Бірінші томда өлең сөздің бас­тау басынан бастап, оны зерттеп зерделеген ғалымдардың пікіріне сүйене отырып, өлең­­­дегі интонацияға, оның мелодиялық табиғатын қа­рас­тырып, халықтық үлгіні зерделейді. Оған нақ­ты мы­салдар келтіріп, батыр­лар жырының екп­іні­не, жы­рау­лардың ақыл-па­ра­са­ты­на, халық ақын­да­рының қа­­рымына тоқ­талады. Ал өлең дыбысына келгенде: «Адам­ның құлағы 340 мың дыбыс реңін айырып ажы­ратады, ал көзі 128 түсті ас­қан жітілікпен таниды. Мұ­ны дәлме-дәл сипаттап жет­кізуге кәдімгі сөздің өрісі тар, сондықтан өлең тілі­не, поэзиялық өрнектеуге, ассо­циацияға жүгінеміз», дейді де өлең құдіретін ашатын дәйектерге жүгінеді. Сол се­кілді өлең ырғағын да тарата айтады. Ақын-жыраулар поэзиясындағы керемет сөз жауһарларын тереңнен тербегенде, оның образдық жүйесін, көр­кемдігін, фольклор тілінің стилистикасын, өлең-жырдың өлшемдері мен құрылысын ой елегінен өткізгенде өзінен бұрынғы оқымыстылардың зерделі зерттеулеріне жүгіне отырып, байламдар жасайды. Зерттеулер мен эсселерден, ой-толғамдардан тұратын екінші томның алғашқы тарауын қазақ сал-серілеріне арнаса, екінші бөлім ұлт руханиятына үлес қосқан айтулыларымыз туралы екен. Бұл томнан аңғарғанымыз, арғы ғасырда байтағымыздың бағына бітіп, сөз ұстаған, жы­раулар үлгісін жалғаған Біржан, Ақан, Сегіз сері, Мәди, Орынбай, Шашубай, Естай, өзге де сал-серілердің өмірі мен өнегесін, артында қалған мұрасын қозғаса, екінші бө­лімде өткен ғасырдағы ұл­тымызды сақтау, тілімізді қор­­ғау, ділімізді әспеттеу, ді­німізден айырылмау жолында небір қиындықтарды кө­ріп, тіпті, бастарын бәй­геге тіккен Ермұхан Бек­­маханов, Құдайберген Жұ­­банов, Мұхтар Әуезов, Есмағамбет Ысмайылов, бас­қа да ұлт жақсыларының ең­бе­гімен таныстырып қа­на қоймай, табыстырады да. Про­фессордың «Ақын Сә­рін­жіп Әзбергенұлы және оның заманы» деген үшінші кіта­бы алмағайып замандарда өмір сүрген қаламгердің ұлт құн­ды­лығына қосқан еңбегін сараптайды. Белгілі ғалымның төртінші томы: «Мен «қазақпын» де­сем, оным қазақты асыра мақтап «басқалардан ерек­­ше артық жаратылған ұлт» дегендік емес. Менің «қа­зақпын» дейтінім – менің сол ұлттың ұлы екендігіме дә­лел; өз ұлтымның, оның на­мысын аса қадірлеп баға­лай­тындығыма және оған жан-тәніммен қызмет іс­теу­ге тырысатындығыма, ұл­­тымның ілгері өніп-өсіп, өрлеуіне шын жаным аши­­тын­дығына куә», деп ұл­тын әспеттеген Кеңес Ода­ғының Батыры, академик, халқының қадірлі ұлы Мәлік Ғабдуллинге арналыпты. Бұл кітаптағы тың деректер, ардақты ұстаздың артында қалған жазбалары, алдыңғы толқынмен сыйластығы, кейінгі жастың қамқоршысы бола алғаны – бәрі де қызықты. Соларды оқып қана қоймай, әлі де терең зерттеп-зерделесе ұлт руханиятына қосылатын жаңа мағлұматтар молынан кездесері хақ. Бір ғана мысал, Мәлік Ғабдуллин бұрынғы Қазақ педагогикалық институтын 1935 жылы бітіргенде, дипломдық жұмысты қазақ прозасында ұлт болмысын тап басып суреттеген Бейімбет Май­лин шығармашылығынан қорғапты. Сол секілді Бауыр­жан мен Мәлік арасындағы сыйластық ерекше әсерге бөлейді. Інісі батыр атанғанда Бауыржан Момышұлы: «Жау жағадан алғанда, батырлық еткен бауырым, Ел намысын құрметтеп, ер намысын ардақтап, Құтты болсын ай­тамын, Шын жүректен, Мәлігім!», десе, Мәлік інісі: «Бер­меймін елді жауға деп, Аттанып ең майданға, Ақыл менен қайратың, Даналығың, айбатың, Шыққан еді бір жерден, Ерлігіңді бағалап, Өң­кей іні-ағалап, Еріп едік біз елден, Батыр Бәуке, со­ңыңа» дейді. Аға мен інінің арасындағы осы кісілік пен кішіліктен алар үлгі аз болмаса керек. Соның бәрін кітап соңына қосымша ретінде қосу арқылы, ұстаздың алғырлығы мен алымдығын да көрсете кеткен. Бір сөзбен айтқанда, ұлт руханиятына қосылған Серік Негимовтің төрт томынан алар тағылым да, үйренер үлгі де, дерек-дәйектер де аз емес. Бұл кітап құндылығын дәйектей түседі деп білеміз.  Сүлеймен МӘМЕТ, «Егемен Қазақстан».