... Зымырап жатқан уақыт-ай десеңізші. Елімізде Тәуелсіздіктің таңы атып, халқымыздың ақ жарыла қуанғаны да кеше ғана сияқты. Бәрін басынан бастауға тура келді. Бір жоқ екінші жоққа келіп тірелген заман болды. Әркім хал-қадерінше ата-бабамыз армандаған елдігіміздің, егемендігіміздің бекемденуіне тарыдай болса да үлес қосуға бейінді еді. Әлбетте, бұл ретте алдымен бар салмақ тұтастай бір ұлттың тағдырын қолына алған, ең күрделі кезеңде ел басқарудың жауапкершілігі маңдайына жазылған Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың иығына түсті.
Тегінде, тарихтағы мемлекет басшылары хақында әңгіме қозғағанда, болмаса жеке өміріне тоқталғанда, олардың тұлғалық қасиетін, болмысын сөз еткенде зайыбы да есте тұрады. Тек үлкен замана жолын таңдаған заңғар басшылардың ғана емес, кез келген қарапайым өмір сынындағы жұмырбасты пенденің де арқасүйері, иек артары, ең жақын жанашыры, ең сенімді тілеуқоры – құдай қосқан қосағы болмақ. Өйткені, өз отбасында, үйінде берік қорған орнамай, қанша мықты деген ер азаматтың да ісі өрге баспаған, жұмысы берекеленбеген.
1991 жыл. Өтпелі қиын кезең. Осындай қиын шақта Сара Алпысқызы Елбасының зайыбы ретінде де, бала сүйіп, тәрбиелеп отырған ана ретінде де қарлығаштың қанатымен су себелегеніндей өз көмегін беруді парыз санайды. Оның үстіне Мемлекет басшысымен талай елге барғанда, олардағы бірінші ханымдардың атқарып жатқан қоғамдық жұмыстарын, әсіресе, балаларға жасалып жатқан жақсылықтарды көріп, көкірегіне түйіп жүреді. Қазақстан экономикасының күрделі жағдайында мемлекетіміз аяғынан тік тұрып көмектеседі дегенше, ата-анасы бар балаларды асырап-сақтау қиынға түскенде, мүгедек, көздері жәудіреп үлкендерге қараған, панасыз қалған жетім, науқас балалар күтіп жатпас, туған аналарын алмастыра алмасақ та, төзімдерін сынамауды ойлап, нақты көмек көрсетуді ниет етеді. Бұл жайында Сара Алпысқызының: «Мен адамдарға көмек бере алатынымды, оның үстіне менің жағдайым басқаларға қарағанда, осы істе анағұрлым көп іс тындыруға мүмкіндік тудыратынын түсіндім», – деп ағынан жарылғаны бар. Осылайша, 1992 жылы елімізде алғашқылардың бірі болып қоғамдық негізде «Бөбек» қайырымдылық қорын құру жөніндегі ақжарылқап ойын алдымен сол кездегі Премьер-Министрдің орынбасары Мырзатай Жолдасбековке жеткізеді. Ол кісі құп көреді. Сосын кешкісін отағасына осы ойын білдіргенде, Нұрсұлтан Әбішұлы мұндай сауапты істің адамға да, Аллаға да жағатынын айтып, қордың байғазысына деп қалтасынан қомақты ақша ұсынып, ісіне сәттілік тілейді.
Қоғамымыз мейірімділікке, қайырымдылыққа шөліркеп отырған шақта дер кезінде көтерілген мұндай жақсы бастаманы балажан, кеңқолтық қазақ халқы жылы қабылдағаны хақ. Міне, «Бөбектің» тарихы осылай бастау алды. Бұл істі қолға алғанда әсте тәжірибе болмады. Мемлекеттен көмек жоқ. Алдымен қор арқылы елімізге келіп жатқан қайырымдылық сәлем-сауқаттардың мұқтаж отбасыларға, жетім, ауру балаларға жолшыбай қолды болмай жетуін қадағалады. Әрине, жоғары мәртебесін пайдаланып, қалталы ағайындарға, бизнесмендерге қолқа салды, қайырымдылық шараларын ұйымдастырды. Елжанды, ұлтын сүйетін азаматтар да аянып қалмады. Әрине, осындай өліара шақта халықтың осал топтары қайырымдылық қорларынан, фирмалардан, жеке ауқатты адамдардан үміт-қайыр күтуі заңды да. Қор президентінің атына бір жылда түскен 1300 хат, мыңдаған алдына келушілер осыған дәлел.
«Бөбек» те ержетті. 24 жылда қыруар ізгілікті іс тындырды. Оған біздің басылым, оның ішінде «Бөбектің» алғаш құрылған күнінен бүгінге дейін әр ісін, әр бағыт-бағдарын көрсетуде 24 жыл бойы қалам тербеп келген осы жолдардың авторы, өзіміз куәміз. Бүгінгідей мерейлі күні соның ең бастыларын атап өтпесек, арымызға сын болар.
Алдымен балалардың денсаулығын қорғау мақсатында ТМД елдерінде теңдесі жоқ, ең соңғы үлгідегі, 140 орындық Республикалық емдеу-сауықтыру орталығын ашты. Қазақстан «Балалар құқығын қорғау» конвенциясына қол қойып, соның негізінде Қор БҰҰ жанындағы Қоғамдық ақпараттар департаментіне мүше болу арқылы Дүниежүзілік балалар қорының қайырымдылық шараларына қатысуға мүмкіндік алды. «СОС Киндердорфинтернейшл» халықаралық қайырымдылық ұйымы Қазақстанда тұңғыш рет еуропалық үлгідегі балалар қалашықтарын тегін салып берді, бүгінде олардың саны арта түсуде. 1994 жылдан бастап баласын анасынан айырмай 7 күндіктен жеті жасқа дейін асырап, бағып беретін «Үміт үйлері» жұмыс істейді. Қоғамдық ұйымдар тарихында алғаш рет Парламентке «Отбасы үлгісіндегі балалар ауылы және Жасөспірімдер үйлері туралы» ұсыныс жасап, кешегі казармалық тәртіппен өсетін жетім балалардың адами, отбасылық үлгіде тәрбиеленуіне жол ашқан жаңа Заңның шығуына ықпал жасады. Өмірлік тәжірибе көрсеткендей, қаншама көмек қолын бергенмен жетім балалар мәселесі шешілмейтінін, сондықтан, оны болдырмаудың, яғни, себеп-салдарымен күресу керектігін, ол үшін адам бойына бала кезден адамгершілік, ізгілік құндылықтарын сіңіріп өсіру керектігін алға тартып, рухани-адамгершілік білім беруге арналған «Өзін-өзі тану» авторлық жобасын ұсынды. Осы бастаған ісін одан әрі ғылыми негізде әрі кешенді дамыту үшін Адамтану институтын ашу туралы Үкіметке ұсыныс жасады. Адамның жан дүниесін зерттейтін, қоғам үшін саналы да парасатты адамдар тәрбиелеуге атсалысатын, осындай ізгілікті мақсат көздеген мекеменің ТМД мемлекеттері арасында алғаш Қазақстанда ашылуы еліміз үшін мәртебе, үлкен жаңалық, айтулы оқиға болғаны да анық.
Тағы бір айтпауға болмайтын үлкен жоба – Алатаудың бөктерінде орын тепкен, жаңа ғасырға лайықталған, үздік үлгідегі тағы бір білім беру кешенінің қатарға қосылуы. Онда үздіксіз білім жүйесі – балабақша, жалпы білім беретін мектеп, «Өзін-өзі тану» адамның үйлесімді дамуы гуманитарлық колледжі бар.
Қазақтан сөз қалған ба. «Жетімге ақыл беруші көп, бақыр беруші жоқ» деген. Десек те, өткен жылы Сара Алпысқызы ел бөбектеріне деген аналық жүрегімен, шынайы пейілімен үлкен сыйлық жасады. Соның арқасында биылдан бастап еліміздегі 145 балалар үйінің 90 пайыз тәрбиеленушілерінің, яғни, 7 мыңға жуық түлектердің қалаған мамандықтары бойынша жоғары білім алуына мүмкіндік туғызылды.
– Маған кезінде «Осы «Бөбектің» сізге қажеті бар ма?» дегендер де болды. Ол кезде «Бөбектің» осылай «өсіп-ержететінін» өзім де білмедім. Бәрі Алланың әмірінде дейтінмін. Мен қорғансыз, өмірге, тағдырына өкпелі балаларға титтей де болса көмек қолын созып, өз парызымды орындағаныма өте разымын. Сол кезде 4 мыңға жуық бала «Бөбектен» ай сайын 3-5 мың теңге аралығында шәкіртақы алып тұрды. Қазір 200-ге тарта балалар үйінің түлектері грантпен оқиды. Бүгінде «Бөбектің» қоры толығып, 22 жыл ішінде өте қомақты қаражат жиналды. Балаларыма менің бастаған ісімді жалғастыруды ұсындым. Жастар ғой, «Иә» деп қойды, бірақ бәрібір мазам болмады. Содан Мемлекеттік білім беру жинақтаушы жүйесі бағдарламасы дүниеге келгенін естіп, қалайда осы жиған-терген тиын-тебенді әр жетім баланың өзіне жеткізуді ойладым. Ең бастысы, бұл балалар мейірімділікке, жақсылыққа деген сенімдерін жоғалтпаулары тиіс», – деп тебірене сөйлеген Сара Алпысқызы адамгершіліктің биік деңгейін, аналық қасиеттің, аналық ақ жүректің бар болмыс-бітімін дәлелдеген еді.
Бұл Сара Алпысқызының адами келбетінің, ізгілік иірімдерінің бір ғана парағы. Ал отбасындағы үйдің шырақшысы әйел ретінде, отағасының, азаматының абыройын, оның шығатын тауының биіктігін ойлайтын тілекшісі, балалардың аяулы анасы, немере, шөберелерінің алтын әжесі, ағайын-туғанның ұйытқысы болуда да Сара Алпысқызының өз орны бар. Ерлі-зайыптыларды Құдай қосады деп жатады. Алланың бұйрығымен бірі Алатаудың аясында, бірі Сарыарқаның сайын даласында туып-өссе де тағдырдың осы жазуына қашанда риза. Өзі келін болып түскен қасиетті ауылдың, отағасы туып-өскен қара орман қара шаңырақтың түтіні түзу шықса екен деген ниеті адал.
Туған қайнысы Болат Әбішұлы: «Өзіңнің бала кезіңде үйге келін болып түсіп, шешеңнің көзін көрген адам анаңның орнына жүреді екен. Бүгінде Сара Алпысқызын жеңге емес, анамыз деп қабылдаймыз. Кейде қайны болып еркелейсің, кейде жасымыз кіші болған соң айтатын ақыл-кеңестері болады. Айтқан кеңесі анаңның айтқан ақылдарына жақындап кетеді. Әрине, кейде ренжуі мүмкін. Ондай кезде баласындай көрінеміз. Жалпы, ер азаматқа анадан кейін ең жақын адам әйелі ғой. Яғни, Ағаңның шын тілеуқоры да сол кісі. Сондықтан, жақсы жеңгені анамен шендестіруге әбден болады екен» десе, жеңгесінің жас кезіне куә қайынсіңлісі Әнипа Әбішқызы Теміртауға барған бала күнгі қуанышты сәттерін былайша еске алады.
– Оған да 54 жыл өтіпті-ау. Сұлтан ағам бізді Сара тәтемен таныстыратын болып, Теміртауға ата-анаммен ілесіп бардым. Ол кезде тәте де жас, орысша оқыған, қаланың қызы. Үстіне жолақ түсті, төменгі жағында үлкен екі қалтасы, үлкен түймелері бар көйлек киіп келді. Қыз емеспін бе, қызыға, көз алмай қараймын. Содан ертесіне болашақ жеңгенің ата-енесінің үйіне бұрынғының жөн-жоралғысымен құда түсіп бардық. Есімде, үйлену тойы «Комсомолец» кафесінде өтті. Комсомолдық той болған соң тәте қысқа көйлек, басына фата киіп отырды. Ол кезде шаш түйген мода, оған кейін шешем «бір бастан бір бас шығарып» деп күлетін. Аға мен тәтеге ата-анамыз қайтыс болғаннан кейін әке орнына – әке, шеше орнына – шеше, аға орнына – аға болуға тура келді. Мені алты айдан кейін Қарағандыға, өз жандарына алып кетті. Ағаның екі айдан кейін қызметі жоғарылап, Алматыға кетті. Қашанда аға мен тәтенің бір-біріне жарасымды қалжыңдарын, отыра қалып қосылып ән салғандарын естігенде, ата-анам көз алдыма келеді».
...Иә, жақсылық жасаудың үлкен-кішісі болмайды. Қиыншылықты бір адамдай көрген марқұм әкем: «Балам, кімге болсын жақсылық жасап, жағаға лақтыра бер. Кейін қайтып әйтеуір сол жақсылығың оралады» деп айтып отырушы еді. Бір жиында Сара Алпысқызы «Жақсылық жасаған сайын жаным тазарады» дегенде, әкейдің сол сөзін растағандай болып еді. Иә, жасаған жақсылығың қайтар, қайтпас. Бірақ, мына бес күндік жалғанда бір нәрсенің басы ашық: Жақсылық түбі мейірімнен шығады. Ендеше, жүрегің мейірімге тұнып, айналаңа, адамдарға жақсылық нұрын шашқаннан асқан ғанибет жоқ. Сол ғанибеттің иесі Сара Алпысқызы екені және шындық.
Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан».
