Францияда үлкен науқан басталды. Келесі жылы бұл елде президенттік сайлау өтеді. Оның тағдыры биыл шешіледі. Өйткені, Елисей сарайына кімнің баратыны биыл белгілі болады. Сол үшін үміткерлер өзін көрсетуге барын салады.
Бұл елде көлденең көк атты үміткер бола бермейді. Кейбір елдердегідей президент болуға құқым бар деп оң-солын әзер ажырататын алаөкпелер өздерін ұсынбайды. Үміткердің артында сүйеуші болып ел таныған үлкен партиялар тұрады. Қазір сондай төрт үміткердің аты аталып отыр. Олар: Республикашылар (бұрынғы «Халық қозғалысы жолындағы одақ») партиясынан бұрынғы президент Николя Саркози мен Бордо қаласының мэрі Ален Жюппе, Социалистік партиядан қазіргі президент Франсуа Олланд, сондай-ақ, «Ұлттық майдан» партиясының серкесі Марин Ле Пен. Сірә, бұлардан басқалар қосыла қоймас.
Сонда бұл төртеудің бәрінің де мүмкіндігі бар ма, әлде біреулері жай рейтинг үшін қосылып отыр ма? Бәрінде де мүмкіндік бар. Ең болмағанда, өздері солай санайды. Және ол негізсіз де емес. Сарапшылар қазірдің өзінде сауалдамалар өткізіп, жұрттың көңіл-күйіне барлау жасап үлгерді. Соған қарағанда, сайлаушылардың 30 пайызы Жюппеге, 27 пайызы Ле Пенге, Олландқа – 22, ал Саркозиге 21 пайызы дауыс бермек көрінеді.
Көп адам, ең алдымен, саясатшылар, бұрынғы және қазіргі президенттерді алдыңғы кезекке шығарар еді, ал дауыс беретін жұртшылық Жюппе мен Ле Пенді атауында да мән бар. Оны ескермеуге әсте болмайды. Сондықтан, бұл қайраткерлердің мүмкіндіктеріне жеке-жеке және үңіліңкіреп тоқталған жөн-ау. Неге жұрт, тіпті, Париждің де емес, шалғайлау жатқан Бордоның мэріне көбірек ықылас білдірген? Ең алдымен, ол да белгілі қайраткер, кезінде (1995-97 жылдар) Франциядай ұлы елдің үкіметін басқарған, онан соң, біраз жұрт Саркози мен Олландтан шаршағандай да. Жаңа адам болса дейді, Жюппе сондай рөл атқармақ.
Соңғы кезде жұрт ұлтшылдардың сөзіне құлақ асатын болды. Әсіресе, олардың мигранттарды қатаң шектеу ұранын қолдайтындар көбейді. Соның арқасында «Ұлттық майдан» партиясына дауыс беретіндер баршылық. Сөйтіп, сауалдамада ұлтшылдар көсемі Марин Ле Пенді пікір айтқандардың 27 пайызы қолдады. Бірақ оны парасатты пікірдің көрінісі деп қабылдауға болмас. Басым көпшілік ұлтшылдық даурығудың неге соқтыратынын біледі. Байсалды, парасатты ойлайтын француз ұлты олардың жетегінде кетпес. Былтыр бұл елде жергілікті сайлау өтті. Сонда алғашқы турда 13 аймақтың алтауында ұлтшылдар алда болды. Екінші турда болмағанда үш-төртеуінде жеңеміз деп қуанды. Біреуінде де жеңе алмады. Халық ұлтшылдық жетегінде кетпеді.
Республикашылар – елдегі ең беделді де мықты партиялардың бірі. Содан да оның көсемі Николя Саркозидің мүмкіндігі жоғары деуге болар. Бірақ бұл жолғы сайлаудағы бір ерекшелік – осы партиядан күреске екі адам түсіп отыр. Сондықтан алғаш рет АҚШ-тағыдай праймериз өткізіледі. Сонда республикашылар екеуінің біреуіне тоқтайды. Қалай дегенде де, партиядағы ауызбіршіліктің болмағаны олардың мүмкіндігін шектейді.
Бұл жағдай социалист Франсуа Олландтың мүмкіндігін біршама көтеретіні анық. Оның үстіне, қазіргі президенттің іс-әрекеті жұрттың көз алдында. Соңғы кезде ішкі саясатта біраз қадамдарға барды. Уәде еткендей, жұмыссыздықты азайтуға 2 миллиард еуро қоспақ. Қауіпсіздікке, армияға қомақты қаржы бөлді. Жұрт оны құп көріп отыр. Сыртқы саясаттағы белсенділігін де жұрт бағалар.
Әрқайсысының мүмкіндігін айтып отырмыз. Назар аударарлық. Ал іздегенге табылар міндері де көп. Жюппенің сотталғаны бар, Саркозидің тергеуде жүргені белгілі, Марин Ле Пен ұлттық партияны құрған өз әкесі Жан-Мари Ле Пенді партиядан қуды, Олландтың жеке өміріндегі кикілжің де ел басшысына жараспайды. Жақсы мен жаманын екшеп, француздар солардың ішінен біреуін қалар.
Жақсы өмірді аңсағандар азаяр емес
Мазасы кеткен Таяу Шығыс елдерінен, атап айтқанда, Сирия мен Ирактан, Африканың кейбір кедейшілік етек жайған мемлекеттерінен, сондай-ақ, төбесіне бұлт үйірілгелі ондаған жылдар өтсе де, бейбіт өмірге қол жеткізу арманға айналған Ауғанстаннан қашып, жақсы өмір іздеген босқындар легі толастар емес.
Түркия, Иордания мен Ливан көңілдерінен шықпайтын босқындар кәрі құрлық – Еуропаны бетке алады. Батыс Еуропаға апаратын маршрут баяғыдан белгілі, бастысы – Эгей теңізі арқылы Грекия аралдарының біріне жетіп жығылу. Оларда босқындар үшін көптеген лагерьлер жасақталған. Сол жерде заңсыз мигранттар көптеген шекаралардан жаяу өту үшін күш жинайды.
Ал Грекиядан Түркияға жетіп, осы ел арқылы Еуропаға негізінен Таяу Шығыстан шыққандар өтеді, дегенмен, араларында арагідік болса да ауғандықтар да кездесіп қалады.
Өткен жылдың күзінде Грекияның солтүстігінде орналасқан Идомени деп аталатын шағын ғана елді мекен әлемге танымал болып шыға келді. Ол босқындардың негізгі транзиттік бекеттерінің біріне айналды. Идомени арқылы Македония шекарасына күн сайын шамамен алғанда 5 мыңдай адам өтіп тұрды. Жақында Македония ауғанстандық босқындар үшін шекарасын тарс жапқандықтан, мұндағы жағдай ушыға түсті.
Өткен күзде босқындардың көпшілігі Грекиядан соң бір ғана маршрутпен жүретін болса, бүгінде жағдай өзгерген. Енді көпшілігі босқындарға қатысты теріс көзқарастағы Балқан елдерінен бірнеше жолмен өтіп жүр. Қандай жолмен екені белгісіз, Германияда төбе көрсетіп қалатындары да жоқ емес. Босқындар Францияның солтүстігінде де лагерь құрып алғаны белгілі. Онда Англияға ұмтылғандар шоғырланған.
Жалпы, Еуропа елдерінде босқындарға деген көзқарас бір-біріне мүлдем кереғар. Жоғарыда айтқанымыздай, заңсыз мигранттарға Балқан түбегі елдері еш оң қабақ танытар емес. Осыған ұқсас позиция ұстанатындар кәрі құрлықта жеткілікті. Әр-әр жерден босқындарды қайтадан елдеріне қайтару керек деген дауыстар жиі естілетін болды. Осыған байланысты БҰҰ адам құқын аяққа басуды болдырмауды көздейтін халықаралық конвенция мен заңнамаларды көлденең тартып, агрессивті көзқарастағы елдерді сабырға шақыруға мәжбүр болып отыр.
Германия канцлері Ангела Меркель миграциялық дағдарысқа қарамастан, әлі де өзінің босқындарға қатысты оң көзқарасын өзгерте қойған жоқ. Оның сөзіне қарағанда, мигранттарға жұмсалатын қаржы Германия үкіметін қарызға батырады деген күдік мүлдем негізсіз болып табылады. «Халқының басым бөлігі мосқалданып бара жатқан елдер үшін босқындар тығырықтан шығудың бірден-бір жолы және болашаққа жұмсалған инвестиция болып табылады», – дейді Германия канцлері.
Осылайша, босқындар проблемасы кәрі құрлықты өз қыспағына алып, босатар емес...
Мамадияр ЖАҚЫП, журналист.
