2010 жыл Қазақстан үшін шын мәнінде үлкен ілгерілеу жылы болып, тарихқа елдің ішіндегі және халықаралық аренадағы жарқын жетістіктер жылы ретінде енді. Мемлекет басшысы жұмыс кестесінің мазмұны өзінің тығыздығы жағынан да, қызулығы жағынан да соған сай болды.
Осындай жағдайда ЕҚЫҰ-ның саммитін өткізу жөнінде біздің еліміз ұсынған бастаманы толық қолдаған ЕҚЫҰ-ға мүше елдердің басым көпшілігінің көзқарасы мейлінше заңды әрі күтілгендей болып шықты.
Ұйымның қызметінде елеулі проблемалар жинақталып қалғанын, сондай-ақ ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер 1999 жылғы Ыстамбұлдағы соңғы саммиті сәтінен бергі 11 жылдан астам уақыт бойы жоғары деңгейде бірге жиналмағаны туралы деректі ескере отырып, Н.Ә.Назарбаев Қазақстан ЕҚЫҰ төрағасы лауазымына кіріскеннен кейін бірден-ақ алғашқы міндеттердің бірі ретінде ЕҚЫҰ саммитін өткізу мәселесін қойды. 2010 жылғы 29 қаңтардағы Қазақстан халқына арнаған «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» деп аталатын Жолдауында Президент осы орайда: «Мен саммитте ЕҚЫҰ жауапкершілігі аймағындағы қауіпсіздіктің көкейкесті проблемаларын, Ауғанстандағы жағдайды және төзімділік мәселелерін талқылауды ұсындым. Біздің ЕҚЫҰ-дағы төрағалығымыз бүкіл әлем халықтарының қауіпсіздігін дамыту мен өркендетуге бағытталатын болады», деп мәлімдеді.
3 тамызда ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер Сыртқы істер министрлерінің кеңесі 2010 жылғы желтоқсанда Астанада саммит өткізу туралы шешім қабылдады. 5 тамызда Н.Ә.Назарбаев мәлімдеме жасап, 35 жыл бұрын, 1975 жылдың 1 тамызында Хельсинки қорытынды актісіне қол қойылғандықтан, бұл оқиғаның рәміздік мәні бар екенін атап айтып, жоғары деңгейдегі кездесу ұйымды бүгінгі шындыққа бейімделуге мүмкіндік береді және әлемдік қауымдастыққа ЕҚЫҰ-ның «Хельсинкиден Астанаға дейінгі» табысты эволюциясын көрсетеді деген сенім білдірді.
1-2 желтоқсанда болып өткен ЕҚЫҰ-ның Астана саммиті 56 мүше мемлекеттер мен БҰҰ-ны, НАТО-ны, ТМД-ны, тағы басқаларды қоса алғанда, ұйымның 12 серіктес мемлекеттерінен 2,5 мыңға тарта делегаттарды жинады. Оның жұмысын көрсетуге әлемдік БАҚ-тың 1,5 мың өкілдері келді.
Саммиттің және Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалығының негізгі қорытындыларын тұтасымен бағалай келе, оларды былай деп тұжырымдауға болады.
Ең алдымен еліміздің Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымындағы төрағалығы Қазақстанның тәуелсіздік жылдарындағы табыстарының танылуын нақты әйгілеген әрі оның халықаралық беделін едәуір арттырған ірі дипломатиялық жеңіс болғандығын айта кету керек.
Алайда, Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық қызметінің басты нәтижесі оған осы ұйымның дамуына жаңа серпін берудің сәті түскендігі болып табылады. ЕҚЫҰ Еуропа мен Солтүстік Американың барлық елдерін қамтитын қауіпсіздік жөніндегі жалғыз құрылым бола отырып, ендігі жерде Шығыс пен Батыс мемлекеттерінің арасындағы басты диалог алаңының рөлін атқаруға нақты мүмкіндік алды.
Сонымен бірге Мемлекет басшысы Қазақстанның басқа ірі мемлекетаралық құрылымдардың қызметіне қатысуына да назарды бәсеңдетпеді.
Осы ретте ең алдымен Президенттің маусымда Ташкент қаласында болып өткен Шанхай ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) мемлекеттері басшылары кеңесінің Х отырысына қатысуын айтуға болады, соның барысында Қазақстан өзіне ШЫҰ-ға 2010-2011 жылдары төрағалық ету өкілеттігін алды.
Н.Ә.Назарбаевтың белсенді атсалысуымен Азиядағы өзара сенім шаралары жөніндегі кеңес (АӨСШК) өзінің одан әрі құрылымдық жетілуін жағастырды. АӨСШК-нің тарихында тұңғыш рет ІІІ саммит Қазақстаннан тысқары жерде – Ыстамбұл қаласында өткізілді. Ол ол ма, Вьетнам мен Ирактың, сондай-ақ Бангладештің бақылаушы ретінде қатысуы арқылы ұйымның қатары жаңа мүшелермен толықты.
Құрамына түркітілдес мемлекеттер кіретін өзге халықаралық құрылым туралы да осыны айтуға болады. Атап айтқанда, тағы да сол Ыстамбұлда қыркүйекте өткен Х саммиттің қорытындысы бойынша Түркі кеңесі хатшылығының, Ақсақалдар кеңесінің, сондай-ақ Түркі әлемі академиясының қызметін ұлғайту туралы келісімдерге қол жеткізілді.
Қарашада Баку қаласында өткен Каспий бойы мемлекеттерінің ІІІ саммитінің барысында елеулі нәтижелерге қол жеткізілді, онда Қазақстан басшысының бастамасы бойынша бекіре тұқымдас балықтарды аулауға 5 жыл мерзімге мораторий енгізу туралы шешім қабылданды, сондай-ақ жағалау бойындағы елдердің теңіздегі құқыққа қарсы әрекеттермен күрес саласындағы өзара іс-қимылдың құқықтық негізін қалаған Каспийдегі қауіпсіздік саласындағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Бұдан басқа, тараптар 24-25 теңіз милін негізге ала отырып, ұлттық аймақтың енділігін айқындау туралы мәселені жедел ойластыруға келісімдерін білдірді.
НАТО-мен ынтымақтасу желісі бойынша да елеулі ілгерілеушіліктер болды. Мәселен, Португалияның астанасы Лиссабон қаласында Солтүстікатлантикалық альянстың Ауғанстан жөніндегі қазандағы отырысының қорытындысы бойынша Орталық Азия мемлекеттерінің арасында Қазақстанды бірінші болып Қауіпсіздікке ықпал етудің халықаралық күштерінің қызметіне тарту, транзиттік ынтымақтастықты ұлғайту және Ақтау теңіз портын пайдалану туралы келісімдерге қол жеткізілді.
Мемлекет басшысының 11-13 сәуірде Вашингтон қаласында өткен Ядролық қауіпсіздік жөніндегі жаһандық саммитке қатысуы да 2010 жылғы маңызды сыртқы саяси оқиға болды, онда ол әлемдік қауымдастықтың жоғары бағасын алған бірқатар бастамалар ұсынды. Олардың қатарында –Ядролық қаруды баршаға ортақ көлбеу және тіктеп таратпау туралы жаңа шартты, ядросыз аймақтардың құқықтық мәртебесін реттеуді, Таяу Шығыста ядросыз аймақты, Ядролық отынның халықаралық банкін және Ядролық қауіпсіздік жөніндегі оқу орталығын құруды ойластыру бар. Осылайша, еліміз өзіне ядролық қарусыздану және таратпау үдерісінің жаһандық көшбасшысы рөлін бекітті.
Осы орайда БҰҰ-ның Бас хатшысы Пан Ги Мунның Қазақстанға 6-7 сәуірде жасаған алғашқы ресми сапарының ерекше мәні болды. Семей полигонында болған БҰҰ басшысы Орталық Азияда ядросыз аймақ шарты бойынша Қазақстанға кепілдік беруді жақтап, осындай аймақтың Таяу Шығыста құрылуын жеделдетуді ұсынды.
Сонымен бірге Достастық елдерінің мемлекетаралық бірлестігі шеңберіндегі байланыстар ең жиілігімен ерекшеленді, 16 саммиттің 9-ы осылардың еншісіне тиді.
Мұндағы басты бағыт Қазақстанның, Ресей мен Беларусьтің Кедендік одағы мен Бірыңғай экономикалық кеңістігінің қалыптасуы болып қала берді. 2010 жылдың 1 қаңтарынан бірыңғай кеден тарифі, ал 1 шілдеден бірыңғай Кеден кодексі енгізілгені белгілі. Осы үдерістерді дамыту үшін үш ел президенттерінің Кеден одағының Жоғарғы органының желтоқсандағы отырысында Бірыңғай экономикалық кеңістікті қалыптастыру туралы декларацияға қолдары қойылып, БЭК-тің құқықтық базасын қалыптастыратын келісімдер мақұлданып еді, олардың күшіне енуі БЭК-ті 2012 жылдың 1 қаңтарынан іске қосуға мүмкіндік береді.
Бұл шешімдердің маңызы Н.Ә.Назарбаевтың бастамасы бойынша құрылып, мерейтойлық отырысы Астана қаласында 5 шілдеде болып өткен Еуразиялық экономикалық қоғамдастықтың (ЕурАзЭҚ) 10 жылдығы тұсында ерекше маңызға ие болды.
Посткеңестік кеңістік елдерімен ықпалдастықтың басқа маңызды бағыты ең алдымен Қырғызстандағы ішкі саяси ахуалдың тұрақсыздануына байланысты қауіпсіздік проблемасы болды. Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымының (ҰҚШҰ) жыл бойы өткен үш саммитінің басты күн тәртібін тап осы мәселелер құрады.
2010 жылы Қазақстан, сондай-ақ алдымызда тұрған басты халықаралық ұйымдардың бірі – Ислам конференциясы ұйымына 2011 жылдан бастап төрағалыққа әзірлікті белсенді түрде жалғастырды.
Тұтасымен алғанда, Президент жыл бойы 16 көпжақты саммиттерге – Ядролық қауіпсіздік туралы жаһандық саммитке, ТМД-ның 3 саммитіне, ЕурАзЭҚ-тың 2 саммитіне, АӨСШК-нің ІІІ-саммитіне, ШЫҰ-ға мүше мемлекеттер кеңесінің Х-отырысына, Қазақстан мен Ресейдің аймақаралық ынтымақтастығының VII-форумына, түркітілдес мемлекеттердің Х-саммитіне, Каспий бойы мемлекеттерінің ІІІ-саммитіне, НАТО-ның саммитіне, ЕҚЫҰ-ның саммитіне, сондай-ақ біздің елімізде өткен 5 халықаралық форумдарға («Қазақстан: дағдарыстан кейінгі модернизациялау кезеңіндегі инвестициялық мүмкіндіктер» IV-қазақстандық инвестициялық саммиті, ЕҚЫҰ-ның толеранттылық жөніндегі конференциясы, Минералдық ресурстар мен металлургия жөніндегі І-қазақстандық халықаралық конгресс, ІІІ-Астаналық экономикалық форум, ЕҚЫҰ сыртқы істер министрлерінің бейресми кездесуі) қатысты.
Екіжақты қарым-қатынастар желісі бойынша 2010 жылы Мемлекет басшысы 7 рет шет елдерге сапар жасады, олардың 1-і мемлекеттік, 4-і ресми және 2-і жұмыс сапарлары болды.
Атап айтқанда, Н.Ә.Назарбаев мемлекеттік сапармен Оңтүстік Кореяға (21-23 сәуір), ресми сапармен Өзбекстанға (16-17 наурыз), Украинаға (14-15 қыркүйек), Бельгияға (24-26 қазан), Францияға (26-28 қазан), жұмыс сапарымен Ресейге (14-16 ақпан) және Бельгияға (10-11 сәуір) барды.
Қазақстан Президентінің Корея Республикасына мемлекеттік сапары индустриялық-инновациялық және инвестициялық салалардағы екіжақты ынтымақтастықтың дамуына қуатты серпін берді. Құрық теңіз айлағын дамытуға 500 млн. долларлық сомаға несие тарту, Оңтүстік Кореяға ядролық отын жеткізіп беру және уранды бірлесіп өндіру саласындағы ынтымақтастық, сондай-ақ Оңтүстік Кореяға, Қытай мен Оңтүстік-Шығыс Азия елдеріне кемінде 2 млн. тонна қазақстандық астықты экспорттау туралы меморандумдарға қол қойылды. Сапар қорытындысы бойынша, Мемлекет басшысының тапсыруымен Үкімет Қазақстанда жоғары технологиялық инвестициялық жобаларды енгізу және «Қазақстан инжиниринг» ұлттық компаниясы зауыттарының базасында әскери кемелер жасау мәселесін зерттеу жөнінде бірлескен іс-қимыл бағдарламасын жасауға кірісті.
Н.Ә.Назарбаевтың Өзбекстанға жасаған ресми сапарының барысында Орталық Азия аймағындағы су-энергетикалық ресурстарды бірлесіп пайдаланудың ұтымды тетігін тездетіп жасауға және Рогун СЭС-і мен Қамбарата объектілері құрылысының жобаларына халықаралық сараптама жүргізуге өзара мүдделілік танытылды.
Мемлекет басшысының Украинаға жасаған ресми сапарының қорытындылары бойынша Украина аумағы арқылы мұнай транзиттеуді қалпына келтіру, 2010-2011 жылдарға арналған Қазақстан-Украина іс-қимылдарының жоспарын ұлғайту («Жол картасы – 3»), мұнайгаз секторы, атом энергетикасы, көлік және транзит, машина жасау, ғарыш және агроөнеркәсіптік кешен сияқты келешегі зор салаларда іскерлік байланыстарды арттыру туралы келісімдерге қол жеткізілді.
Бельгия мен Францияға жасалған ресми сапарлар да маңызды болды, солардың барысында Н.Ә.Назарбаевтың Еуропалық Одақтың, Бельгияның, Францияның және НАТО-ның басшылығымен келіссөздері жүргізіліп, экономика, энергетика, сауда және инвестиция салаларындағы ынтымақтастықты тереңдету туралы келісімдерге қол жеткізілді.Ілгеріленген серіктестік туралы жаңа келісім жасау, Қазақстанға «нарықтық экономикалы ел» мәртебесін беру және біздің еліміздің БСҰ-ға кіруі туралы келіссөздерді аяқтау туралы ЕО, Бельгия және Франция басшылығының қолдауы алынды.
Ресей Федерациясымен дәстүрлі етене байланыс ұсталынып тұрды. Есепті мерзім ішінде түрлі пішіндер бойынша Президент Д.А.Медведевпен 9 және Үкімет Төрағасы В.В.Путинмен 2 рет кездесті. Дәстүрлі сындарлы әрі іскерлік ахуалында өткен кездесулерде сауда, энергетика, ғарыш салаларындағы екіжақты қарым-қатынастардың, шекара маңы мен аймақтық ықпалдастықтың, күн тәртібінің халықаралық және өңірлік мәселелері талқыланды.
Сондай-ақ Н.Ә.Назарбаевтың Ресей Президентімен бірге Өскемендегі Қазақстан мен Ресейдің аймақаралық ынтымақтастығының VII форумына, сондай-ақ Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 65 жылдығына байланысты Мәскеуде өткен салтанатты іс-шараларға қатысуының елеулі маңызы болды.
Өз кезегінде, Мемлекет басшысы 2010 жылы Қазақстанға екіжақты сапарлармен және халықаралық форумдардың шеңберінде келген Румыния президенті Т.Басескумен, Словакия президенті И.Гашпаровичпен, Украина президенті В.Ф.Януковичпен, Түркия президенті А.Гүлмен, Сербия президенті Б.Тадичпен, Австрия президенті Х.Фишермен, Армения президенті С.А.Саргсянмен, Литва президенті Д.Грибаускайтамен, Беларусь президенті А.Г.Лукашенкомен, Ауғанстан президенті Х.Карзаймен, Қырғызстан Республикасының өтпелі кезеңдегі президенті Р.И.Отунбаевамен, Финляндия президенті Т.Халоненмен, Болгария президенті Г.Пырвановпен, Тәжікстан президенті Э.Ш.Рахмонмен, Хорватия президенті И.Йосиповичпен, Венгрия президенті П.Шмиттпен, Черногория президенті Ф.Вуяновичпен, Албания президенті Б.Топимен, ҚХР Төрағасы Ху Цзиньтаомен, Иордания Королі Абдалла ІІ ибн Хусейнмен, Бельгияның Мұрагер ханзадасы Филипп ІІ-мен, Германияның Федералдық канцлері А.Меркельмен кездесті.
Кездесулердің басты өзегі екіжақты қарым-қатынастарды одан әрі нығайтумен бірге, осы елдердің озық технологияларын жеткізу арқылы Қазақстанның үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасына қатысуы, жоғары технологиялы өндірісті тікелей инвестициялау, Қазақстан экономикасының шикізаттық емес секторында бірлескен жобаларды іске асыру мәселелері болды. Бұл орайда Түркия, Германия және Қытай тараптарымен жүргізілген келіссөздер айрықша жемісті өтті.
2010 жылы Президенттің сондай-ақ Қазақстанға келген халықаралық ұйымдардың, шетелдік саяси, қоғамдық және іскерлік орталардың өкілдерімен көптеген кездесулері болды. Олардың қатарында БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун, ЕҚЫҰ Бас хатшысы М.П. де Бришамбо, ҰҚШҰ Бас хатшысы Н.Н.Бордюжа, ИКҰ Бас хатшысы Э.Ихсаноглу; ПАСЕ Төрағасы М.Чавушоглу; АҚШ Мемлекеттік хатшысы Х.Клинтон; Италия Министрлер Кеңесінің Төрағасы С.Берлускони; Нидерланды премьер-министрі М.Рютте, Франция премьер-министрі Ф.Фийон, Греция премьер-министрі Г.Папандреу, Эстония премьер-министрі А.Ансип, Түркия Ұлы ұлттық жиналысының Төрағасы М.Шахин, Иран Ислам жиналысы Мәжілісінің Төрағасы А.Лариджани, ГФР Бундестагының Төрағасы Н.Ламерт, ҚХР Халықтық саяси консультативтік кеңесі Бүкілқытай комитетінің Төрағасы Цзя Циньлин, Ресей Федерациясы Федерация Кеңесінің Төрағасы С.М.Миронов, Мәскеу мен бүкіл Русьтің Патриархы Кирилл, т.б. болды.
Жыл бойы Мемлекет басшысы Ресей, Израиль, Украина, Оңтүстік Корея, Түркия, Швейцария президенттерімен, Испания Королімен және басқалармен телефон арқылы сөйлесті.
Оған Ұлыбританияның, Беларусьтің, Иранның, Түркіменстанның, Әзірбайжанның, Ирактың, Қытайдың, Пәкстанның, Түркияның, Украинаның, Сауд Аравиясының, Жапонияның, Иорданияның, Литва мен Венгрияның елшілері сенім грамоталарын тапсырды.
* * *
Еліміздің ішкі саяси өмірінің басты оқиғаларының бірі – Қазақстан Республикасы Конституциясының 15 жылдығы болды.
«Конституция – мемлекеттің демократиялық дамуының негізі» деп аталатын халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда сөйлеген сөзінде Н.Ә.Назарбаев Отанымыздың соңғы 15 жылдағы барлық жетістіктері – Конституциямыздың және соның базасында қабылданған заңнаманың жұмыс істеуінің нақты нәтижесі екенін атап өтті. Тап осының арқасында Қазақстан ТМД-да алғашқы болып посткеңестік кеңістікте теңдесі жоқ салық және зейнетақы реформаларын жүргізіп, ұлттық экономикаға 100 млрд. доллардан астам тікелей инвестициялар тартып, ІЖӨ-ні екі еселей алды; осыған қоса, жан басына шаққандағы ІЖӨ-ні 700 доллардан 8 мың долларға жеткізді, яғни 11 есе өсіре алды, деді ол.
30 тамызда Мемлекет басшысы елорданың орталық алаңындағы «Қазақ елі» монументінің алдында Конституцияның 15 жылдығына орай Әскери парад қабылдады.
Егемен Қазақстанның жаңа тарихына тікелей қатысы бар ендігі бір мерейтойлық меже Қазақстан халқы Ассамблеясының 15 жылдығы болды. 20 қазанда «Қазақстан халқы Ассамблеясы: сенім, дәстүр, ашықтық, төзімділік» ХVI-сессиясын ашып, оған қатысушыларды мерейтоймен құттықтай отырып, Н.Ә.Назарбаев бүгінде Ассамблеяның алдында ұлттық бірлікті нығайтуға байланысты жаңа міндеттер тұрғанын атап өтті. Ассамблеяның еңбегін тану белгісі ретінде Президент «Қазақстан халқы Ассамблеясының «Бірлік» алтын медалі» қоғамдық наградасы белгіленгені туралы хабарлады.
Бұл жылдың елеулі оқиғаларының бірі ретінде Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 65 жылдығын да атап өткен жөн.
Мереке қарсаңында Мемлекет басшысы Ұлы Отан соғысындағы Жеңістің 65 жылдығы құрметіне соғыс ардагерлерінің бір тобына мерейтойлық медальдар мен жаңа пәтерлер кілттерін тапсырды.
Мереке қарсаңында жиналғандар алдында сөз сөйлеген Н.Ә.Назарбаев: «Ұлы Отан соғысындағы жеңіс біз айтып жеткізгісіз азаптар, құрбандықтар мен мұқтаждықтар арқылы келді. Қазақстандықтар Жеңіске қол жеткізуге елеулі үлес қосты. 500-ден астам жерлестеріміз Совет Одағының Батыры атағына ие болды. Халқымыздың Талғат Бигелдинов, Рахымжан Қошқарбаев, Қасым Қайсенов, Мәншүк Мәметова, Әлия Молдағұлова, Хиуаз Доспанова есімді ұлдары мен қыздарының, тағы басқалардың ерліктері ұрпақтар жүрегінде мәңгі сақталады. Біз құрбан болғандарды зердемізде қастерлеп сақтай отырып, Отанымызды гитлерлік басқыншылардан қорғағандардың барлығына құрметімізді көрсетеміз», дегенді атап айтты.
Сол күні ол әскери қызметшілер мен құқық қорғау органдары өкілдерінің үлкен бір тобына мемлекеттік наградалар, сондай-ақ Ұлттық қауіпсіздік комитеті, Президенттің күзет қызметі, қорғаныс, ішкі істер, әділет және төтенше жағдайлар министрліктерінің, Бас прокуратураның өкілдеріне жоғары әскери және арнайы дәрежелердің ерекшелік белгілері мен сыныптық шендерін табыс етті.
28 маусымда елордада халықаралық деңгейдегі жоғары оқу орны – «Назарбаев университетінің» ашылуы үлкен жаңғырық туғызды. Салтанатты рәсімге қатысушылардың алдында сөз сөйлеген Мемлекет басшысы елімізде «Болашақ» президенттік бағдарламасының табысты жұмыс істейтінін, соның шеңберінде мыңдаған қазақстандық жастар әлемнің жетекші университеттерінде білім алып қайтқандықтарын атап өтті. Жаңа оқу орны ашылған соң Қазақстан жастары енді инженер, медицина және энергетика мамандықтары бойынша Астана қаласында оқытылмақ. Жаңа оқу орнында әлемнің ең жақсы профессурасы сабақ беретін болады.
Шілдеде Президент Қазақстан Магниткасының 50 жылдығына орай Теміртау қаласында өткен салтанатты іс-шараларға қатысты. Бұл оқиғаның біздің еліміз үшін маңызын айта келе, ол 50 жыл бұрын алғашқы шойын балқымасының алынуы арқылы тек қана Қарағанды металлургия комбинаты өмірге келіп қоймағандығын – бұл Қазақстанның бүкіл қара металлургиясының өмірге келгендігі екендігін де атап өтті.
Астана күнін мерекелеу айшықты әрі есте қаларлық іс-шараға айналды. Салтанаттарға Ресей президенті Д.А.Медведев, Беларусь президенті А.Г.Лукашенко, Тәжікстан президенті Э.Ш.Рахмон, Қырғызстан Республикасының өтпелі кезеңдегі президенті Р.И.Отунбаева, Армения президенті С.А.Саргсян, Украина президенті В.Ф.Янукович, Иордания Королі Абдалла ІІ ибн Хусейн қатысты. Мерекелік бағдарламаның шеңберінде Н.Ә.Назарбаев Астана қаласында бірқатар жаңа нысандарды ашты, олардың қатарында әлемдегі шатыр нысанды ең биік әрі таңғажайып ғимараттардың бірі – «Хан Шатыр» және «Керей мен Жәнібек» композициясы да бар еді.
1 қыркүйекте Мемлекет басшысы төртінші шақырылған Қазақстан Республикасы Парламентінің IV сессиясын ашты. Депутаттар алдында сөз сөйлеген ол парламентарийлердің назарын алдағы сессиядағы заңшығарушылықтың басты міндеті – 2020 жылға дейінгі дамудың стратегиялық жоспарын құқықтық қамтамаcыз ету екендігін атап көрсетті.
Желтоқсанда Президент қалыптасқан дәстүр бойынша Тәуелсіздік күніне арналған салтанатта сөз сөйлеп, республиканың экономикалық және мәдени дамуына, достық пен келісімді нығайтуға, заңдылық пен құқықтық тәртіпті қамтамасыз етуге, Қазақстанның ұлттық қауіпсіздігі мен қорғаныс қабілетін арттыруға елеулі үлес қосқан азаматтарға мемлекеттік наградалар табыс етті. Олардың қатарында көрнекті мәдениет, ғылым, білім, денсаулық сақтау қайраткерлері, өндіріс, құқық қорғау органдарының өкілдері, әскери қызметшілер, соғыс және еңбек ардагерлері, сондай-ақ шетел қайраткерлерін қоса алғанда, ЕҚЫҰ-ның Астана Саммитін әзірлеуге және өткізуге лайықты үлес қосқандар да болды.
* * *
Қазақстан 2010 жылы әлеуметтік-экономикалық тұрғыдан алғанда әлемдік экономикада сақталып тұрған дағдарыстық құбылыстарға қарамастан, рецессияны жеңіп, іс жүзінде экономиканың барлық салаларында оң ырғақты сақтап қалды, мұның өзі дұрыс таңдалған стратегияның, дағдарысқа қарсы жүйелі қабылданған іс-шаралардың және жинақталған өз қаражатымыздың есебінен экономиканы қаржылай қуатты қолдаудың тікелей нәтижесі еді.
22 қаңтарда Үкіметтің тиісті есебін тыңдау барысында еліміздің 2009 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуының қорытындыларын шығара келіп, Мемлекет басшысы: «Өткен жылы мемлекеттердің бәрі бірдей экономикада оң нәтижелерге жете алмады. Біз серпінді мемлекеттер деп аталатындардың ішінде болдық. Көптеген мемлекеттердің сыртқы қарыздары үлкен көлемде артуда, несие көлемі де артып барады, бюджет тапшылығы аса зор деңгейге жеткен, жұмыссыздық белең алған, өте көп кәсіпорындар жұмысын тоқтатқан. Міне, осындай жағдайда біздің экономикамыз дағдарыстан шығынсыз шығып келеді. Осының арқасында жұмыссыздықты қысқарттық, инфляцияны төмендеттік, «Жол картасын» жүзеге асыру барысында еліміздің тұрғындары үшін аса қажет үлкен жұмыстарды атқардық. Келіп жеткен 2010 жылы бізді бұдан да ауқымды міндеттер күтіп тұр. 2010 жыл біз үшін 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму бағдарламамызды жүзеге асыру негізінде Қазақстанның серпінді өсудің тұрақты траекториясына шығаратын жыл болуы тиіс», деп атап көрсетті.
Қазақстанның 2020 жылға дейінгі тиісті стратегиялық даму жоспарын Президент бір жетіден кейін, 29 қаңтардағы Парламент палаталарының бірлескен отырысында, «Жаңа онжылдық – жаңа экономикалық өрлеу – Қазақстанның жаңа мүмкіндіктері» деп аталатын Қазақстан халқына Жолдауының шеңберінде жария етті.
Н.Ә.Назарбаев өз сөзінде таяудағы онжылдықтағы тұрақты және теңгермелі даму ұлттық экономиканы үдемелі әртараптандыру мен бәсекеге қабілеттілікті арттыру есебінен қамтамасыз етілетінін ерекше қадап айтты. Сол себепті, мына міндеттерді: ел экономикасын дағдарыстан кейінгі дамуға дайындауды, үдемелі индустрияландыру мен инфрақұрылымдарды дамыту есебінен экономиканың тұрақты өсіміне қол жеткізуді, адам капиталының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін болашаққа белсенді түрде инвестиция салуды, қазақстандықтарды сапалы әлеуметтік және тұрғын үй-коммуналдық қызметтермен қамтамасыз етуді, ұлтаралық келісімді нығайтуды және халықаралық қатынастарды одан әрі дамытуды шешу қажет болады.
Қазақстан халқына Жолдауды жүзеге асыру жөніндегі алғашқы іс-шаралар 1 ақпанда Мемлекет басшысының төрағалығымен Үкімет мүшелерінің, Президент Әкімшілігі мен орталық мемлекеттік органдар басшылығының қатысуымен өткен жұмыс мәжілісінде, сондай-ақ «Нұр Отан» халықтық-демократиялық партиясы Саяси кеңесі Бюросының отырысында талқыланды.
Стратегияны орындау үшін Үкімет 2020 жылға дейінгі үдемелі индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасын жасап, бекітілді. Оның өзегін жалпы сомасы 8 трлн.-нан астам теңгеге лайықталған республикалық және өңірлік маңызы бар 294 жоба құрады. Экономиканың 12 саласы: металлургия, мұнай өңдеу мен химия өнеркәсібі, агроөнеркәсіп кешені, машина жасау, құрылыс индустриясы, көлік және телекоммуникация инфрақұрылымы және басқалар басым бағыт болып айқындалды. Бағдарламаны екі 5 жылдық жоспарлар шеңберінде, екі кезеңде жүзеге асыру көзделді.
Мемлекеттік бағдарламаның мазмұны және оны жүзеге асыру жөніндегі нақты міндеттерді Президент Премьер-Министр К.Қ.Мәсімовтің, Мемлекеттік хатшы – Сыртқы істер министрі Қ.Б.Саудабаевтың, Президент Әкімшілігінің Басшысы А.Е.Мусиннің, Үкімет мүшелерінің, орталық атқарушы органдар жетекшілерінің, облыстар, Астана және Алматы қалалары әкімдерінің қатысуымен өткен наурыз кеңесінде халыққа жария етті.
Бағдарламаның тиімділігін арттыру мақсатында Үкіметті оңтайландыру жүзеге асырылды, соның шеңберінде бірқатар министрліктер таратылып немесе өзгертілді және жаңа министрліктер құрылды. Олардың қатарында Мемлекеттік бағдарламаны өмірде іске асыруға тікелей жауапты Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі бар. Сонымен бірге әр жобаға тиісті салалық министрліктер, «Самұрық-Қазына» және «ҚазАгро» холдингтері басшыларының, облыстар, Астана және Алматы қалалары әкімдерінің дербес жауапкершілігі белгіленді.
Үдемелі индустриялық-инновациялық дамудың мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асырудың алғашқы қорытындыларының тұсауы 2 шілдеде болған «Назарбаев университетінің» ашылуы кезінде «Күшті Қазақстанды бірігіп құрамыз!» жалпыұлттық телекөпірінің барысында кесілді. Атап айтқанда, Жамбыл облысының Мыңарал поселкесіндегі цемент зауытында өндірісті іске қосу жүзеге асырылды, Балқаш ЖЭС-нің құрылысының басталуына рұқсат берілді, Маңғыстау облысының Баутино портында кеме жасау зауыты ашылды, «General Elektric» компаниясымен ықпалдастықта «Ақтөберентген» АҚ шығарған 16 кесінділі қазақстандық компьютерлі томограф көрсетілді және т.б. Телекөпір барысында барлығы сомасы 381 млрд. теңгелік 72 инвестициялық жобаның тұсауы кесілді.
2020 жылға дейінгі дамудың үдемелі индустриялық-инновациялық мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру үдерісіне шетел инвесторларын кеңірек тарту мақсатында Президент «Қазақстан: дағдарыстан кейінгі модернизациялау кезеңіндегі инвестициялық мүмкіндіктер» деп аталатын IV-қазақстандық инвестициялық саммитке, Минералдық ресурстар мен металлургия жөніндегі I-қазақстандық халықаралық конгреске, ІІІ-астаналық экономикалық форумға, Президенттің жанындағы Шетел инвесторлары кеңесінің 23-ші отырысына қатысты.
Кәсіпкерлер кеңесінің І-пленарлық отырысы да осы мәселелерге арналды, онда Мемлекет басшысы ұлттық бизнесті қолдаудың шеңберінде Үкіметке «Бизнестің жол картасы – 2020»-да әлемдік дағдарысқа байланысты қиын жағдайда қалған кәсіпорындарды жандандырудың, ставкаларды субсидиялаудың, кепілдік берудің, инфрақұрылымдар салудың және қызметкерлерді қайта оқытудың механизмдерін ескеруді тапсырды. Бұдан басқа, бизнесті дамытудағы әкімгершілік кедергілерді азайту үшін Н.Ә.Назарбаев «Ақорда» сайтында «Бизнесті президенттік қолдау» арнаулы бөлімін ұйымдастыруды тапсырды, оған құқық қорғау органдары тарапынан құқыққа сай емес іс-әрекеттер мен тексерулер деректері бойынша кез келген кәсіпкер хабар жолдай алуы тиіс. Жыл бойы көрсетілген ресурсқа 2 мыңнан астам кәсіпкер хабарласты. Ол арыз-шағымдардың барлығы да Президент Әкімшілігінің қатаң бақылауына алынып, қалыптасқан тәртіп бойынша тиісті органдарда қаралды. Тексерулердің қорытындылары бойынша құқық қорғау органдарының 24 қызметкері қызметтік лауазымдарынан босатылды.
Әлеуметтік-экономикалық дамудың ағымдағы нәтижелері, сондай-ақ елдің индустриялық-инновациялық дамуының стратегиясын жүзеге асыру туралы Премьер-Министрдің есебін Мемлекет басшысы Үкімет мүшелерімен және Президент Әкімшілігінің басшылығымен 15 маусымда және 2 тамызда болған мәжілістер барысында тыңдады.
Еліміздің ауыл шаруашылығының көкейкесті проблемалары, соның ішінде жиын-терін науқанының мәселелері Н.Ә.Назарбаевтың 3 тамызда Премьер-Министрдің, Президент Әкімшілігі Басшысының, Президент көмекшісі мен Ауыл шаруашылығы министрінің қатысуымен өткізген талқылауының арқауы болды.
4 тамызда Президент Үкімет мүшелерінің, Президент Әкімшілігі мен орталық мемлекеттік органдар басшылығының қатысуымен азаматтардың құқықтарын қорғаудың көкейкесті мәселелері бойынша өткізілген мәжілістің жұмысына қатысты. Мәжіліс барысында үлескерлік құрылысқа өз қаржыларын салған азаматтардың проблемаларын шешуге, қылмыспен күрестің жағдайына, елдегі заңдылық пен құқықтық тәртіптің қамтамасыз етілуіне, сондай-ақ кәсіпкерлік қызметте азаматтардың құқығын қорғауға қатысты мәселелер туралы сөз болды.
2010 жылы 12198 үлескердің мәселесі шешіліп, 67 үлескерлік құрылыс объектісі пайдалануға берілгенін айта кету керек, олардың қатарында астанада 36 нысан (6503 үлескер), Алматы қаласында 14 нысан (4625 үлескер), өзге өңірлерде 17 нысан (1070 үлескер) бар. Тұтасымен алғанда, дағдарысқа қарсы шараларды іске асыру барысында мемлекет 384 нысанға қатысты 53 мыңнан астам үлескерлердің проблемаларын шешті.
Мемлекет басшысы, сондай-ақ алда тұрған 2011 жылғы VII қысқы Азия ойындарының мәселелерін де айрықша бақылауда ұстады.
Қазақстан өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық дамуының мәселелері де Президенттің ұдайы назарында болды.
Өткен жылы Мемлекет басшысы еліміздің көп өңірлеріне жұмыс сапарларымен барды, солардың барысында облыс активтерімен, еңбек ұжымдарымен, жұртшылық өкілдерімен кездесті, ондаған өнеркәсіп және әлеуметтік нысандарда болып, жаңа өндірістердің іске қосылуына қатысты. Олардың қатарында Оңтүстік Қазақстан облысындағы керамогранит шығаратын зауыт пен Ақмола облысындағы Васильков тау-кен комбинатында алтын айыру фабрикасының ашылуына, Павлодар облысындағы өнімділігі жылына 125 мың тонналық «Қазақстан электролиз зауыты» АҚ екінші кезегінің іске қосылуына қатысуы, т.б. бар.
Қазанда Президент облыстар, Астана және Алматы қалалары әкімдерімен жұмыс мәжілісін өткізді. Онда еліміздің 2010 жылғы 9 айының әлеуметтік-экономикалық дамуының қорытындылары талқыланып, алдағы кезеңге арналған міндеттер белгіленді.
Тұтасымен алғанда, Мемлекет басшысы жыл бойы Премьер-Министрмен, Ұлттық банктің, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің, орталық және жергілікті атқарушы органдардың, ұлттық компаниялар мен еліміздің даму институттарының басшыларымен үзбей кездесіп тұрды.
2010 жылдың әлеуметтік-экономикалық қорытындыларын шығара отырып, Н.Ә.Назарбаев 21 желтоқсанда Президенттің сапа саласындағы «Алтын сапа» сыйлықтарының және «Парыз» бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі конкурсының лауреаттарын марапаттау салтанатының шеңберінде барлық облыстардың, мемлекеттік органдар мен ұлттық холдингтердің бір жылдағы индустрияландыру туралы есептерін тыңдап, сондай-ақ телекөпір арқылы Қазақстанның өңірлерінде пайдалануға берілген жаңа объектілермен танысты. Жалпы алғанда, Қазақстанды үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асырудың шеңберінде, жылдың соңына қарай 23 мың тұрақты жұмыс орындарын ашу арқылы 800 млрд. теңгеден астам соманың 152 жобасы іске қосылды.
* * *
Мемлекет басшысының 2010 жылғы жұмыс кестесінің негізгі нәтижелері, міне, осындай. Жұмыс кестесінің теңгерімділік сипатта болғанын, онда белгіленген іс-шаралардың бәрінің де толығымен орындалғанын атап айтқан жөн.
Махмұт ҚАСЫМБЕКОВ, Қазақстан Республикасы Президенті Кеңсесінің бастығы.
