Астана ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесіне қатысуға белсенді құлшыныс танытып отырған елдер қатарында Ұлыбритания мен Гренаданы атауға болады. Қазақстан мен Ұлыбритания арасындағы дипломатиялық қарым-қатынас 1992 жылы орнады. Содан бері еуропалық ірі державалар қатарындағы бұл елмен біздің байланысымыз жылдан-жылға нығайып келеді. Ал Қазақстан мен Гренада арасындағы дипломатиялық қарым-қатынас 2012 жылы 15 қарашада орнаған болатын.
Ұлыбритания – толық атауы Ұлыбритания мен Солтүстік Ирландияның Біріккен Корольдігі – Еуропаның солтүстік-батысында Британ аралдарында (ең ірісі Ұлыбритания), Ирландия аралының солтүстік бөлігі мен бірқатар шағын аралдарда орналасқан мемлекет. Құрлықтан бұл елді Ла-Манш және Па-де-Кале бұғаздары бөліп тұр. Ұлыбританияның жер көлемі 244, 11 мың шаршы шақырымды құрайды. Халқының саны 63 миллионнан астам. Астанасы – Лондон. Халқының 80 пайызына жуығын ағылшындар, 15 пайызын шотландтар, уэльстіктер мен ирландтар, 5 пайызға жуығын Британ достастығы елдерінен келген иммигранттар құрайды. Ағылшындар англикан мемлекеттік шіркеуі діни-нанымдарын ұстанса, шотландтар пресвитериандар, ирландықтар негізінен католик дінін ұстанады. Мемлекеттік тілі – ағылшын тілі.
Ұлыбритания 4 әкімшілік-саяси бөліктен құралған: Англия, Уэльс, Шотландия, Солтүстік Ирландия. Бұған қоса, Ұлыбританияның иеліктеріне Гибралтар, Ангилья, Бермуд, Британдық Виргин, Кайман аралдары Монтесеррат, Теркс пен Кайкос, Фолкленд (Мальвин), Әулие Елена, Питкэрн аралдары кіреді. Ұлыбритания Біріккен Корольдігі атауына қарамастан федерация емес, унитарлық мемлекет – парламенттік монархия болып табылады. Ұлыбритания заңдары көпғасырлық конституциялық дәстүрлер мен жоғары сот органдарының шешімдеріне негізделген, елдің жеке конституциясы жоқ. Мемлекет басшысы – монарх, сот жүйесінің басшысы, жоғарғы бас қолбасшы болып табылады. Қазіргі монарх (королева) – Елизавета ІІ Ұлыбританияда 1952 жылдан бері билік құрып келеді. Жоғары заң шығарушы органы екі палатадан (қауымдар және лордтар палатасынан) тұратын парламент болып табылады. Атқарушы билік премьер-министрдің қолында. Ақша бірлігі – фунт-стерлинг.
Лондон
Гренада
Ұлыбритания су ресурстарына бай. Бұл өңірге жауын-шашын шектен тыс көп түседі. Сондықтан мұнда аумағы үлкен суы мол өзендер баршылық. Олардың ішінде ең ірілері – Северн (310 шақырым) және Темза (334 шақырым) өзендері болып табылады. Темза өзенінің ел экономикасы үшін маңызы орасан зор. Бұл өзеннің жағалауында бүкіл ел халқының бестен бір бөлігі орналасқан. Ірі өзендердің көпшілігі бір-бірімен каналдар арқылы жалғасады. Солтүстік батыс Шотландия мен Уэльстің суы мол өзендері электр қуатын өндіруге пайдаланылады. Мұнда 60-тан астам су электр стансалары жұмыс істейді.
Біздің заманымыздың 60-шы жылдарында Британия Рим империясының ең шеткі провинцияларының біріне айналды. Үшінші ғасырдың соңында Британияға солтүстік герман тайпаларының (англдар, сакстер, юталар, фриздер) шапқыншылығы басталды. Бесінші ғасырдың бас кезінде Рим үстемдігі жойылып, Британия қайтадан тәуелсіз кельт аймақтарына айналды. Сегізінші ғасырда Даниядан келген нормандар елдің солтүстік батыс бөлігін басып алды. Тоғызыншы ғасырда Король Эгберт елдің бірқатар бөлігін біріктіріп, бірыңғай мемлекет құрды. Ол Англия деп аталды. 1066 жылы Британияның ұсақ корольдіктерін нормандық қолбасшы Вильгельм басып алып, біртұтас мемлекетке біріктірді. 1265 жылы ағылшын парламенті құрылды. 1603 жылы Шотландия королі Яков ағылшын тағына отырып, Шотландия мен Англия бір мемлекетке бірікті. 1651 жылы Ирландия басып алынды. 1707 жылы Ұлыбритания корольдігіне бірігу жөніндегі актіге қол қойылып, Лондон біртұтас мемлекеттің астанасына айналды. Он сегізінші ғасырда британдық отарлық жүйе қалыптасты.
Ұлыбритания экономикасы жоғары дамыған өнеркәсіпті ел болып табылады. Қазіргі заманда Ұлыбританияның жаһандық экономикадағы рөлі тек өнеркәсіп саласында ғана емес, сондай-ақ, банктік, сақтандыру және кемелерді жалға беру саласында ерекше жоғары орынды иеленеді. Ұлттық жалпы өнімнің 30 пайызы өңдеуші өнеркәсіптік, 40 пайызы көлік, байланыс, сақтандыру және банктердің үлесіне тиесілі. Өнеркәсіп өндірісінің жалпы көлемі бойынша Ұлыбритания дүниежүзінде бесінші орынды иеленеді. Ұлыбритания өнеркәсібі негізінен сырттан әкелінетін шикізатпен жұмыс істейді. Ұлыбритания өнеркәсібінде өндіріс пен еңбекті ұйымдастырудың озық технологиясы дұрыс жолға қойылған. Ауыл шаруашылығы ел аумағының 24,8 пайызында қолданылады. Елдің табиғи жағдайлары мал шаруашылығының дамуы үшін аса қолайлы. Ұлыбритания аралдық мемлекет болғандықтан шетелдерден тауарлар тасу теңіз көлігіне тікелей байланысты. Жалпы, жүк айна
лымының 90 пайызға жуығы теңіз көлігінің үлесіне тиеді. Мұнда халықаралық маңызға ие ірі порттар жұмыс істейді. Лондон қаласы жаһандық қаржы орталығы болып саналады.
1994 жылғы наурызда Қазақстан Республикасы мен Ұлыбритания арасында достық пен ынтымақтастық, экономикалық қарым-қатынас туралы бірлескен декларацияға, білім, ғылым және мәдениет саласындағы ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. Ұлыбританияның Петролеум, Шелл және Бритиш Газ сияқты трансконтинентальдық компаниялары солтүстік-шығыс Каспий аймағында кен барлау және оны игеру жұмыстарына 1999 жылдан бастап араласып келеді. Екі ел арасындағы тауар айналымының көлемі Еуропа елдерінің арасында ең жоғары деңгейге көтерілген. Қазір Қазақстанда британиялық инвесторлардың қатысуымен 300-ге тарта кәсіпорын жұмыс істейді. Британиялық энергетикалық өндіріс саласы және бизнес өкілдері Астанадағы ЭКСПО-2017 көрмесіне белсене қатысып, жаңа заманауи технологияларын паш етпек.
Гренада – Вест-Индиядағы мемлекет. Ол Кариб теңізі мен Атлант мұхитының арасындағы Кіші Антиль аралдарының архипелагында орналасқан. Желді аралдар тобының оңтүстігіндегі бір аралда және Гренадина аралдарының оңтүстік бөлігіндегі – Карриаку және Литл-Мартиника аралдарында қоныс тепкен. Жалпы, жер көлемі 344 шаршы шақырымды құрайды. Гренада аралының (көлемі 311 шаршы шақырым) оңтүстік-батысында мемлекеттің астанасы Сент-Джорджес қаласы орналасқан. Мұнда қала маңындағы елді мекендердің тұрғындарын қосқанда 40 мыңнан астам адам тұрады.
Гренада аралы жанартаулық атқылаулардан қалыптасқан. Аралдың ортасында қалың орман, сол орманның ішінде елдің ең биік нүктесі Сент-Катерин (840 метр) тауы көз тартады. Бұл таудың етегінен көптеген бұлақтар ағып шығады. Дегенмен, аралда өзендер өте аз. Аралдың теңіз жағалаулары негізінен жанартаулар әсерінен пайда болған қоңыр құмдардан құралған. Соңғы санақ бойынша бұл елде 90 мыңға тарта халық тұрады. Тұрғындарының 35 пайызы 15 жасқа дейінгі жеткіншектер болса, халықтың орташа жасы 20-дан аспайды. Халықтың этникалық құрамы XVIII-XIX ғасырларда аралға әкелінген құлдардың ұрпақтары афроамерикалықтардан (82 пайыз) тұрады. Тұрғындардың қалған 18 пайызы еуропалықтардың және жергілікті үнді тайпаларының өкілдері болып табылады. Гренадалықтардың басым көпшілігі католик дінін (53 пайыз), англикан (14 пайыз) және басқа протестанттық конфессияларды (33 пайыз) ұстанады. Мемлекеттің ресми тілі – ағылшын тілі, ақша бірлігі – шығыс-кариб доллары болып табылады.
Еуропалықтар келгенге дейін Гренада аралдарының негізгі тұрғындары үнділер еді. 1498 жылы Христофор Колумб Гренада аралын алғаш рет ашты. Алайда, тек 1650 жылы ғана Мартиникадағы француз колониясының губернаторы мұнда алғашқы еуропалықтарды қоныстандырды. 1665-1674 жылдары Арал француздың Вест-Индиялық компаниясының иелігінде болса, 1674-1762 жылдары француз тәжінің отарына айналды. Ал 1762 жылдан бастап арал Ұлыбританияның иелігіне көшті. Отарлаушылар Гренадада қант тростнигінің плантациясын дамытты. Мұнда африкалық құлдардың еңбегін пайдаланды. 1795 жылы негрлер Джулиан Федонның басшылығымен құлдар көтерілісін ашты. XVIII ғасырдың аяғында қант тростнигінің плантациясы табиғи апат салдарынан толығымен жойылып кетті. 1834 жылы құлдықтың жойылуына байланысты мұнда ауыл шаруашылығы саласындағы жұмысты Үндістаннан келген иммигранттар атқара бастады. Гренада аралы 1974 жылы азаттығын алып, Гренада мемлекетін құрды.
Бүгінде Гренада мемлекеті экономикасының негізін ауыл шаруашылығы және туристік бизнес құрайды. 1985 жылы аралда халықаралық әуежайдың ашылуына байланысты туризм барынша дами бастады. Мұнда ауыл шаруашылығы саласының негізін мускат жаңғақтарын өндіру құрайды. Қазіргі кезде Гренада әлемдік рынокқа мускат жаңғақтарын шығаруда Индонезиядан кейінгі екінші орынды иеленеді. Сонымен бірге, ауыл шаруашылығы саласы банан және какао өндірісін дамытуды жолға қойған.
2012 жылы 15 қарашада Нью-Йорк қаласында БҰҰ-дағы Қазақстан мен Гренаданың өкілдері Бірғаным Әйтімова мен Дессима Уильямс екі ел арасында дипломатиялық қарым-қатынас орнатылғандығы жөніндегі бірлескен коммюникеге қол қойды. Осыдан бастап, екі ел арасындағы достық қарым-қатынастар басталды. Гренада мемлекеті алғашқылардың бірі болып «Болашақтың энергиясы» тақырыбында ЭКСПО-2017 мамандандырылған көрмесін өткізу жөніндегі Астананың бастамасын қолдады. Бүгінде Гренада мемлекетінің өкілдері Астана ЭКСПО-2017 көрмесіне белсене қатысу мақсатындағы әзірліктерін жандандыру үстінде.
Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан».
