Тамыры терең ықпалдастық

Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Иранға ресми сапары басталды Кеше Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев  Иран Ислам Республикасының Президенті  Хасан Руханидің шақыруы бойынша ресми сапармен Иран Ислам Республикасының астанасы Тегеранға келді. Елбасын Иран басшысы сән-салтанатымен ең құрметті меймандарды қарсы алатын «Саадабад» кешенінің «Жумхури»  сарайында қабылдады. Екі елдің басшылары екеуара әңгіме барысында қазіргі таңдағы халықаралық және аймақтық саяси мәселелер жайында пікір алысып, оларды саяси және бейбіт жолмен шешу мүмкіндіктерін қарастырды. Екі ел көшбасшылары Хасан Руха­ни­дің Астанаға 2014 жылғы қыр­күй­ектегі мемлекеттік сапары ке­зінде қол жеткізілген уағдалас­тық­тардың жүзеге асырылу барысын талқылады. Сондай-ақ, мемлекеттер бас­шы­лары сауда-экономика, инвес­тиция, ауыл шаруашылығы және көлік-транзит саласын­дағы өзара іс-қимылды нығайту мәсе­лелерін де қозғады. Сонымен қатар, Нұрсұлтан Назарбаев пен Х.Рухани өңірлік және халықаралық қау­іп­сіздікке қатысты өзекті жайт­тар жөнінде пікір алмасты. Қазақ­стан Пре­зи­денті еліміз Иран­мен әрдайым дос­тық қарым-қатынаста болғанына назар аударды. Хасан Рухани Нұрсұлтан Назар­баев­­тың Тегеранға бұл жолғы са­па­ры Қазақстан-Иран ынты­мақ­тастығына тың серпін беретініне сенім білдірді. Мемлекет басшысының Иран Ислам Республикасына ресми са­пары кеңейтілген құрамда жалғасты. Келіссөздер барысында ортақ мүдделілік бар бірқатар ба­ғыттардағы перспективалы жобаларды жүзеге асыру мәселелері егжей-тегжейлі талқыланды. Та­раптар екіжақты қарым-қа­тынастардың жүйелі дамып келе жатқанын, сондай-ақ оның аясын кеңейту үшін зор әлеует бар еке­нін атап өтті. Сонымен қатар, Қа­зақстан-Иран серіктестігінің не­гізгі құрамдас бөлігі ретінде сау­да-экономика саласындағы өзара іс-қимылды тереңдету қажеттілігі айтылды. Жалпы, Қазақ елі тәуелсіздік ал­ғаннан кейінгі кезеңде екі ел ара­сындағы қарым-қатынас жаңа ба­ғытта, жаңаша қарқынмен өрбіді. АҚШ, Батыс елдері Иранға санкция салған кезеңнің өзінде ресми Астана араағайындыққа жүріп, екі жақтың қарым-қа­тынасына жы­лымық орнық­ты­руға бар күшін сал­ды. Бәлкім, соның нәтижесі де болар, үсті­міздегі жылдың басында Ираннан санкцияны алып тастау туралы шешім қабылданды. Бұл туралы сол кезде Қазақ­стан Республикасының Сыртқы істер министрлігі мәлімдеме жа­­саған еді: «Жан-жақты қам­тыл­ған бірлескен іс-қимылдар жос­парының (ЖБІЖ) орындалуы және осыған орай БҰҰ-ның Иранға қарсы санкцияларын алып тастауы халықаралық қаты­нас­тарда жаңа кезеңнің басталуын белгілеп, қауіпсіз әлем құру жолындағы аса маңызды сындарлы қадам болып табылады», делінген мәлімдемеде.  Сондай-ақ, еліміздің сыртқы саясат ведомствосы сабырға басымдық берген келіссөздер мен дипломатиялық консультациялар ең бір өзекті деген жаһандық, сондай-ақ, өңірлік мәселелерді шешудің бірден-бір дұрыс әрі тиімді жолы екендігіне де тоқталған-ды. Екіжақты сауда-экономикалық ынтымақтастық әлеуетінің жо­ғары екендігіне қарамастан, соңғы жылдары екі ел арасындағы сауда айналымы төмендегені көрер көзге бірден байқалады. Аталған көрсеткіш 2010 жылы 1,1 млрд. долларды құраса (экспорт – 1,09 млрд., импорт – 26 млн. доллар), 2013 жылы – 620,5 млн. доллар (экспорт – 538,9 млн., импорт – 81,6 млн. доллар) ғана болған еді, ал өткен жылы 635 млн. доллар (экспорт – 565,5 млн., импорт – 69,1 млн. доллар) деңгейінде қа­лып қойды. Яғни, бес жылдың ішінде  сауда айналымы екі есеге кеміп кеткен. Әрине, оның өзіндік се­бептері бар. Тауар айналымы кө­лемінің осыншама төмендеуі, ең алдымен, Иранға қатысты эко­номикалық эмбаргоның енгі­зілуі болды. Бұл өз кезегінде банк секторының қызметін тұралатып тастады. Барлық ха­лық­аралық және бір­жақты санк­циялар Ираннан алынып тас­талғаннан кейін, шетелдік инвесторлар үшін, оның ішінде қазақстандықтар үшін Иран эко­номикасының әртүрлі сала­ларына өз қаржысын салуға үл­кен мүмкіндіктер ашылды. Жан-жақты қамтылған бірлескен іс-қимылдар жоспарына қол қойы­луы Иранның дамуындағы және оның сыртқы әлеммен қарым-қатынасындағы жаңа кезең болып табылады. Иран саяси және экономикалық оқшауланудан шыққаннан кейін дүниенің түкпір-түкпірінен артынып-тартынып Тегеранды бетке алғандар көбейді. Көптен бері бұғаулы тұрған елдің қақ­пасы әлемге айқара ашылып, эко­но­микалық кеңістіктің жаңа бір көк­жиегі пайда болды. Парсы елімен байланысы байырғы кезеңнен қалыптасқан Қазақ елі де бұл жа­ғынан құралақан емес, жыл басы­нан бері қазақстандық делега­ция ізді-ізімен Тегеранға табан тіреді. Әуелі ақпан айында Ин­­вестициялар және даму минис­трі Ә.Исекешев, іле-шала «Қазақ­стан темір жолы» ҰК» АҚ прези­денті А.Мамин, наурызда Ауыл шаруашылығы министрі А.Ма­мытбеков бастаған делегациялар иран­дық әріптестерімен келіссөз жүр­гізіп, уағдаластықтарға қол жет­кізді. Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев­тың Иран Ислам Республикасына осы жолғы ресми сапары да екі­жақты қарым-қатынастың көк­жиегін кеңейтіп, сауда-экономика саласындағы байланысқа соны серпін беретіні сөзсіз. Екіжақты қарым-қатынас демекші, осы тұста ерекше атап өтетін бір жайт бар. Былайғы күнде елдің бәрі дос қой, ал нағыз досыңды басыңа іс түскенде ғана танитының анық. Осы тұрғыдан алғанда, Қазақ елі Иранға кешегі оқшаулануға ұшыраған кезде мейлінше қол­дау көрсетіп, қажетті жерінде мәмі­легерлік қызметін ұсынып, әйтеуір парсы жұртының тығырықтан шығуына қолынан келген көме­гін жасап бақты. Иранның бас­шы­лығы да қиын сәтте Қазақ елінің қолұшын бергенін бағалай біледі. Иран Ислам Республикасының Президенті Хасан Руханидің Қазақстан Республикасының Пре­зиденті Нұрсұлтан Назарбаевты өз еліне арнайы сапармен келіп қай­туға шақыруы да сол себепті. Бұл екі ел басшылары өткізген брифинг барысында да бірнеше мәрте айтылды. Аталған сапар барысында екі мемлекет басшыларының қаты­суымен елдеріміздің түрлі сала­лардағы өзара қарым-қатынас­тарын қарқынды дамытуға мүм­кіндік беретін 60-тан астам екі­жақты маңызды құжаттарға қол қойылды. Солардың қатарында ИИР-мен 2026 жылға дейінгі сау­да-экономикалық және инвес­ти­циялық ынтымақтастық бойын­ша кеңейтілген ұзақ мерзімді бағ­дарламаны, Иранмен 2026 жылға дейінгі «Жібек жолы» бағыты бой­ынша көлік-логистикалық әлеует­ті пайдалану жөніндегі кеңей­тілген ұзақ мерзімді бағдар­ла­маны, Тау-кен өнеркәсібі сала­сын­дағы ынтымақтастық жөнін­дегі жол картасын айтуға болады. Сонымен қатар, металлургия өнеркәсібі, жаңа технология­лар, жаңғыртылатын энергия көз­дері, ғарышты бірлесіп игеру және инженер-техникалық қыз­мет көрсету салаларындағы ынты­мақ­тастық жөніндегі құжаттар бар. Қазақстан Үкіметі мен ИИР Үкіметі арасындағы өсімдіктер карантині және оларды қорғау саласындағы ынтымақтастық туралы келісім, Қазақстан мен ИИР арасындағы Құқықтық көмек, азаматтық және қылмыстық істер бойынша құқықтық қа­рым-қатынастар жөніндегі үкімет­аралық келісім, Қазақстан мен ИИР үкіметтері арасындағы Сот­талған азаматтарды беру және экс­традициялау туралы келісім және т.б. маңызды үкіметаралық құжаттарға қол қойылуына да осы сапар мұрындық болды. Сонымен бірге, Қазақстан Президентінің Тегеранға сапары кезінде екі тарап арасында жал­пы көлемі 2 миллиард АҚШ долларынан асатын сауда-саттық және инвестициялық жобаларға қол қойылды. Атап айтқанда, «Қазақстан инвестициялық қоры» АҚ пен «Каве» индустриялық тобы арасындағы кальцийленген сода шығаратын зауыт салу жобасы бойынша ынтымақтастық туралы келісім, ирандық «Так Ай групп» компаниясының Оңтүстік Қазақстан және Маңғыстау облыстарында жылыжай орындарын салу, жеміс ағаштарын, ауыл шаруашылығы дақылдарын егу және ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу жөніндегі келісім, қазақстандық «Топан» ЖШС мен ирандық «Электро Кавир» компаниялары арасындағы ИИР аумағында бірлескен кәсіпорын салу жөніндегі келісім, «АЛЗ БАТТ» Сауда ұйымы» ЖШС мен ирандық «K.T. Steel Complex Manu­facturing/Import» компаниясы арасындағы болат өнімдерін жет­кізу жөніндегі келісім, қазақ­стандық «Экофарм» мен иран­дық «Артим Теджарат Дару» фарма­цевтикалық компаниясы ара­сындағы дәрі-дәрмек өндіру және Иранға өткізу туралы келісім, т.с.с. Осындай бірқатар екіжақты коммерциялық құжаттарға қол қою екі елдің сауда-экономикалық байланыстарын жаңа деңгейге көтереді деп күтіліп отыр. Сонымен қатар, «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ пен ИИР Ұлттық даму қоры арасындағы инвестициялық ынтымақтастық туралы меморандум мен «Қазақстан даму банкі» АҚ пен Иранның «Мелли» банкі арасындағы меморандум да екі ел арасындағы инвестициялық ынтымақтастықты жандандыруға септігін тигізетіні анық. Екіжақты құжаттарға қол қойыл­ғаннан кейін екі ел Прези­денттері өткізген брифинг барысында Қазақстан-Иран арасын­дағы қарым-қатынастарға жан-жақты тоқталды. Мәселен, Иран Пре­зиденті Хасан Рухани өз сөзін­де Қазақстан басшысына шақы­руды қабыл алғаны үшін ерекше ризашылығын білдірді. – Осыдан ширек ғасыр уақыт бұрын тәуелсіздігін жария­ла­ғаннан бері екі ел арасындағы қарым-қатынас қарқынды дамып келеді. Қазақстан қай уақытта да біз үшін дос, көрші мұсылман елі болып табылады. Қазақстан Үкіметі АҚШ пен Батыс тарапынан Иранға санкция салынған кезде де, ядролық мәселеге қа­тыс­ты келіссөз барысында да бірге болды. Тіпті, екі кезеңнен тұра­тын Алматыдағы келіссөз бары­сында да араағайындық жасады. Сондай-ақ, Жан-жақты қам­тыл­ған бірлескен іс-қимылдар жос­пары­ның (ЖБІЖ) орындалуына үлкен көмек қолын созып келеді, – деді Иран Президенті. Хасан Рухани өз сөзінде қа­зақ­стандық делегацияның сапары барысында мемлекеттік және жеке сектордағы қарым-қаты­насты кеңейту бағытында жалпы саны 66 құжатқа қол қойыл­ғанын, екіжақты визалық режімді жеңілдету, екіжақты сауда қа­тынастарын дамытуға ілгері қадам жасалғанын атап өтті. Екеу­ара әңгімеде де, кеңейтілген құрамда өткізілген келіссөз барысында да біз ауыл шаруашылығы сек­торын дамыту туралы мәселені тал­қыладық. Сондай-ақ, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша да уағдаластыққа қол жеткізілді. Ғылым мен мәдениет саласы да назардан тыс қалған жоқ. Ал, мұнай мен газ, мұнай химиясы саласы, мұнай өнімдеріне келетін болсақ, бұл салада да пікі­ріміз ортақ болып шықты.  Сон­дай-ақ, екі жақ та  теміржол сала­сындағы ынтымақтастықты одан әрі дамыта түсу керектігіне уағ­даластық. Үш елді – Қазақстан – Түрік­мен­стан – Иранды байланысты­ратын темір­­жол әрі қарай енді Қытай жолы­на қосылады, деді Иран Прези­денті. Сондай-ақ, Иран басшысы екіжақты келіссөз барысында Каспийге қатысты барлық бағыт­тар талқыланып, оның экология­сын қорғау, әсіресе, Каспийдің құ­қықтық мәртебесіне қол қою сөз болғандығын тілге тиек етті. Өңірлік ынтымақтастыққа қа­тысты мәселелер де талқыланып, экстремизм мен терроризм үлкен қатер төндіретініне байланысты екі жақтың пікірі де ортақ, бір-біріне жақын екендігін аңғардық. Ирактағы, Ауғанстандағы, Сирия­дағы тұрақтылық пен қауіпсіздікті қамтамасыз ету жайы атап көр­сетілгені, Йемендегі соғысты тоқта­ту, барлық дағдарысты тек саяси ше­шім арқылы реттеуге болатыны айтылды. Алдағы Ислам Ынтымақ­тастығы Ұйымының Ыстам­бұл­дағы саммитіне екі елдің қаты­суы талқыланып, екі тарап та сам­митте мұсылмандардың бірлігі туралы тоқтамға келді, деп қоры­тын­дылады сөзін Хасан Рухани. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өз кезегінде ең алдымен Иран Ислам Республикасының Пре­зи­денті Хасан Руханиге, Иран хал­қына қонақжайлық көңілі мен құрметі үшін алғысын жеткізді. – Бұл кезеңді өте тарихи кезең деп санаймын. Иран халқын, оның Президентін ұлы жеңістерімен құт­тықтаймын. Ядролық мәсе­ленің шешілуі, Ираннан эмбар­гоның алынуы халықтың алдын­да, болашақтың алдында үлкен-үлкен мүмкіндіктер ашады деп санаймын, – деп бастады сөзін Нұрсұлтан Әбішұлы. Елба­сы өз сөзінде қандай қиын кезең­де де өзінің принципінен айны­мағандығын атап өтті. «Қазақстан тәуелсіздік алған жылдардан бері қарай барлық уақытта Иранмен ешбір қарым-қатынасты үзген жоқпыз. Жоғары деңгейде ұста­дық. Қанша жағдайда қарсылық, эмбарго болса да Қазақстан Иранға деген өзінің шын көңілінен, ыстық пейілінен ешуақытта ажыраған жоқ. Бүгін екеуара, кеңейтілген құрамда келіссөздер өткіздік. Екіжақты келіссөз барысында 66 құжатқа қол қойылды. Олардың жалпы сомасы 2 миллиард доллардан артық деп санаймыз. Оның үстіне, тау-кен, металлургия, ауыл шаруашылығы, көлік-логистика, туризм, ғылым-білім, медицина салаларында біршама құжатқа қол қойылды», деді Елбасы. Қазақстан Президенті өзі сө­зін­де бертінге дейін көлік жүйесі кедергі болып келгендігін, Пре­зи­дент Руханидің тікелей қаты­суымен Қазақстаннан Түрік­менстан арқылы Иран мен Бан­дербасқа шығатын теміржол салынғанын, оның қазірдің өзінде іске қосылып, Шығыс Қытайдан Иранға бірінші контейнерлік пойыз 12 тәулікте келгендігін жеткізді. Теңіз арқылы ол 2,5 есе көп уақыт алар еді. «Біз өңірлік ахуалды көп талқыладық. Біздің пікіріміз бір жерден шықты. Терроризмге қарсы күресте бүкіл дүние болып бірігуіміз керек. Себебі, ол бәрімізге қауіп төн­діреді. Лаңкестік дегенді мұсыл­мандықпен бірдей деп санауға қарсы күрес жүргізуіміз қажет. Ис­лам уммасының бірлігін сақтауы­мыз керек. Біздің ойымызша, Сауд Арабиясы мен Иран арасында ешқандай түсініспестік болмағаны жөн. Екі арадағы мәселені келіссөздер арқылы шешуге болады деп санаймын», деді Қазақстан Президенті. Сөзінің соңында Елбасы ирандық әріптесіне тағы бір мәрте ризашылығын білдіріп, Иран Президентін Қазақстанға ресми сапармен келуге шақырды. Сондай-ақ, Елбасы Иран Ислам Республикасының рухани көшбасшысы Әли Хаменеймен кездесті. Кездесу барысында екі ел ынтымақтастығын одан әрі нығайту жолдары талқыланды. Мемлекет басшысы Қазақстан мен Иран халықтарын ежелден қа­лып­тасқан әлеуметтік-эко­но­мика­лық және рухани қарым-қатынас байланыстыратынын айтты. Тараптар халықаралық күн тәр­тібіндегі мейлінше өзекті мәсе­ле­лер жөнінде де пікір алмасып, тер­­роризммен және экстремизммен кү­рестің маңыздылығын атап өтті. Нұрсұлтан Назарбаев пен Әли Хаменей Қазақстан-Иран қа­­рым-қатынасының сауда және инвестиция, бірлескен жаңа жобалар жасау салаларындағы даму қарқынына қанағаттанушылық білдіріп, осының бәрі екі елдің халқының достығын нығайту жолындағы берік негіз қызметін атқаратынын айтты. Қазақстан Республикасының Прези­денті Нұрсұлтан Назарбаев­тың Иран Ислам Респуб­ликасына ресми сапары­ның алғашқы күнін елдің абыройын асыр­ған, қос елдің келешектегі байланысы­на серпін беретін күн деп бағалауға бола­ды. Қазақ елінің халықаралық беде­лін айтпағанда, екіжақты сауда-эконо­микалық байланыстар арқылы отандық экономиканың да өрісі кеңейе түспекші. Ғабит ІСКЕНДЕРҰЛЫ, «Егемен Қазақстан» – Тегераннан (Иран). Суреттерді түсіргендер С.БОНДАРЕНКО, Б.ОТАРБАЕВ.