Әлемдік маңызға ие

Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың АҚШ Прези­денті Барак Обаманың бастамасымен Вашингтонда өткен Ядролық қауіпсіздік жөніндегі ІV саммитте жариялаған «Әлем. ХХІ ғасыр» манифесі әлемдегі бейбітшілікті сүйетін барлық елдердің қызу қолдауына ие болып тұр. Жер-Анаға адам қанын төгуден сақтандыратын және планетаның әр тұрғынының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге үндейтін бағдарламалық құжатқа нойыс саясат ұстанбаған әрбір елдің басшылары мен ірі қоғам және мемлекет қайраткерлері барынша ден қойып, назар аудартып отыр. Осы орайда Қазақ экономика, қаржы және халықаралық сауда университетінің оқытушысы Алданыш НҰРЫМОВПЕН манифеске қатысты пікірін сұрап, әңгімелескен едік. – Алданыш Арыстанғалиұлы, «Әлем. ХХІ ғасыр» манифесімен танысып шықтыңыз ба? Бағдар­ламалық құжат деп халықаралық сарапшылар бағасын беріп жат­қан манифестің қай тұстары көңі­ліңізді қозғады? – Танысу былай тұрсын, құжат­тың әр тарауын тиянақты түрде зерделеп, шама-шарқыма қарай әр сөздің тура және астарлы мағы­насын терең ұғынуға талпындым. Себебі, әлемдегі болып жатқан әр жаңалықты ой елегінен өткеріп, өз пікірі мен бағасын жыл­дам беру­ге асығатын студент қауым­ның алдында тұрғанда кез кел­ген сұрақ көлденең шығуы бек ық­т­имал. Әсіресе, әлем тыныш­ты­ғы­на қатысты шаралар мен бағ­дар­­ламалық құжаттар жастарды көбірек қызықтырады. Оның басты себебі, жүрегі таза, көңілі ақ кейінгі толқын жақсы білім алып, бейбіт күнде еңбек етіп, еңбегіне жараса әлемге саяхат жасап, адамзат игі­лі­гіндегі көптеген қызықтарды тамашалауға құштар. Сондай-ақ, бейбіт күнде жар құшып, қызық кешсем дейді. Оған қоса дені сау сәби сүйіп, әлди айтсақ деп те ар­ман­дайды. Мұның бәрін мен ұстаз ғана емес, ата болғандықтан да айтып отырмын. Саммиттің мінберінде Мем­лекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев сөз сөйлеп тұрғанда, көңі­лімнен көп ойдың керуені көшті. Қазақтың осынау перзен­ті­нің тұлғасы мен келбетінен кешегі өткен Абылай ханның көсемдігін, Қаз дауысты Қазыбек бидің шешен­­дігін, мақал сөздің түп ата­сы Майқы бидің көріп­келдігін көргендей болдым. Залда отырған жетекші ой иелерінің терең зейін­мен ұйып тыңдаған қалпын көріп көңілдің көк дөнені көкке өрлеп, марқайып қалғанымыз да рас. Күллі адамзаттың алға бас­қан әр қадамын қауіпсіздікпен қам­тамас­ыз етуге үндейтін құжат­тың әр тар­мағы тажал қаруларынан құт­қарар бір тұтқа сынды. Мәсе­лен, «ХХІ ғасырда соғысты өмір­лік іс-әрекеттің тәсілі ретінде дәйек­­ті­лік­пен аластай отырып, орнық­ты әлем­нің географиясын қалыптастыру керек», деп кесімді сөз айтады. Пайым-парасатын бейбіт дамудың пы­рағына отырғы­замын деген әр ел­дің аңсар арманы дәл осы емес пе?! – Тоңтеріс саясаттан бас тарту мен жаппай қырып-жоятын қаруларды барынша шектеу үдерістері неге баяу жүріп жатыр? Осы жөнінде де өз пікіріңізді айта отырсаңыз. – Өкінішке қарай, ХХІ ғасырда да өз өктемдігін өзге елдерге жүр­гізгісі келетін, сондай-ақ, басқа елдің ішкі ісіне араласып, іріткі салғысы келіп тұратын, жымыс­қы саясат жүргізіп отырған мемле­кет­тер қазіргі күнде алыста да, жақында да бар. Олар бейбіт дамы­ғысы келетін елдерді өз жет­егінде жүргізгісі келгендіктен ядролық қаруларды сес көрсету ретінде пайдаланғысы келетін сияқты. Әйтпесе, жаппай қырып-жою қаруы­на ұмтылмай шатқаяқтай бас­таған экономикасына көңіл бөлер еді. Мемлекет басшысы жария­­лаған манифестен осындай жы­­мыс­қы саясатты тоқтатуға ша­қыр­­ған ақылды аңғару қиын емес. ХХІ ғасырда милитаризмнің жаһандық қауіпсіздікке қатер төн­діріп, кең ауқымды халықаралық ынтымақтастыққа кедергі келті­ре­тін әскери блоктар секілді руди­ментін еңсеру керек. Геосаяси ахуал­­дың мәні мынада: егер тым бол­маса бір ірі әскери блок бар бола­тын болса, онда оның антиподы құры­латыны заңдылық. Күш қарсы күш ту­дырады. Әскери блоктарға бей­біт­шілік пен қауіпсіздікке өзі­нің жауап­кершілігін әркез сезіне бер­мей­тін түрлі мемлекеттер де еніп отыр. Оның үстіне, әскери блок зонт­т­арын, өздерінің тікелей көрші­лерін қоса алғанда, үшінші елдермен өзара қарым-қатынасында ба­сым­дық алу үшін пайдалануға әре­кет­тенушілік те жоқ емес. Осы­лай­ша қарсы тұрушылық жағ­­дайы жеке­леген өңірлерде, сондай-ақ, бүкіл жаһандық кеңіс­тікте шек­­сіз жалғаса беруі ықтимал. Бұ­ған қоса, өткен соғыстар мен жан­­жал­дар­дың тәжірибесі көрсе­тіп оты­рған­дай, өзіңнің қауіп­сіз­ді­гіңді өзге мемлекеттердің қауіп­сізді­гі­не қысым жасау есебінен қамта­ма­сыз ету мүмкін емес. Сон­дық­тан әскери блоктарға БҰҰ туы ас­тында мемлекеттердің бей­­біт­­шілік, тұрақтылық, сенім мен қауіп­­сіздік үшін Жаһандық Коа­ли­­циясын қарсы қою қажет. Таяу­­дағы онжылдықтың жалпыға ор­­тақ міндеті Ауғанстандағы, Ирак­­тағы, Йемендегі, Ливия мен Сирия­дағы, Украинаның шы­ғы­сын­да­ғы соғыстар мен жан­жал­дарды және Палестина-Израиль қарсы тұру­шы­лықтарын тоқ­тату болуы тиіс. Корей түбегі, Оңтүс­тік Қытай теңі­зі мен Арктика аква­т­ория­лары жағ­дай­ларындағы жа­ры­лыс қаупі­нің әлеуетін азайту мін­деті тұр, делінген манифесте. – Қазақ елінің ядролық қару­дан бас тартуын әлі де дұрыс бағала­май отырған елдер бар сияқ­ты. Жалпы, осы жаппай қырып-жою қаруынан толық арылу елімізге не берді және бұл әре­кеттің адамзатқа келтірген пайдасы қандай? – Негізінде, мемлекет қолдан жасаған немесе өзге бір ел жасап берген қаруына емес, өзінің болмы­сына, тарихына, даналығына, білім-білігіне сүйенгені абзал. Мем­лекет басшысы сол тарихи ше­шім­ді қабылдап, оны халқымыз қолдап ядролық қарудан бас тарт­пасақ мемлекетке сырттан сенім­сіздік, халық арасында үрей, іштей реніш орын алар еді. Ең басты байлық – халықтың бей­біт өмірі, мемлекеттің бейбіт жо­­л­мен дамуы. Қазақстанның тәуел­­сіз­дік жыл­дарындағы басты жетіс­тіктерінің бірі де осы екенін ұмыт­паған жөн. Осы кезде әлем елдеріне ортақ адамзаттық проблемалардың бір ерекшелігі сол, қандай да мәселені бүкіл мемлекеттер бірікпесе шеше алмайды. Мемлекеттер арасындағы орын алып жатқан шиеленістер, түрлі санкциялар келісім арқылы бейбіт жолмен шешуді талап етеді. Әлемдегі мемлекеттер мен мемлекет басшылары алдында бей­біт өмірдің жолын түсіндіру маңыз­ды міндеттердің бірі. Өйткені, мем­ле­кет – ұлттың, халықтың ор­тақ үйі. Қазіргі жаһандану зама­нын­­да мем­лекеттің есік-терезесін жауып қо­йып, оқшау өмір сүруге бол­майды. Елдің қай бағыттағы сая­саты болмасын оның даму стра­­­те­­­гия­­сына негізделуі қажет. Бұл Нұрсұлтан Назарбаев әлем мем­лекет­тері ал­дына қойып оты­р­ған со­ғыс­т­ы бол­дырмау, ядро­лық қару­ды жою, адам­заттық бейбіт­ші­лік пен ке­лі­сім­ді нығайту ісімен тығыз байланысты. Қазақстан Президенті «Адам­дардың өткен ғасырдағы жасағаны секілді, ХХІ ғасырда да бейбітшілік үшін байыптылықпен және табан­дылықпен күресу керек. Біз бала­ларымыз бен немерелеріміздің бола­шағы туралы ойлауға тиіспіз. Өт­кен ғасырлардың қасіретті қате­лік­терін қайталауға жол бер­мей, әлем­ді соғыс қатерінен түпкі­лік­­ті арыл­ту үшін бүкіл әлем үкі­м­ет­­терінің, саясаткерлерінің, ғалым­дары­­ның, бизнесмендерінің, өнер қай­рат­керлерінің және миллион­даған адамдардың күш-жігерін жұмылд­ыру қажет. Іс-әрекетсіз отыру не­месе бітімгершілік қызмет­пен айн­алысқан кейіп көрсету әлем­­дік апат­пен барабар», деп шегеледі. Елбасының бұл айтқан ұсы­­ныс­тары – адамзаттың, болашақ ұр­пақ­тың мүддесі тұрғысынан алып қарағанда, алпауыт мемлекеттер­дің алдына қойылып отырған өзек­ті мәселе. Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың «Әлем. ХХІ ғасыр» атты манифесі дүние­жүзіндегі барша халықтардың бақы­тына бағытталған бастама деп ба­тыл айтуға хақылымыз. Оның әлем жұрт­шылығы алдында айт­­қан ақи­қатты ойларынан осы шын­­­дық­ты ұғынамыз. Мұны бей­бітші­лік сүй­гіш әр азамат терең сезінуі тиіс. Ал мемлекет басшы­лары бұ­ған қол­дау көрсетуі ләзім. Бола­ша­ғын ой­лаған қай халықтың да осы ма­ни­фес­тен түйер түйіні мен шығарар шешімі парасатты байлам болғаны абзал. Әңгімелескен Нұрбай ЕЛМҰРАТОВ, «Егемен Қазақстан»  АСТАНА