Алқап тозбасын

Жер қай заман­дар­да да тір­шілік негізі. Жер – ана. Адам, жан-жа­нуар, ұшқан құс, құрт-құмырсқа, түр­лі өсімдіктер топы­рақтан нәр алған. Та­ри­хымызда жер үшін талай қан­төгіс шайқас бол­ған. Аяулы атаме­кенімізді басып алмақ болған жаулардан қорғап қалған ата-бабаларымыз оны бізге мұраға қалдырған. Бірақ қазір заман өзгерді. Жердің, елдің иесі – халық. Енді сол жерді қа­лай пайдаланып жа­тыр­мыз, мәселе осында. Бұрын жер­ді тек жайылым ретін­де экстенсивті пайда­ланған болатынбыз. Ин­тенсивті игеруге көшкенімізге салыстырмалы түрде онша көп болған жоқ. Біраз нәрсені үйрендік, бірақ мең­гер­мегеніміз де аз емес. Дамыған елдер­дегідей жерді аялап, құнарландырып пай­далануды әлі үй­рене алмай жа­тыр­мыз. Оған дәлел, был­тыр Оңтүс­тік Қа­зақстанда әлдекім­дер­дің жерді буль­до­зермен қопарып, онда өсіп тұрған жасыл мияны қазып алып, сыртқа тонналап сатып жатқанын өкіне айтып, «Мысль» (2015, №6) журналында «Земля от Бога истинный хозяин народ» деген мақала жазып едім. Бірақ нәтижесі болмады. Енді биыл сол сорақылық Қызылорда облысында орын алып жатқандығын «Егемен Қазақстан» газетінің биылғы жылғы 27 сәуірде басылған «Қызыл мияға келген қырғын» деп аталатын мақаланы оқып қат­ты қынжылдым. Соған қарағанда жерге қалай болса солай қарау тоқтамаған сияқты. Бұл не сонда? «Қолда барда алтынның қадірі жоқ» дейді халық. Міне, біз сол жағдайдамыз. Біздің жеріміз мол. Қазақстан Республикасының аумағы Еуро­паның бірнеше елдеріне тең келеді. Алайда, халқымыз аз. Біз жерімізді ұқыпты пайдалана ал­май отырмыз. Қазіргі таңда алыс-жақын көршілердің ішін­де территориясына халқы сый­май, қысылып отырғандары бар. Солар біздің ұлан-ғайыр бай­тағымызды көрмей отырған жоқ. Егемен ел болғанымызға 25 жыл болды. Тыныш өмір сүріп жатырмыз. Ендігі келер 25 жылда жағдайымыз қандай болатынын ешкім кесіп айта алмайды. «Жерің кең, бос жатыр, бөліс», деп айтатындар шықпасына кім кепіл? Олай болса далиған даламызға көз тігетіндер жоқ деп айта алмаймыз. Ертелі-кеш бұл мәселе бәрібір көтерілуі мүмкін. Ал тез арада бұл байлы­ғымызды игеріп алатындай, бос жатқызбайтындай, шынын айту керек, біздің шамамыз жоқ. Сонда не істеу керек? Мен қазір жерді сатпаймыз деп шырылдап жүрген патриоттарды, қандастарымды түсінемін. Бірақ көзімізді ашып қарайықшы, тікелей отқа түсуге бола ма? Ақылға келейік. Менің­ше, елді, егемендігімізді сақтап, мәңгі ел болуымыз үшін жерімізді заңды түрде жалға беруден басқа амалымыз жоқ. Біз тек сол арқылы ғана тұтас ел болып тұра аламыз. Біздің Солтүстік Корея секілді әлемге үрей салатын қаруымыз жоқ. Сондықтан, бізге көз аларт­қысы келетіндер табылуы ғажап емес. Міне, осы жағдайда елді аман сақтаудың бір-ақ жолы бар. Ол – әлгі айтқан жалға артық жерімізді беру. Бұл бізге не береді? Біріншіден, бос жатқан жерлер игеріледі, егіс алқап­тары тозбайтын болады. Екінші­ден, азық-түлік проблемасы өткір­леніп келе жатқан кезде астық­тың, тағамның молаюына жол ашы­лады. Үшіншіден, бос жатқан жері бар деп ешкім көзі­нің сұғын қадамайды. Төртінші­ден, біз көп­ұлт­ты мемлекет­піз. Бірақ бәрі­міз бір отбасы­дай болып тату-тәт­ті өмір сүріп жатырмыз. Бұл үл­кен өнеге! Міне, осы тәжірибеге сүйе­не отырып, жері­мізді де жалға бе­ріп, басқа елдердің техникасын, білі­мін пай­даланып, еліміздің жағ­да­йын күшейтсек дұрыс емес пе? Сон­­дық­тан, құр даурықпайық. Мәсе­ленің байыбына барайық дегім келеді. Досмұхамед КІШІБЕКОВ, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының академигі