Ерлікпен өрілген өмір

Ел тыныштығын қорғау жолында қолына қару алып, майданға аттанған жауынгерлердің сонау сұрапыл соғыс жылдарындағы ерлік істері мен жарқын бейнелері кейінгі ұрпаққа өшпес өнеге болып, санамызда мәңгілік жаңғырып тұра бермек. 1939 жылы әкем Ескендір Ыбы­райұлы әскер қатарына алынады. Әскери міндетін аяқтауға шақ қалғанда ел басына күн ту­ып, әскерден қан майданға аттанады. Өмірде тірек, пана болар ас­қар тау әкесі Ыбырай атамыз сол кездегі солақай саясаттың ке­сірінен «халық жауы» деген жала­мен жазықсыз атылып, елде уайым жеген жесір анасы мен іні-қарындастары қалады. Соғыстың алғашқы күндерінен бастап әкем 31-ші атқыштар бри­гадасының бөлімше командирі болады. 31-ші және М.Мәметова, Ә.Нұршайықов құрамында болған 100-ші дербес қазақ атқыштар бри­гадалары Москвадан Калинин (қазіргі Псков) облысына қарасты Невель қаласына дейінгі ұрыс даласын жүріп өтіп, 1-ші Брестік Қызылтулы атқыштар дивизиясы болып біріктіріледі. Дивизия жауынгерлері Батыс, Солтүстік-батыс Калинин, 2-ші Прибалтика, Беларусь, Батыс Украина майдандарына қатысып, көптеген елді мекендер мен қалаларды жаудан азат етеді. Сондай-ақ, Польшаны азат етуге қатысып, Германия шегінде фашист әскерлерін талқандауда өжеттік пен батылдық танытады. 31-ші және 100-ші атқыштар бригадалары жауынгерлерінің ұрыс даласындағы ерен ерліктері жайлы кейін полк командирі, соғыс ардагері М.Ф.Харитонов өзінің «Дороги памяти» атты естелік кітабында толық баяндайды. Бұл кітаппен таныса келе, әкемнің көзі тірісінде майданда жүріп өткен жолы жайлы айтып отыратын естелік әңгімелері бірден есіме орала кетті. Сондай шешуші ұрыстардың бірі Невель қаласын азат ету­дегі ұрыс болатын. Невель фашис­тер­дің шабуыл операциясы үшін ірі бекініс пункті және байланыс жолдарының шұғыл маңызды торабы болған еді. Сондықтан, фашист басқыншылары қаланы өз қолдарында ұстап тұру мақ­сатымен терең траншея қазып, мықтап бекініп алады. Бұл қала­ны фашистер 1941 жылдың шіл­де айынан бастап 2 жыл 3 ай қор­шауда ұстайды. 1943 жылдың 15 қазанында бригада командирі майор А.Смехов Невель ауданына қарасты Сереброво деревнясы түбінде фашистердің бекінісіне шабуыл жасау жөнінде бұйрық алады. Жауынгерлердің қарқынды шабуылы нәтижесінде дұшпан бекінген орындарынан қуылады. Алайда, әлсіреген жау әскерлеріне мұздай қаруланған қосымша күш келіп қосылады. Бұл бригада құ­рамының дұшпанға деген өш­пенділігін одан сайын өршіте түсі. Нәтижесінде, фашистерге тойтарыс беріліп, Невель ауданы толығымен азат етіледі. Кейіннен Жоғарғы Бас Қолбасшының бұй­рығымен бұл бригадаға 31-ші Не­вель атқыштар бригадасы құр­метті атауы беріледі. Ұлы Жеңістің 70 жылдығына орай Ресей Қорғаныс министрлігі ұйымдастырған «1941-1945 жыл­дардағы Ұлы Отан соғысындағы халық ерлігі» электронды мұ­рағатынан әкеміздің екі мәрте «Ер­лігі үшін» медалімен марапатталу себебі жайлы толық мәлі­меттер алдық. Жоғарыда айтылған сөздерім дәлелді болуы үшін мадақтау қағазында айтылған жайларды таратыңқырап баяндайық. Бірінші марапат қағазында былай делініпті: «Социалистік Отан үшін ұрыста ерлік пен батылдық танытты. Мысалы, 1943 жылдың 10 ақпанында шабуыл кезінде неміс басқыншыларының көзін қалай жою жөнінде жауынгерлерге үлгі көрсетті. Сарбаз­дар­ды соңынан ертіп, алда жүрді. Ажал­­дан қаймықпады. Жолдас Е.Ибраевтың жеке өзі винтовкадан оқ жаудырып, 6 немісті жер жастандырды. Жауынгерлер мен командирлер арасында беделге ие. «Ерлігі үшін» медалі үкімет наградасына лайық деп табылды», дей келе осы 21.02.1943 жылғы №037 бұйрыққа 31-ші атқыштар бригадасының командирі полковник Л.А.Якутов қол қойыпты. Ал екінші марапат қағазында 1943 жылғы 15 қазанда Сереброво деревнясы түбінде жаумен болған ұрыс жайында айтылған: «Жолдас Ескендір Ибраев қарсыластарға қарай асқан шапшаңдықпен ұмтылып, қолма-қол ұрыста 8 неміс басқыншысын жайратты», делінген. Бұл жолы тағы да «Ерлігі үшін» медалімен марапатталыпты. Осы орайдағы 31.10.1943 жылғы №0197 бұйрыққа атқыштар бригадасының командирі майор А.Б.Смехов қол қойған. Иә, бұл 1418 күнге созылған соғыстағы әкемнің қағаз бетіне түсіріліп тіркелген екі күндік қа­на ерлігі болса, ал аласапыран кезеңде оқ пен оттың ортасында жүріп, ұрыс даласындағы талай боздақтың жасаған көзсіз тірлігіне тек майдан даласы ғана куә. Соғыста екі рет аяқ-қолдан ауыр жаралы болып, госпитальда ұзақ емделіп келген әкем: «Қы­­рық жыл қырғын болса да, ажалды өледі», – деген осы шы­ғар. Қаншама замандастарым қыр­шынынан қиылып, осындай бейбіт өмірді көрмей кетті ғой», – деп ерекше тебіреніспен айтушы еді. Әкеміз соғыстағы ерлігі үшін ІІ дәрежелі Отан соғысы ордені, екі мәрте «Ерлігі үшін» медалі, «Германияны жеңгені үшін» және тағы да басқа ха­лық шаруашылығын көтеру­дегі адал еңбегі үшін «Тұтыну коо­пе­рация­сының үздігі» төс­белгісімен марапатталды. «Әке көрген оқ жонар» демек­ші, бұл ерліктің бастауы әріде де­­сем артық болмас. Өйткені, әкеміздің әкесі Ыбырай атамыз төңірекке танымал молла, қа­сиетті адам болған. Өкінішке қарай, 1937 жылғы сталиндік реп­­­рессияның құрбаны болып, ату жазасына кесіледі. Мұрағатта сақталған құжаттарда дінді насихаттаушы молда, халыққа алаш­ордашылардың пікірін, буржуазия өкілі алашордашы Мағжан Жұмабаевтың ұлтшылдық ба­ғыт­тағы шығармаларын на­си­хат­­­тағаны үшін ату жазасына кесіл­сін деген сол кездегі үш­тік­тің шы­ғарған қорытынды үкімі сақталған. Уақыт өте келе, нақақтан-на­қақ, жазықсыз кеткен ата­мыз­дың ақталуын күткен әке арманы ақталып, Солтүстік Қазақстан облысының орталығы Петропавл қаласында орнатылған саяси қуғын-сүргін және тоталитаризм құрбандарын еске алу ескерткіш тақтасына аты ойылып жазылды. «Белдескеннің белін сындыр, тірескеннің тізесін бүктір», – деп батыр бабамыз Бауыржан Мо­мышұлы айтқандай, міне, тірескен соғысқұмар жаудың тізе­сін бүктіріп, асқақ арманымыз – Ұлы Жеңіске қол жеткізгенімізге де 71 жыл толып отыр. Біздің әке­леріміз жеңістеріне сенімді ыстық жүректері мен қайрат күштерінің арқасында ежелден еркіндік аңсаған халқымыздың өршіл рухын, қайтпас қайсар­лығын, батырлығын әлемге паш етті. Осынау Ұлы мейрам қар­саңында, отты жылдарда жан­қияр­лық ерліктің жарқын үлгісін көрсетіп, ұрпағына бейбіт өмір сыйлаған жан әкемізге иман байлығын берсін деп рухына тағ­зым етеміз. Гүлмайра ЕСКЕНДІРҚЫЗЫ  КӨКШЕТАУ