Көне ғасыр күмбіріне көңіліміз марқайды

 – дейді ақын, манасшы Баянғали Әлімжанов Баянауыл баурайы тектілерді тербеткен берекелі бесік. Ақыны мен батырын, жырауы мен жазушысын, ғалымы мен академигін қатар қойғанда солардың ішінде Мәшһүрдің мәртебесі дара тұрары даусыз. Ақбеттаудың төрінде, Ескелдінің жерінде дүниеге келген әулиенің есімі ел аузынан түскен емес. Құдіретті Құдайдың құлақкесті құлын құрметтемейтін жан жоқ. Әулиелігі бір төбе, әдебиетке сіңірген еңбегі де сүбелі. Назарынан тыс қылмай насихаттап жатады туған елі. Еңбектерін жинақтап, кітап қылып бастырып, мақала қылып таратқаннан бөлек Мәшһүрдің атында «Көне ғасыр күмбірі» деген атаумен жыршы, жырау, термешілердің байқауы өтіп келе жатқанына да біраз болды. Әулиеге арналған, тәрбиеге толы жыр жарысында қазылардың қатарынан көрініп, төрағалық етіп жүрген Қазақстан Республикасының мәдениет қайраткері, ақын, манасшы Баянғали Әлімжановты әңгімеге тартқан болатынбыз. – Сұхбатымыздағы сұрақтың алғашқысын Ертістің етегінде өткен жыраулар жарысының мәні мен маңызынан бастасақ? – Иә, өткен айдың 29-30 күн­дері Павлодар қаласында «Көне ғасыр күмбірі» атты М.Ж.Көпеев атындағы республикалық жыршы, жыраулар, термешілердің байқауы болды. Бұл шара ел Тәуелсіздігінің 25 жылдығының шеңберінде өтті. Оны ұйымдастыруға ұйытқы болған облыстық әкімдік, Мәдениет, архивтер және құжаттама басқармасы, сондай-ақ, «Шаңырақ» халық шығармашылық орталығының басшысы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Ермұрат Нықатұлының еңбегін ерекше атап өту керек. Өйткені, бұл М.Ж.Көпейұлының шығармашылығына арналған үшінші конкурс. Біріншісі, 2008 жылы өткен, екіншісі 2011 жылы аймақтық болған, міне, осы жол­ғы үшіншісі республикалық дәре­жеде өтті. Бұл жолғы сайыстың ризашылықпен еске алатын тұс­тары көп болды. Мысалы, 2011 жылғы конкурсқа республиканың түкпір-түкпірінен шақырылған жыршы, жыраулардың көпші­лігі келмей қалды. «Біз Мәш­һүр Жүсіп Көпейұлының шығар­машылығымен таныс емеспіз. Біздің репертуарымызда ол кісінің жырлары жоқ» деп көбісі бас тартқан болатын. Ал осы жылғы конкурсқа жан-жақты ізденіп, Мәшһүр Жүсіп шығармаларымен танысып, ол кісінің тіпті, екі-үш жырына дейін жаттап алып келген жыраулар да болды. Сондықтан, бұл жолы біздің көңіліміз толды. Мінеки, осылай іздеушісі болса, ұйымдастырушылар болса ескі жырларды, есті сөзді өлтірмей айтатын ел ішінде өнерпаздардың бар екеніне көзіміз жетті. Жалпы, бұл халық шығармашылығына осылай мән беріп, аталарымыздың асыл сөздерін ылғи бақылап, ұйым­дастырып, соны халыққа тарата білсек, осы жыршы, жыраулардың халыққа берері әлі де мол деп ойлаймын. Тіптен, Мәшһүр Жүсіптің өзінің өлеңі де бар екен, «Домбырамен айтқанда, қосылса әні, Өлең сөздің кіреді сонда сәні. Өлген сөзді тірілтіп, сөйлегенде, Құлақ салған сүйсініп, дейді: «Пәлі!», – деген жолдар. Міне, бұл кісі сол заманда білген. Қағазға, хатқа түскен өлеңнің, кітаптан оқитын өлеңнің, әрине, оның орны бөлек. Дегенмен де біздің халық талай жырдың тамырын домбырамен тарқата білгені белгілі ғой. Сондықтан, домбырамен қо­сып жырлаудың мәні үлкен. Енді осыны республикалық радио, теледидарға шығарсақ, жыраулық, термешілік өнерімізді байыта түсер едік, дамыта түсер едік және ол халыққа кеңінен танылар еді. Ол түптің түбінде ана тілімізді, ата­мұрамызды насихаттау болып табылады. – Еліміздің әр өңірінен келген өнерпаздардың аяқ алысына тоқталып өтсеңіз? Қарқындары қалай екен? – Бұл жыршы, жыраулардың конкурсына Қазақстанның әр түкпірінен 20 жыршы келді дедік қой. Солардың ішінде Маңғыстау облысының Бейнеу ауданынан бір жыршы, Астана қаласының «Шабыт» өнер университетінен бірінен-бірі өткен бес бірдей жыршы келді. Қызылорда облысынан үш жыршы, Шығыс Қазақстаннан біреу, Қарағанды облысынан төртеу, Павлодар қаласынан үшеу, Баянауыл ауданынан екеу, Ертіс ауданынан біреу. Негізгі географиясы осындай болды. Мұның ішінде ерекшелеп айтатын – Сәрсембай Рахымбердиев жырау. Бұл өзі 12 жасында Нау­рызбек жыраудан бата алған екен. Қарақалпақстан жерінде туып-өскен. Қазіргі уақытта Бейнеуде тұрады. Таланты толысқан, бабын­дағы жырау көрінеді. Таңды-таңға жалғап, тоқтамай жырлайтын жырау десе болады. Сонымен бірге, бұл кісі Мәшһүр Жүсіп атамыздың үш бірдей жырын жарысқа жаттап келіпті. Және, әбден бойына сіңірген, өте тамаша жырлап, тоқтаусыз, төгілте айтқанда қазылар алқасы бірауыздан бас жүлде беруді ұйғарды. Ал енді Астанадағы «Ша­быт» өнер университетінен келген шабандоздарға тоқталсам, бұлар Ақерке Дабылова, Эльвира Ерназар, Бақдәулет Толыбекұлы, Нұрбек Сансызбай, Әнуәрбек Аманқосов, бәрі Алмас Алматов пен Елмұра Жаңабергенованың шәкірттері. Олардың аяқ алысынан жыраулық өнерді кәсіби түрде оқып жатқаны байқалып тұрды. Сайыскерлердің қатарында қызылордалықтардың да бағы ба­сым түсті. Сыр елінен келген үш бірдей жыраудың да таң­дайы тақылдап тұр екен. Ал жыр­шылардың ішінде жасы үлкені Шығыс Қазақстаннан шыққан Жұмабай Ауданбек болды. Алпыстан асып кетсе де алқынбай, керісінше, арғымақша арындап тұр. Отанға оралған қандасымыз өзінің әуенімен, ырғағымен Мәш­һүр Жүсіптің бірнеше туындысын тарту етті. Конкурсқа келген үміткерлердің ішінен Қарағанды облысының өнерпаздарын ерекше атап өтуге болады. Олардың қатарында Қуаныш Асқарұлы, Ақжан Шыныбек, Ұлан­ғасыр Қамиев, Бейбарыс Жақаба бар. Бұлар 7-10 сыныпта оқитын мектеп оқушылары. Бұқар жырау ауда­нынан келген өнерпаздардың ұстазы белгілі айтыскер ақын, жыр­шы Дидар Қамиев екенін ай­та кеткен жөн. Ұйымдастырып отырған облыстың намысын үш үміткер қорғады. Олардың ішінде Шыңғыс Асығатұлының талабы таудай екен. Небәрі үшінші сыныпта оқитын шынашақтай Шыңғыс осы жолғы байқаудың жаңалығы болды десем жаңылыспаймын. Ол бірінші кезеңде «Алпамыс батыр» жырынан үзінді орындап, екіншіде Мәшһүр Жүсіп атасының «Ағайындар» деген толғауын айтып, елді де, бізді де әбден риза етті. Тоғыз жасында топқа түс­кен бүлдіршін осы қарқынынан бәсеңдемесе, үлкен додаларда үздік шығарына үміттенемін. – Жыр жүйріктерінің сайысында сізден басқа қазылардың қатарында кімдер болды? – Әрине, кез келген жарыстың қатысушысы болса, оның өнерін саралап, жан-жақты бағалап, ілгері шыққандарын іріктейтін қазылар алқасы да қатар жүреді ғой. Осы жолғы аламанның да төрешілері осал болған жоқ. Олар­дың қатарында ақындар, әдебиет және өнер өкілдері болды. Тарқата айтсам, өзімнен бөлек «Шаңырақ» орталығының директоры ҚР еңбек сіңірген қайраткері Е.Тілегенов, С.Торайғыров атын­дағы ПМУ профессоры, филология ғылымдарының докторы А.Тұрышев, Павлодар инно­вациялық еуразиялық универ­ситетінің оқытушысы, филология ғылымдарының кандидаты, шығыстанушы, Мәшһүртанушы Е.Жүсіп, мәдениет қайраткері, ақын Б.Сыздықов, облыстық және рес­публикалық ақындар айтысының бірнеше дүркін жүлдегері, ақын, термеші, Қазақстанның үздік мәдениет қызметкері Б.Мұқажан және республикалық ақындар айты­сының бірнеше мәрте жүл­дегері, термеші Ж.Сейітов секілді сөздің қадірін түсінетін азаматтар байқаудың қазылары қатарынан орын алды. – Үздік жыршыны анықтау қиын болды ма? Сайыстың қоры­тындысына тоқталсаңыз? – Жан-жақты дайындалып келген жалынды жыршылардың қарқынына қарап, тауын шақпай, туын жықпай орын үлестіру де оңайға соқпады. Дегенмен, Батыс­тан келгендерді бөле-жармай, Сыр­дан келгендерді сырт қалдыр­май, қарағандылықтар қапа болмай, астаналықтар армансыз қайтсын деп тағайындалған жүлделерді әр өңірден келген өнерпаздарға әділ бөлуге тырыстық. Жоғарыда атап өткенімдей, даусыз дарынымен көрерменнің көңілінен шық­қан маңғыстаулық жырау Сәрсенбай Рахманбердиев бас жүлдені қанжығасына байлады. Бірінші орынды Астанадан келген Ақерке Дабылова алса, екінші жүлдені Шығыс Қазақстаннан шыққан Ауданбек Жұмабай мен Қызылорданың қызы Айнұр Қоныспаева еншіледі. Тойдың иесі болғандықтан, жер-жердегі жыраулардың басын қосып бәйге жасап жатқандықтан сол өңірден шыққан өнерпаздарды да тасада қалдырмай, Баянауылдан келген Таңат Ахатовты үшінші орынға лайық деп таптық. Таңатпен қатар қарағандылық Ұланғасыр Қамиев және астаналық Эльвира Есназар да үшінші орынды еншіледі. Арнайы аталымдар бойынша та­ғайындалған жүлделер де өз иелерін тапты. Мысалы, «Үлгілі жыршы» – Нұрбек Сан­сызбаев (Астана қаласы), «Өне­гелі термеші» – Бекболат Мұха­мединов (Ертіс ауданы), «Әде­мі әуен» – Бақытжан Ахметов (Баян­ауыл ауданы) «Қазыналы жыр­шы» Хасенхан Кішкенеев (Қы­зылорда облысы), «Көрермен көз­айымы» номинациясы Шыңғыс Асы­ғатұлына (Павлодар) бұйырды. Мәшһүр Жүсіп жырларының бүгінгі жыршы, жыраулардың репертуарынан орын алып, енді ха­лыққа солардың аузымен тарай­тындығы бізді қуанышқа бөлейді. Бұл сайыста біздің ұтқан жеріміз де осы. Екі күнге созылған байқаудан ескірмес естеліктермен қайттым. Әсіресе, ұйымдастырушылардың еңбе­гіне ерекше разы болдым. Байқаудың ашылу салтана­тына облыстық Мәдениет басқар­ма­сының басшысы Айнұр Мақ­сұт­­қызының арнайы келіп, қа­тысушыларды қанаттандырып ақ жол тілеуін, сайысты қоры­тындылаған Баянауыл же­рінде аудан басшысы Нұрлан Мұқа­тайұлының өнерпаздарға ақ пейілімен ақ дастарқан жайып қарсы алуын өнерге деген жанашырлығы деп қабылдадық. Мәшһүр Жүсіп жатқан Ескелдінің есігінен аттап, құран оқытып, мұражайын аралап, Әулиенің әлеміне әсерлі саяхат жасағандай болдық. Мәшекеңнің мұрасын 20 томға жинақтап бастырып, көне ғасыр күмбірін жаңа ғасыр жастарының жанына жеткізу, санасына сіңіру жолында еңбек етіп жатқан Павлодар азаматтарының тағылымды шарасына «тамаша» деген баға берер едік. Әңгімелескен Рауан ҚАЙДАР, «Егемен Қазақстан»