«2050 жылға дейінгі ұзақ мерзімді және экономикамызды толығымен жаңғыртатын бағдарлама бар. Оған «Нұрлы Жолды» қосайық. Сондай-ақ, «100 нақты қадам» Ұлт Жоспары қарқынды жүзеге асырылуда. Ал «Мәңгілік Ел» идеясы бізге не береді? Осы сұрақ негізінде «Мәңгілік Ел» оқулығы авторларының бірі профессор, Абай атындағы Ұлттық педагогикалық университеттің проректоры Жанатбек ІШПЕКБАЕВПЕН әңгімелескен едік.
– Сіз, турасын айтқанда, қарапайым көпшіліктің көкейіндегі сауалды қойып отырсыз. Ал біздер – адам, ұрпақ тәрбиесімен айналысушы топтағы ғалымдар «Мәңгілік Ел» идеясын жоғарыда айтылған үш бағдарламаның «жасаушысы» деп қарастырамыз, – деп бастады сөзін ғалым. – Сол себептен де университетіміздің ректоры С.Піралиев «Мәңгілік Ел» идеясы жариялана салысымен тәрбие саласына қатысты жетекші ғалымдарды жинап, Елбасымыз күн тәртібіне шығарған мәселе тәрбиенің өзегіне айналып, ол үшін арнайы оқулық әзірлеу қажеттігін айтты. Сөйтіп, «Мәңгілік Ел» пәнінің арнайы оқулығын жазып шықтық. Бұл оқулық кейіннен министрлікте мақұлданып, барлық оқу орындарына пайдаланылуға ұсынылды. Осылайша істің, нақтылап айтар болсақ, ұлан-ғайыр істің негізі қаланды.
Әңгіме өзегіне қатысты тарихи бір нақты мысалды айта кетейін. Екінші дүниежүзілік соғыс аяқталар тұста жапондардың қатал «капитуляция» туралы шартқа қол қойғаны белгілі. Міне, осылайша жеңілісін мойындаған ұлт алдына елдің императоры шығып: «Сендердің жеңілулеріңе дұрыс басқара алмаған мен кінәлімін», десе, мұны естіген жапондықтар тізерлеп отырып: «Сізді дұрыс қорғай алмаған біз кінәліміз», депті. Осынау екі жақтың да өзін-өзі жазғыруында болашағына сенімді халықтың рухы көрініс тауып жатқандай. Оның дәлелі – соғыс салдарынан күйреген Жапонияның мейлінше қысқа мерзімде таңғажайып экономика жасай алғаны. Ренессанс деп осыны айт!
Ал біз бірдеңе бүлінсе, оған басқа біреуді кінәлап шыға келеміз. Өз басым кемшілігіне «өзім кінәлімін» деген қазақты әлі кездестіре қойған жоқпын. Жоғарыдағы сұрақтың жауабын егжей-тегжейлі зерттеген ғалымдар кемшілікке өзін кінәлағандар ғана жақсы істер жасай алады дейді. Онан арғы тарихқа үңілсек, ислам дінін адамзатқа өмірлік азық еткен Мұхаммед пайғамбарымыздың мұғжиза дәуіріне дейінгі және онан кейінгі арабтар өмірі жайлы да осылай деуге болады. Ислам дінін өмірінің өзегі еткенінше арабтар азғындық дәуірді бастан кешкен еді. Бар болғаны 24 жыл ішінде бұл халық адам танымастай түлеп, әлемге сыйлы ұлт болып шықты. Мұнда да бар кінәні адамның, халықтың өз бойынан іздеу деген қағида жатыр.
Құран кәрімді түсініп оқысаңыз, онда әркімнің бойында, санасында тұлғалық сезімді ояту жатқаны баршаға аян. Ислам ең әуелі құлдықтан жұртты азат етуден өзінің өміршең жолын бастаған болатын. Әркімнің өзін тұлға ретінде сезінуі – дамудың басты шарты. Кез келген қоғам, ұлт өзін «қуатты күш», «қолынан небір қиындықтарды жеңу келетін ел» ретінде сезінсе ғана ол төңкерістік мәні бар небір ғажайып істерді жасай алады. Бұл жайлы әлемге аты мәлім ғалым И.Кант былай дейді: «Адамзат өмірінде терең күйзелістер, ғажап төңкерістер қоғамды оның ең терең негіздеріне дейінгі жағдайға қозғалта алатын кездер болады. Тарихтың осындай сәтінде адам одан әрі сол өмірді жылжыту мүмкін еместігін сезіне бастайды. Осындайда қандайда бір ұлы оқиғалар тарих жібін кенеттен үзіп, адамзатты батып қалған қалпынан шығаруы тиіс те, жаңа жолға – белгісіз салаға, жаңа мұраттар іздеуге итермелеуі қажет».
Енді өз елімізге, ұлтымызға, қоғамымызға оралар болсақ, біз әлі де ұлы істерді ақиқатқа айналдыруға дайын емес секілдіміз. Мәселен, егемендікке дейінгі тарихымызда естімеген небір сұмдықтар бүгінгі өміріміздің шындығына айналып отыр. Мың жылдан астам уақыт ұлттық тәрбиенің ұйыстырушы күші болған дініміздің ішінен жік шықты. Басқаны былай қойғанда, қазақтар бір діннің ішінде бөлшектеніп тұр. Бұл төзіммен, түсіністікпен қарайтын жағдай емес. Адамзаттың екінші ұстазы атанған Әбу Насыр әл-Фараби бабамыз бірінші тәрбие, екінші білім деген болатын. Сондай-ақ, тәрбиесіз, ақылсыз жанның қолындағы білім мен ғылым орны толмас апатқа ұшыратуы мүмкін екенін де ежелгі дүниедегі ұстазымыз ерекше ескертіп кеткен. Ендеше, «Мәңгілік Ел» идеясын ұлт тәрбиесіндегі, ұлт рухын көтеруші, қоғамды ұйыстырушы ұйытқы күш ретінде түсінуге тиіспіз. Ал оны өндіріске енгізу негізінен жоғарыда аталған бағдарламаларымызды ойдағыдай игеру үшін қажет.
Бүгінгі шындықты мойындау керек. Қазіргі қазақтардың, қазақстандықтардың интеллектуалды деңгейімен әлемнің ең озық отыз елінің сапында болатындай іс жасау мүмкін емес. Олай болса, ұлттық тәрбие бүгінгі таңда біз шешетін басты мәселе. Әр қазақ, әр қазақстандық ең әуелі жұрт сыйлайтындай, үлгі тұтатындай интеллектуал болып шығуы тиіс. Әркімнің бойында «мен» деген сөз ең қасиеттісіндей көрінетін қуатты тәрбие жұмысы қажет. Осы жолда қасиетті дінімізден және ұлттық тәрбие дәстүрінен өскелең заман сұранысына сай тұжырымдарды әр отандасымыздың өмір сүру дағдысына айналдыруға тиіспіз. Президентіміз осы мәселені дер кезінде күн тәртібіне шығарды деп ойлағанда ғана ісіміз жемісті болмақ.
– «Мәңгілік» деген сөзге кейбіреулер басқаша пікір білдіріп жүр ғой. Бұған не дейсіз?
– Ондай сыбысты естігенбіз. «Мәңгілік ештеңе жоқ» деген тұжырыммен өмір сүр дегенді таңғысы келетіндерге айтарымыз, ертеңіміз мейлінше ұзақ болсынның несі айып?! Ал ғылыми жолмен ойласақ, бүкілғаламдық жарылыстың болғанына бес миллиард жыл өткен екен. (Күн жүйесінің енді бес миллиард жылдық ғұмыры бар) Содан бергі жер бетіндегі эволюцияның ең жоғары сатысында тұрған тіршілік иесі біздерміз. Сол ғылым Адамата ұрпағы (хомосаппинс) өмірге келгеніне алпыс мың жыл болды дейді. Сондай-ақ, жер бетіндегі алғашқы өркениет жемісі – перғауындар мемлекеті пайда болғанына бес мың жыл екен. Осы соңғы бес мың жылдағы жетістігіміз бүгінгінің ақиқаты десек, онда алдағы дамудың қандай қарқынды болатынын елестетудің өзі мүмкін емес. Демек, «Дүние тұрғанша тұр» деп бата беретін қазақтың ұрпағы адамзаттың болашаққа ұмтылған ұлы көшінде шаң жұтып, соңында қалмау үшін де біз ғылыммен бірге тәрбиені дұрыс жолға қоюға тиіспіз. Ұлы мұратқа ұлтты талпындырғанның пайдасы бар, зияны жоқ.
Әңгімелескен
Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ,
«Егемен Қазақстан»