Арқаның абзалы

Абзал ағамен алғаш кезде­судің сәті 1975 жылдың жазында түсіпті. Солтүстік өңірлердің әдебиетке бейімі бар жас талаптарын іздеуге арнап шыққан сапарында келе қалыпты біздің Зе­рендіге. Аудандық газетте аудар­машы-тілшімін. Редакторымыз Баймұрат Азнабаев кабинетінде таныстырды. Менің мән-жайым­ды айтқаннан кейін: – Нұрғожа Оразов деген үл­кен ақын ағаң. Целиноградтан арнайы келіп отыр. Жазушылар одағының облысаралық бөлім­шесінің бастығы. Демек, әдебиет жағынан біздің де бастығымыз, – деп Бәйекең қуақылана жымиып қойды. Жас талап екенімді білген соң Нұрғожа аға жылыұшырап сала берді. Сыпайы да сыпа, мұнтаздай ұқыпты, аққұба келген, ашық жүзді кісі екен. Сондай ұстамды сөйлейді. Әңгіме әдебиет, өлең жағына ойыса берді. Сол күннен бас­тап Целиноградта тағы бір қамқор аға пайда болды. Келесі жы­лы Нұрғожа ағаның құрас­тыруымен «Жалын» баспасынан «Тың тынысы» атты ұжымдық жыр жинағы жарық көрді. Оған солтүстік өңірдегі бес облыстың жас ақындарының өлеңдері кірді. Солардың арасынан өз өлең­дерім де көзіме оттай басылып, Нұрекеңе де алғыс сезімім ішімде атой салғанын несін жасырайын. Нұрғожа Ораз ағамыз сол жылдарда солтүстік өңірдің ақын-жа­зушыларын, солардың ішінде, әсіресе, жас дарындарды әдеби өмірге, әдебиет ортасына дендеп тартты. Соның бір мысалын айтсам, 1975 жылдың желтоқсаны, сенбі күні аупарт­ком кезекшісіне түскен телефонограмма арқылы жедел, яғни алдағы дүйсенбінің таңында, Алматыда, Қазақстан Жазу­шылар одағына жетсін деген хабар алдым. Хабар-сәлем Нұрғожа ағадан екенін біліп, жүрегім лүпілдеп кетті. Көп ойланбастан Алматыға асығыс аттандым. Республика жас ақын-жазу­шы­ларының кеңесіне жетіп үлгер­геніме ағаның сондағы қуан­ғаны-ай! Жалғыз мен емес, Қостанайдан Ақылбек Шаях­метовті, Целиноградтан Жұмагүл Саухатова, басқа да солтүстік өңір­дің бірнеше жас ақын-жазушысын осы кеңеске жетелеп бастап әке­ліпті. Сол арада Нұр­ғожа аға ұйымдастырып, естелік болсын деп ардақты Тұрсынбек Кәкішев ағаны ортаға алып, це­линоградтық ақын Владимир Гун­дарев, Жұмагүл әпкеміз бар, бәріміз Жазушылар үйінің алдында суретке түскеніміз де, бүгін қарап тұрсам, ғанибет болған екен-ау. Сол қымбатты жәдігер суретке ара-тұра аңсар-сағынышпен қарап қоямын. Ал кеңестің біздей жас та­лаптарға бергені көп еді. Атақты ақын-жазушыларды көрдік. Сырбай Мәуленов, Қуандық Шаң­ғытбаевтай ақтангерлердің батасын алдық. Бұрын қол жетпестей көрінген «Жұлдызға» жарияландық. Қалам­герлер үйін­дегі поэзия кешінде өлең оқып қанаттандық. Осы күн­дерде мұз­балақ Мұқағалиді соң­ғы рет көріп, жаңағы кеште ақынның өз аузынан өлеңін тыңдау бақы­тына ие болдық. Бауыржан Мо­мышұлы, Әбділда Тәжібаев, Қалижан Бекхожин, Мұхамеджан Қаратаев... ағалар бәрі қаз-қатар тізіліп отырды. Әдебиеттің жас толқынына ақ жол тіледі. Біз сол бақытқа ие болдық. Басқасын қайдам, дәл мен үшін осының бәрі Нұрғожа ағаның арқасында басыма қонған бақ-талайым болатын. Ал енді көкшетаулық ақын Төлеген Қажыбаевтың айтуынша, республикалық жас ақындар слетін Ақмолада Нұрекең осыдан төрт жыл бұрын, сонау 1971 жылы-ақ ұйымдастырған екен. Оған Алматыдан атақты ақын Тұманбай Молдағалиев келіп қатысыпты. Міне, осы арада Нұрғожа мен Тұманбай ақындардың 1951 жылы оқуға түскенде басталып, 60 жылға созылған, соңғы демдеріне дейін солғын тартпаған, ал өздері өмірден өткеннен кейін кейінгіге өнеге-ғибрат болып қалған ғажайып достықтары туралы әңгіме тиегі ағытылмауы да мүмкін емес-ау. Осы достықтың бір мысалын жыр тұмасы Тұмағаңнан сұхбат алғанда өз аузынан естіп едік. Бұл кісілердің студенттік кезінде әдеби кештер жиі болып тұрады. Сондай бір үлкен поэзия кешінде баяндама жасалып, Еркеш Ибраһим, Жәрдем Тоғашев, Нұрғожа Оразов қатарлы біраз студент өлең оқиды. Жас Тұманбай кешке қатысса да өлең оқуға батпайды. Сөйтіп, жиын тарар кезде қасында отырған досы Нұрғожа қол көтеріп: «Мы­на Тұманбай Молдағалиев деген жігіт те өлең жазады және өлең­дері жақсы, оқысыншы», дейді. «Оқысын, оқысын» деп жұрт та қоштайды. Енді жалтаратын жол қалмай, шығып өлеңдерін оқиды. Сол кеште Тұманбайдың жұлдызы жанады. «Бізге жаңа ақын келді» деп Еркештен бастап барлығы қуана сөйлеп мақтайды. Нұрекең солай тартыншақтаған Тұмашын үлкен әдебиетке қосыпты. Осыдан бастап Тұмағаңның әдемі лирикасы газет-журналдарда да жиі көріне бастайды. Екі достың өмір бойы бір-біріне айтар сөзі: «Менің Нұрғо­жам», «Менің Тұмашым» дегеннен жазбады. Мінезі жібектей жұмсақ, кез келген жаннан әйтеуір бір жақсылық табатын, патша көңілді Нұрғожасына деген Тұмағаң жүрегінің де елбіреуі ерекше. «Ағам­дай бірде көремін, атадан бірге туысқан, Панамдай бірде көремін, арманды бірге қуысқан» деп толғады Нұрғожа досына қазақ жырының толағай Тұманбайы. Осынау асыл досқа арналған ақжолтай жырлар саны 50-ден асып жығылыпты. Алты алаштың ардағы Тұманбай ақын осыншалықты құрмет тұтқан Нұрағамыз да тәңірдің тегін жаратқан пендесі болмағандығы осыдан-ақ білінбей ме?! Нұрғожа ағаның аяулы жары Айман жеңгей айтады... 2011 жыл­дың шілдесінде достықтың 60 жылдығын атап өтеміз, тез Алма­тыға жетіңдер деп Тұмағаң шақырады. Алакөлде демалуға жолдама алып қойыпты. Сөйтіп, Тұмағаң Күлтайымен, Нұрағаң Айманымен Алакөлді екі апта жайлап жатады. Сырласа шуақтап, суға шомылып, күнге қыздырынып, бір ғанибет күндер өткізеді. Алматыға қайтқасын да жібермей, үйде, саяжайда сауық құрып, күнде қонақ, күнде думан жасап, жатқызып қояды. Әкім Тарази, Роза Мұқанова, Жүрсін Ерман, тағы басқа ақын-жазушылар. Өлең оқылады, ән айтылады. Композитор күйеу баласы Ержан Белғозиевті шақырып, Тұмағаң өлеңдеріне жазылған әндер шырқалады. Сөйтіп, саяжайда күнде-күнде әдеби-музыкалық кеш. Ондағы бас қаһармандар Тұманбай мен Нұрғожа достар. Алакөл сапарынан екі ақын да топтама жырлар тудырады. Соның ішінде екеуінің де «Біз төртеуміз» деген өлеңдері бар. Достардың соңғы кездесуі осы болды. Бой жаз­ғаны болған шығар, екі жарым айдан соң Тұмағаң өтті өзі сүйген өмірден. ...Ағалығы ақжайлау, достық­қа дарқан Нұрғожа Ораз­дың аза­маттығы асқақ, қайраткерлігі қа­рымды, шығармашылығы қазы­налы болыпты. Поэзия, проза мен публицистикада қат-қабат қарымын танытқан қаламгердің 50-ден астам кітабы жарық кө­ріпті. Екі томдық өлеңдер жинағы, шығармаларының 7 томы, «Қара­күйік» романы, қазақ тарихына байланысты зерттеулері, жиырма жыл бойы шығып тұрған «Сарыарқа» журналының жәдігер тігінділері, сонау кеңес заманы­нан бастап Арқа төсінде ол ұйым­дастырған айтыстар, бұрынғы Ақмоланың қазақтануына, бүгінгі Астананың ұлттық мәдениетінің ұлағатына атсалысуы – осынау айкөл азамат­тың өмірдегі өшпес ізі, жақ­сы­ның қалдырған аты, ғалым­­ның қалдырған хаты десек те болар. Иә, «Жыл толды үлкен жүрек тоқтағалы» деп Қасым ақынға ай­тылған тоқтамды сөзді біз де қай­талаймыз. Жақсы ағадан көз жазғалы бір жылдың жүзі болып қалыпты. Арқа төсіндегі шырақты қалаға адал берілген әзиз бейне көзден кетсе де, көңілден өшкен жоқ. Қайтарының алдында тарих тақырыбына 20 бас­па табақ етіп дайындап үлгерген кітабы бар екен. Өзі жоқ болса да, ағаның көзіндей болатын сөзімен жақын арада қауышып қалармыз деген үмітімізді әсте үзбейміз. Қорғанбек АМАНЖОЛ, «Егемен Қазақстан» АСТАНА