Бүгін Пәкістанның астанасы Исламабадта Экономикалық ынтымақтастық ұйымының (ЭЫҰ) ХІІІ саммиті басталды. Халықаралық аренада өзіндік беделі зор ұйымның бұл айтулы жиынына еліміз атынан Қазақстан Премьер-Министрінің орынбасары-Ауыл шаруашылығы министрі Асқар Мырзахметов қатысуда. Саммитте ЭЫҰ-ның 2025 жылға дейінгі даму жоспары және ұйымды реформалау жөніндегі мәселелер қарастырылуда.
Жалпы, Экономикалық ынтымақтастық ұйымының еліміз үшін үлкен маңызға ие бірлестік екені талассыз. Өйткені, Қазақстан осы Ұйым шеңберіндегі іс-қимылы арқылы бірқатар табыстарға қол жеткізгені анық. Сондықтан, бүгін ЭЫҰ тұрғысында аз-кем сөз қозғауды жөн көрдік.
ЭЫҰ 1985 жылы құрылған, аймақтық ынтымақтастықты дамыту құқығына ие Үкіметаралық ұйым болып табылады. Алғашқыда ЭЫҰ өзінің үш құрылтайшысы – Иран, Пәкістан және Түркия мемлекеттерінің 1977 жылдың наурызындағы Измир шартының келісімі бойынша қол қойылған жарғы аясында әрекет жасады.
ЭЫҰ шеңберіндегі ынтымақтастық 1992 жылға дейін екіжақты қатынастағы сипатта болды. Ұйым жұмысы 1992 жылдан бастап жаңа жеті мемлекеттің – Қазақстан, Әзербайжан, Тәжікстан, Түрікменстан, Ауғанстан, Қырғызстан және Өзбекстанның қосылуына байланысты белсенді түрде дамыды.
Қазақстан ЭЫҰ-ға ресми түрде 1992 жылы 28 қарашада Исламабад қаласында өткен Ұйымның Сыртқы істер министрлері кеңесінің төтенше отырысында қабылданды. Дәлірегі, біздің еліміз аталған жиында Ұйымның толық мүшесі болып сайланды. Бұл дата ресми түрде ЭЫҰ күні болып есептеледі. Ұйымның ресми тілі – ағылшын тілі.
Қазіргі таңда ЭЫҰ-ға мүше мемлекеттердің барлық жер көлемі 7 млн шаршы километрді алып жатыр, халқының саны 440 млн адамнан асып жығылады. Бұл өз кезегінде ЭЫҰ-ның экономикалық әлеуетінің зор екенін көрсетеді.
ЭЫҰ шеңберіндегі ынтымақтастық мүше елдердің сенімді әріптестік және өзара түсіністік, сондай-ақ, тепе-теңдік қағидатына негізделген. Ұйымның негізгі міндеті аймақтың экономикалық дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасау, ішкі қатынастарды өзара ынтымақтастыққа негіздей отырып, әлеуметтік, мәдени, ғылыми-техникалық салаларды дамыту, мүше елдерді уақыт талабына сай интеграциялау болып табылады.
Жалпы, ЭЫҰ стратегиялық маңызға ие энергия ресурстары мен қазба байлықтары мол аймақтарды біріктіреді. Ұйымға мүше мемлекеттердің ортақ стратегиялық мақсаты – экономикалық инфрақұрылымды дамыту, заманауи институттар құру, өндірісті ілгерілету және аймақтық сауда көлемін арттыру. Осы орайда ЭЫҰ-ның экономикалық интеграция бағытындағы, аймақтық ынтымақтастықты дамытудағы рөлі зор.
ЭЫҰ – Біріккен Ұлттар Ұйымы тарапынан іргелі ұйым ретінде мойындалған бірлестік. Сондай-ақ, ол БҰҰ және ИЫҰ-дан (Ислам ынтымақтастығы ұйымы) байқаушы мәртебесін алған. Осы арада БҰҰ Бас Ассамблеясы өзінің 50-сессиясында ЭЫҰ-мен ынтымақтастық жөнінде арнайы қарар қабылдағанын да айта кетейік. Бұлардан бөлек, ЭЫҰ отыз халықаралық ұйымның, Еуропалық одақ, ШЫҰ, АӨСШК және басқа да беделді бірлестіктерге мүше елдердің тарапынан мойындалған.
ЭЫҰ аясында маңызы жоғары, түрлі саланы қамтитын 14 мекеме, 6 мамандандырылған институт, 5 қор жұмыс істеуде. Бұған қоса, ЭЫҰ полициясы (ECOPOL), Зерттеу орталығы және Коррупцияға қарсы күрес ведомстволары және омбудсмендермен ынтымақтастық жөніндегі аймақтық орталық қызмет көрсетеді.
Қазіргі таңда ұйымға мүше мемлекеттердің алдында ЭЫҰ-ның әлеуетін арттыру, оның қызметін жаңа сын-қатерлерге лайықты жауап беретіндей дамыту, уақыт талабына сай бейімдеу міндеті тұр. Сондықтан да, бүгінгі ХІІІ саммитте ЭЫҰ-ның 2025 жылға дейінгі даму жоспары қарастырылуда.
ЭЫҰ-ға мүше мемлекеттер экономикалық даму бағытында аймақтық ынтымақтастықты кеңейтуге мүдделі. Осы орайда, Ұйымның алдағы уақыттағы даму бағдарламасында сауда, көлік және коммуникация, энергетика, туризм, халықтың әл-ауқатын көтеру, қоршаған ортаны қорғау салаларына басымдық берілмек.
Сауда саласы ЭЫҰ-ға мүше мемлекеттердің өзара ынтымақтастығының негізгі тірегі болып қала береді. ЭЫҰ-ның 2025 жылға арналған жоспарында экономикалық өсімге қол жеткізу үшін аймақтың әлеуетін тиімді пайдалану, ұйымның әлемдік саудадағы үлесін арттыру көзделуде.
Сол сияқты, көлік және коммуникация, туризм, энергетика салалары да ЭЫҰ-ға мүше мемлекеттердің өзара ықпалдасуында аса маңызды рөлге ие. Сондай-ақ, 2014 жылы құрылысы аяқталып, пайдалануға берілген, Қазақстан, Түрікменстан және Иран президенттерінің қатысуымен тұсауы кесілген «Өзен – Қызылқия – Берекет – Горган» бағытындағы ұзындығы 900 шақырымды құрайтын трансұлттық темір жол желісінің орны бөлек екенін айтуымыз керек. Бұл – Қазақстанды теңізге шығаратын ең қысқа жол.
Аймақтағы әлеуметтік тұрақтылықты сақтаудың негізі факторы азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету болып табылады. ЭЫҰ-ға мүше мемлекеттердің ІЖӨ-нің 14,5 пайызы агроөнеркәсіптік кешеннің үлесінде. Ұйым елдерінің белсенді тұрғындарының 40 пайызы ауыл шаруашылығында жұмыс істейді. ЭЫҰ-ның агроөнеркәсіп кешенін дамытуға арналған азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі бағдарламасы дайындалған. Осы бағдарлама аясында мүше мемлекеттердің қатысуымен түрлі аймақтық орталықтар құрылып, жұмыс істеуде.
Жалпы, ЭЫҰ-ға мүше мемлекеттер мүмкіндіктерін тиімді пайдалана отырып, іскерлік байланысты өз деңгейінде орната білді. Қарым-қатынастың осылайша жақсы ырғақта дамуына ЭЫҰ саммиттерінің елеулі ықпалы бар екенін атап көрсету керек. Бұл алқалы жиындар әр саладағы проблемалар бойынша аймақтық сипатта немесе жаһандық маңызда пікір алмасу болып табылады.
ЭЫҰ-ның І саммиті 1992 жылдың ақпанында Тегеранда өтті. Содан бері үзіліссіз ұйымдастырылып келе жатқан бұл саммит Ұйымға мүше мемлекеттерді одан әрі ұйыстыра түсіп, өз міндетін лайықты орындауда.
Бүгін басталатын, Исламабад төріндегі ХІІІ саммит те лайықты деңгейде аяқталады деп ойлаймыз. Саммит аясында Қазақстан Премьер-Министрі Бақытжан Сағынтаевтың қатысуымен екіжақты және көпжақты шаралар ұйымдастырылады. Бұл үнқатысу алаңы қазақстандықтар үшін өздерінің экономика бағытындағы әлемдік және аймақтық бастамаларын алға шығаруға мол мүмкіндік береді. Бұған қоса, аталған саммит шеңберінде ЭЫҰ-ға мүше мемлекеттердің ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесіне қатысуға қатысты дайындығы, Азық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі ислам ұйымының қызметі де басты назарда болмақ.
Астана халықаралық қаржы орталығының қызметін дамыту бойынша ЭЫҰ мүмкіндіктерін барынша пайдалану да маңызға ие. Бұл халықаралық қаржы ұйымының негізгі қызметі Астанада аймақтық капитал нарығын құру болып табылады. Ал бұл капитал нарығы Орталық Азия өңіріндегі түрлі компанияларға ЭЫҰ аймағындағы халықаралық қаржы және инвестициялық құрылымдардың қаржылық ресурстарын тартуға мүмкіндік туғызады.
Исламабадтағы ЭЫҰ саммиті келер жылдың қыркүйек айында Астанада өтетін Ислам ынтымақтастығы ұйымының Ғылым және технология саммитіне сапалы дайындық жасауға да жақсы мүмкіндік береді.
Бағдат ӘМІРЕЕВ,
Қазақстанның Иран Ислам Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі