Жыл сайын Оңтүстік Қазақстан облысында 400-450 мың тонна мақта шикізаты жиналады. Әлемдік рынокта мақта талшығы бағаcының жоғарылауына қарамастан, республикамыздағы мақтаның өнімділігі сол баяғы төмен күйінде қалып отыр. Оның негізгі себептерінің бірі мақтаның зиянкестермен көптеп залалдануында болып табылады.
Қоза баптаудағы агротехникалық іс-шаралар жүйесінде мақтаны зиянкестерден қорғау басым бағытқа ие. Жалпы алғанда, Оңтүстік Қазақстан облысының (бұдан әрі – ОҚО) мақта егілетін суармалы аймақтары өсімдік зиянкестерінің жаппай көбеюіне қолайлы саналады. Оған дәлел ретінде бір ғана дерек келтірейін: мысалға, мақта мамандарының айтуынша, вегетация кезеңінде дақылда 214-тен аса зиянкес өсіп көбейеді екен.
Қазіргі таңда ОҚО-ның мақташылары зиянды организмдермен күресуде химиялық тәсілді көптеп қолданады. Ал дамыған елдерде зиянкестерге қарсы химиялық тәсіл аз пайдаланылады немесе тіптен қолданылмайды.
Мамандардың айтуынша, химиялық тәсілдің негізгі кемшіліктері сол, мақта көбелегінің жұлдызқұртына қарсы химиялық улы препараттардың бір алқапқа 3-4 рет қолданылуы зиянкестің негізгі энтомофактарын жойғанымен, мақта битінің жаппай көбеюіне алып келіп, соның салдарынан табиғи тепе-теңдік бұзылады екен де, пайдалы жәндіктер құрып кететін көрінеді. Сонымен қатар, инсектокарацидтерге төзімді зиянкестер пайда болып, яғни зиянкесте улы препараттарға деген имунитет жоғарылап, химиялық препараттардың улы қалдықтары топырақта, мақта талшығында және мақта майында жинақталып қалатындықтан, адам ағзасына айтарлықтай зиян келтіріп, экологиялық жағынан таза өнім шығаруға кері әсерін тигізеді екен.
Бүгінгі таңда мақталық алқаптарда улы химиялық препараттарды қолданудың күн санап артуы жергілікті тұрғындардың алаңдаушылықтарын тудыруда. Қоршаған ортаның ластануы, адамдардың препараттарды қолдануда улануы, пестицидтердің қалдық әсерінен өндірілген өнімде сақталып қалуы әр түрлі онкологиялық, аллергиялық және т.б. ауруларды туындатып, адам денсаулығына қауіп төндіруде.
Осыған байланысты мақтаны зиянкестерден қорғауда биологиялық шаралар секілді баламалы әдістерді қолданудың өзектілігі жоғарылай түсіп отыр. Ал биологиялық әдісті қолдану өсімдік қорғау бағытындағы шығындардың мөлшерін және химиялық препараттар қолданылатын аумақтың көлемін азайтады, қоршаған ортаға, адамға, жан-жануарларға және пайдалы насекомдарға зиянсыз. Биологиялық әдіс аз шығын жұмсай отырып зиянды организмдердің санын елеулі дәрежеде төмендетіп, жоғары экономикалық тиімділікке қол жеткізуге мүмкіндік береді. Осы себептерге байланысты қазіргі таңда өсімдік қорғауда биологиялық әдіс дүние жүзі бойынша басымдыққа ие болып отыр. Ал, елімізде бұл әдіс айтарлықтай дамымаған.
Дегенмен де, ОҚО-да өсімдік қорғауда биологиялық әдіске көшу мақсатындағы алғашқы шаралар басталып, ағымдағы жылы Мақтаарал ауданындағы «Жетісай» биофабрикасының құрылысы аяқталмақ. Биофабрика іске қосылған жағдайда 25-30 мың гектар алқапты биологиялық әдіспен қорғауға мүмкіндік туындайды. Бір айта кететін жәйт, оңтүстік өңірдегі биологиялық әдісті мақтада ғана емес, сонымен қатар, бақша, көкөніс, жеміс-жидек, дәндік жүгері және егіс көлемін 400 гектарға дейін жеткізу жоспарланып отырған жылыжайларда да қолдану тиімді.
Өсімдік шаруашылығын биологияландыру нәтижесінде улы химиялық препараттардың қолданылу көлемі азайып, оны жүргізуге кететін шығындар да кемиді, ең бастысы – бүгінгі таңда өзекті мәселелердің бірі болып отырған экологиялық жағдай жақсарады, ауылшаруашылық өнімдерінің сапасы жоғарылап, бұл Қазақстан халқының денсаулығына оң әсер етеді.
Сондықтан, жоғарыда аталған мәселелерді қорытындылай келе айтқанда, Ауыл шаруашылығы министрлігі ОҚО-ның суармалы егіншілік аймақтарында өсімдік зиянкестеріне қарсы биологиялық әдісті қолдану мен дамытуға қатысты қандай іс-шаралар жоспарлауда екенін, егер аталған жоба министрліктің жоспарында болса, оның қашан іске асырылуы қарастырылып жатқанын білудің артықшылығы жоқ. Өйткені, бұл мәселе мақта шаруашылығымен айналысатындар үшін өте-мөте маңызды. Сондай-ақ және ең бастысы – өсімдіктерді зиянкестерден қорғауда биологиялық әдісті қолдануды мемлекет тарапынан субсидиялау қашан қолға алынатынының да мәні аса жоғары.
Розақұл ХАЛМҰРАДОВ, Мәжіліс депутаты.