Кеден қайтіп көгермек?..

Атақты «Қорғас» және «Қал­жат» кедендік бекеттерінде ұзақ уақыт бойы тауарларды контра­бан­да­лық жол арқылы өткізумен айна­лыс­қан ұйымдасқан тағы бір қыл­мыстық топ мүшелерінің әш­кере болғанына көп уақыт өте қой­ған жоқ. Тағы бір дейтініміз, кедендегі мұндай жағдай бірінші рет орын алып отырмағаны белгілі. Жә­не ал­да­ғы уақытта да оның та­ғы да қай­та­ланбасына ешкім кепілдік бере ал­майтыны анық. Ал оларға қыл­мыс­тық қамқорлық жасап келген Алматы облысы бо­йынша Кедендік бақылау депар­таментінің бұ­рынғы бастығының ұсталуы жә­не тағы бір­қатар беделді деген құ­қық қор­ғау саласы қыз­меткер­лері­нің қыл­мыс­тық топ­қа қолдасып қолға түсуі, өзге де қыл­мыстық топ жетекші­ле­рі­нің табы­луы көптеген сұрақ­тар­дың туын­дауына әкелді. Осыған байланысты бүгінгі күні ҚМ Кедендік бақылау комитеті төр­ағасы қызметтен кетті, оның екі орынбасары және бір­қатар бас­қарма басшылары өз еркімен қыз­метінен босаған. Олар­дың кінә­сі болмаса неге жұмыс­та­рын жа­л­ғас­тыра бермейді? Қып-қызыл ақша­ның ішінде қалтаны әбден қалын­дат­қанша жү­ріп, со­сын әш­кере бол­­ғанда өз ер­кің­мен тыныш қана кете алсаң қан­дай жақсы? Жем­қорлардың қа­шан жұ­лыны үзіледі? Алайда, бүгін­де бұл сұрақ­тарға қа­нағаттанарлық жауап табу мүмкін емес. Мәселен, кеше ҚМ Кедендік ба­­қылау коми­тетінің баспа­сөз мәс­ли­­хаты өтіп, онда осы кө­кейтесті сұрақтар көте­ріл­ді. Бірақ, жоға­ры­да айт­қа­ны­мыз­дай, мар­дым­­ды жауап жоқ. Әрине, кеденде атқарылып жат­қан оңды істер де аз емес. Біз мұн­дай келеңсіздіктермен осы орталық аппарат күшімен күресіп жатыр­мыз, дейді Кедендік бақылау коми­теті­нің өкіл­дері. Бұл күресте түрлі амал­дар­ды, оның ішінде әдісте­ме­лік бағыт­тар­ды да ұстанудамыз. Кеден жұ­мы­сында Қытай бағыты қа­шан­да өзекті мәселе болып келе жат­қаны жасы­рын емес. О жақтан өте көп тауар түрі жеткізіледі. Егер олардың бәрін каталог бойынша өлшеп, декларациядан тізіп өткізу қажет болса ол оңай шаруа емес екені түсі­нік­ті. Біз кезінде мұндай жағдайды ұшақ арқылы жет­кізі­летін жүктерді ресімдеуден өткізу ба­рысында жатпай-талмай жұ­мыс істеп бастан кешіргенбіз. Енді жо­ға­ры­дағыдай ке­лең­сіз жағдай қай­та­ланбас үшін электрон­ды декларациялау әдісін, яғни, адам­ның қаты­сын­сыз тауар­лар­ды ресімдеу ама­лын таңдап отыр­мыз дейді. Бұл деге­ні­ңіз кез келген адам өзінің тауарын ин­тернет ар­қылы декларациялай ала­ды. Ал кеден инспек­торы­ның бұл тауар­ды тек декларация арқылы өт­кізу­ге, яғни төлемді қа­былдауға ғана мүмкіндігі бола­ды. Бұл амалды қазір біз қолға ал­дық дейді, кеденшілер. Олардың айтуынша, кедендік ре­сімдеуді жеделдету және жем­қор­­лық­ты болдырмаудың негізгі шарт­тары­ның бірі бизнес-амал­дар­ды ав­то­мат­тан­дыру және электрон­ды дек­лара­ци­я­лауға көшу. Осы мақ­сатта Ко­ми­тетте «бір терезе» ақпа­рат­тық жү­йе­сін ендіру жұмысы басталған. Мұн­дай жүйелерді құру­дың өзге ел­дер­дегі тәжірибесі бұл жобаны жү­зе­ге асыруға жылдар жұмсала­ты­нын көр­се­тіп отыр, себебі басқа министрліктер мен ведомстволармен өзара ақ­па­раттар жүйесін және іс-әрекетті біріктіру талап етілетін көрінеді. Бұл бағыт­тағы жұмыс Қа­зақстан Рес­пуб­­ли­­касы Үкіметінің бақылауында, ол үшін Премьер-Ми­нистрдің бас­шы­­лы­ғымен ве­домство­аралық комиссия құрылған. Үстіміздегі жылдың соңына дейін Комитет экспорттық баж алуға жат­пай­тын тауарлар экспортын элек­трон­ды декларациялаудың пи­лот­тық жо­ба­сын ендіруді жоспарлап отыр. Егер бұл жүзеге асса, онда деклара­цияны ұсынуды, кеден тө­лем­дерін төлеуді және басқа да кедендік ресімдеуге қажетті құжат­тар­ды ұсыну­ды интернет арқылы жү­зеге асырып, Қорғас­тағы жүктер­дің декларация­лануын ашық бақылауға мүмкіндік береді. Осы тақырыптың қозғалуына орай, Қорғас өткізу бекетінде жүк­тер­­дің жиналып қалуы қытай жа­ғында орын алып отырғанын айту керек, дейді Кедендік бақылау ко­митетінің ресми өкілі Е.Байтанаев. Мұның себебі, аталған жүктер Қы­тайда жалған құ­жаттар негізінде ресімделген, онда­ғы мәліметтер нақты деректерден ал­шақ жатыр, сон­дық­тан да өткізуші­лер­дің кеден ор­га­нына ұсынуға ба­ты­лы бармай отыр. Талапқа сай ресімделген тауарлар, қазіргі кезде, еш кедергісіз кедендік ресімеуден өткізіліп жатса керек. Үстіміздегі жылдың 5 айында Қы­тай Халық Республикасынан әке­лін­ген тауарлардан түскен кеден тө­лем­дері мен салықтарына жүр­гі­зіл­ген салыстырмалы талдау 1 ав­то­­кө­лік­тен өндірілген қаржы мөл­шері­нің өскендігін байқатты. Елімізде 2011 жылы 1 автокөліктен өн­дірілген орташа ақша 1372,4 мың теңгеге тең бол­ды, бұл 2010 жыл­дың көр­сет­кі­шінен 37 пайызға ар­тық, дейді Е.Бай­танаев. Жалпы қа­зір­гі таңда Қар­жы министрлігінің Кедендік бақылау комитеті Қытай­дан әкелінетін тауар­дың 1 авто­кө­лігінен алынатын кеден төлемдері бойынша мониторингті және тал­дау­ды күнделікті жүргізіп отырған көрінеді. Ал 2011 жылдың қаңтар-мамырында кеден органдары бюджетке 455155 миллион теңгенің кеден төлемдері мен салық­тары­ның түсуін қамтамасыз еткен. Со­ның нәтижесінде Кедендік бақылау комитеті 398 302 миллион теңге кө­ле­мін­дегі болжамдық тапсырманы 114,3 па­йызға орындаған. Сонда өткен жыл­­дың осы кезеңімен са­лыс­­тыр­ған­да кеден төлемдері мен салық­тары 214 975 миллион теңгеге немесе 89,5 пайызға артық түсі­ріл­ген. 2011 жылдың қаңтар-ма­мы­рын­да рес­пуб­ли­ка бюджетіндегі салық түсімінің 35,0 пайызын, Мемлекеттік бюджеттегі Ұлттық қор түсім­дерін ескергенде 15 пайызын кеден төлем­дері құрап отырған болып шығады. Кеден одағы – экономикалық бі­рі­­гудің одаққа мүше мемлекеттер ара­сындағы өзара саудаға қойыла­тын шектеулер мен тыйымдарды, кеден баждарын болдырмайтын ны­сан. Кеден одағының басым­ды­лығы ор­тақ рынокпен байланысты, яғни Кеден одағының бірыңғай ау­мағын құру жолымен тауар­лардың ішкі шекара арқылы еркін айна­лысы, бақы­лаудың сыртқы шекарадан ішкі ше­ка­раға ауысуы болып табылады. 2011 жыл­дың 1 шілдесінен бастап іш­­кі ше­кара­лардағы бақылаудың алы­нуы Кеден одағы комиссиясы жоспарының 2009 жы­лы 21 қазанда бекітілген, яғ­ни мемлекеттік бақы­лау­дың келісілген түр­лерін Қазақ­стан-Ресей ше­ка­ра­сынан Кеден ода­ғының ішкі ше­ка­расына көшіру бо­йынша жүзеге асы­­ры­лады, дейді Ке­дендік бақы­лау ко­митетінің ресми өкілі. Үстіміздегі жылы Қазақстан жә­не Беларусь Республикаларының ке­ден органдары тауарлар дек­ла­ра­циясы­ның электрондық кө­шір­ме­лері, кедендік кіріс ордерлері және алдын ала шешімдер бойынша дерек қорын электронды алмасу жұ­мысын жал­ғас­тыруда. 16-18 мау­сым­да Алматы қаласында Кеден одағының кеден қыз­меттері бас­шы­ларының кезекті кездесуі жоспар­ла­нып отыр, онда кеден қызмет­тері­нің өзара ақпарат ал­масуына, 2011 жылдың 1 шілдесінен бастап кедендік бақылаудың алынуы­на қатысты мәселелер талқылан­бақ­шы, бір­қ­а­тар техникалық құжат­тар­ға қол қойылады деп күтілуде. Қазақстан Республикасының оң­­түстік шекарасында бақылауды кү­ше­йту бойынша шаралардың шең­берін­де өткен жылы Қазақстан тара­пы­нан инфрақұрылым­дары­ның дең­гейі және жабдықталуы төмен 13 өткізу бекеті қысқар­тыл­ды. Бүгінгі күнге оңтүстік шекарада 25 өткізу бе­кеті қалып отыр. 2011 жылдың ая­ғы­на қарай Кеден ода­ғының қазақ­стан­дық бөлігін­дегі ішкі шекарасына кіретін өткізу бекеттері кедендік ба­қы­лаудың заманауи, жоғары техно­ло­гиялық құ­рыл­ғыларымен толы­ғы­мен жаб­дық­талатын болады. Қазіргі кезде оңтүстік шекарада 7 кеден бекеті мен өткізу бе­кет­­тері­нің құрылысы және қайта жөнделуі жүріп жатыр, олардың жобасында кедендік бақылаудан басқа санитар­лық, фитосани­тар­лық, ветеринар­лық және көліктік бақылауды жүзе­ге асыруға қажет­тіліктер ескерілген. Бұл аталған бақылауларды Кеден одағының кедендік шекара­сын­да жүргізу құзы­реттілігі кеден ор­ган­дарына берілгенін естеріңізге са­ламыз, дейді кеден өкілдері. Оңтүстік шекаралардағы кеден органдарының кадрлар құрамын кү­шейту үшін 2010 жылдың 1 нау­ры­зы­на Қазақстан-Ресей шекара­сы­нан Ке­ден одағының қазақстан­дық бөлі­гін­дегі ішкі кеден шекара­сына жеке құрамнан 133 қызметкер ауыс­ты­рыл­­ған. Үстіміздегі жыл­дың 1 шіл­десіне дейін оңтүстік ше­ка­ра­ларға 500 қыз­меткерді жіберу жос­пар­ла­нып отыр­ған көрінеді. Сол­түс­тік шекарадан оңтүстік өлке­лер­ге ауыс­тырылған кеден орган­дары­ның қыз­мет­керлеріне 2010 жылы Қорғас­та 18 пәтерлік тұр­ғын үй са­лы­нып, пай­далануға берілді. Биыл­ғы жылға қызметтік мақ­сат­тағы 478 пәтер са­лыну жос­пар­лан­ған. Осын­дай атқа­рылып жатқан жұ­мыстар арқылы кеден орган­дарын­дағы жем­қорлық­тың саябырситынына үміттенеміз. Алайда, «алтын көрсе пе­ріште жолдан тая­ды» дегендей, жем­қорлықты жою­дың жаңа тетігі жасалмаса бая­ғы жартас сол жартас болып қала бер­мек. Кеден сосын қайдан көгерсін?.. Александр ТАСБОЛАТОВ.