Қазақстанның халық әртісі, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Роза Рымбаевамен сұхбат.
– Роза Қуанышқызы, сіз келіп жатқан дөңгелек датаны дауыстап айтуға батылымыз бармайтын сияқты, дегенмен 18 жасыңыздан сахнаға шығып, 42 жыл бойы қазақ эстрадасының көшбасшысы болып келе жатқаныңызды қарапайым арифметикамен қисындасақ, өмірдің үлкен бір асуына шыққан екенсіз. Туған күніңіз құтты болсын!
– Рахмет! Менің де айғайлап айтқым келмейді-ақ, жүрегімде аздаған толқу болғанымен, сахнадан ажырамай, елімнің алдында жүріп жеткен осы биігіме шүкір деймін. Келген жасымның қасиетін сезіну үшін уақыт керек болар. Әзірге, көңіл күйім де, денсаулығым да, шығармашылығым да бұрынғы ырғағынан айнымағандықтан, айырмашылық көріп тұрғаным жоқ.
– Мерейтойыңызды атап өтесіз бе?
– Жалпы, біздің қазақ, әсіресе, қазақ әйелдері мерейтойға аса мән беріп, атап өтуді жөн санамаған ғой. О бастан туған күн тойлағанды аса ұната бермеймін. Жылдан-жылға жасың ұзарып келеді, айналаң, жақындарың, өзің аман-есен болып, жаңа жасқа жеткенің, әрине, қуаныш. Жыл сайын өз отбасыңда, бала-шағаңмен, туған-туыстарыңмен, жақын құрбыларыңмен кішігірім дастарқан басында жиналу дәстүрі бізде де бар. Бірақ мейрамхана ішін толтырып, мейман жинап алып, мәжіліс-жиналыс жасағандай оларды үстелдің басына қаздитып отырғызып қойып «ал, алпысқа толып жатыр екенсің, құтты болсын» деп тілек айтқызып, дуылдаған-шуылдаған дүрмекті той болмайтыны анық. Мен жалпы, туған күнімді көбінесе сахнада өткіземін. Осы жолы да өзімнің туған жерім Семей өңіріндегі Жарма ауылына барып концерт беруді жоспарлап отырмын. Өйткені өзімнің туған ауданыма барып, ауылдастарымның алдында ән салмағалы талай жылдың жүзі болыпты.
– Тасқын ағамыздың мезгілсіз дүние салып, қара жамылып қалған кезіңіз болмаса, ширек ғасырға қадам басқан шығармашылық жолыңызда алтын баспалдақтың үстімен жүріп келе жатқан сияқты әсер қалдыратыныңыз бар. Алтынның үстінде жүріп тайғанақтаған кезіңіз болды ма?
– Біздің өнеріміздің ерекшелігі мен табиғаты сондай, халық тек еңбегіміздің нәтижесін ғана көреді. Сол ақырғы нәтиже белгілеген деңгеймен өлшейді. Басқа әншілермен салыстырғанда, мен әнді тек жанды дауыспен айтамын. Концерттерімді үлкен оркестрлердің сүйемелдеуімен өткіземін. Осы классикалық деңгейді бүгінгі күнге дейін бір мысқал да төмендеткенім жоқ деп ойлаймын. Әрине, ауқымды сарайдың атшаптырым сахнасында, төбеңнен, төменнен жіберілген түтіннің ішінде, самаладай болып жарқыраған қызылды-жасылды жарықтың астында жадырап, жайнаған жүзіңді ғана көретін көрерменге осы кереметті сезіндірудің ар жағында қаншама жанкешті еңбек, ізденіс жатқанын ешкім білмейді. Ал көрермен осы еңбектің бәрін «алтын» деп бағаласа, онда ізденісіміз бен іс-әрекетіміздің далаға кетпегені. 42 жыл бойы ән салып келе жатырмын, осынша жыл дауысты сақтап қалудың өзі еңбек.
– Ілгеріректе Республика сарайында жыл сайын өткізетін концертіңізге 25 жыл бойы үздіксіз келіп, гүл сыйлайтын көрерменіңіз туралы мақала оқыған едік. Мұндай табынушыларыңыздың қатары сиреген жоқ па?
– Менің шығармашылығыма мән беріп қарайтын тұрақты көрерменімнің қалыптасқанын бұрыннан білемін. Өнерімді жақсы көретін көрерменіме алғыстан басқа айтарым жоқ. Кейде кездескенде «өткен жолғы концертіңізде ана бір әніңізді неге айтпай кеттіңіз?» деп сұрап, таңғалдырып жататын көрермен бар. Маған үнемі гүл сыйлап, үнсіз кететін ол адам да менің кәсіби деңгейімді бағалайтын сондай көрерменімнің бірі болар. Кейбір көрерменім жиырма жыл бұрын бірге түскен суретімізді әкеп көрсетіп жатады. Бірде телевизиялық бағдарламалардың біріне Арқалық әлде Қостанай қаласынан бейтаныс әйел адам келіп қатысты. Сол кісі: «сіз маған 1976 жылы открытка жазып бергенсіз» деп, менің қолыммен жазылған кеңестік открытканы әкеп көрсетті. Иә, алғаш Семейден Алматыға 1976 жылы келгенде, мен анамның Сара деген сіңлісінің үйінде тұрғанмын. Сөйтсем, өзімнің біреудің үйінде тұратынымда шаруам жоқ, жап-жас болып кеңшілігімді қарай көріңіз, «егер Алматыға келсеңіз, мені осы адрес бойынша таба аласыз» деп Сара тәтемнің мекенжайын жазып қойыппын. Бұл кісі де әлі күнге дейін менің тұрақты тыңдарманым екен. Әр концертіңді берген сайын жаңалықпен шыққанға не жетсін! Әр концертім сайын халықпен сырласамын. Мұңымды, сырымды, қуанышымды әнмен жеткізгім келеді, сол ниетімді көрерменім түсінсе екен деп тілеймін.
– Кезінде композиторлардың көпшілігі сізге ғана арнап ән жазуға тырысты, ол әндер Тұманбай Молдағалиев, Исрайыл Сапарбай, Ибрагим Иса сынды тамаша ақындардың жазған өлеңімен әдемі үйлесім тауып, жүректерге жетті. Қазіргі репертуарыңыздағы әндерге айтылатын сын бар, өзіңіз қалай бағалайсыз?
– Музыкалық деңгейі жағынан кейінгі жылдарда айтып жүрген әндерімді өзім жоғары бағалаймын. Репертуарымды соңғы жылдары толықтырған әндерімнің кез келгенімен халықаралық байқауларға қымсынбастан қатысуға болады. Жақында ғана Беларусь елінде өтетін халықаралық «Славян базары» конкурсына құрметті қонақ ретінде қатысып қайттым. Қазақ композиторларының заман ырғағына қарай жаңа әуен, заманауи саз табуға тырысқан талпыныстары жақсы. Алғаш орындап шыққан «Әлиядан» бастап бүгінгі күнге дейін сайысқа түсетін әндерді орындауды хош көремін. Рас, Сейдолла Бәйтереков әндерін тек маған арнап жазды. Сейдолланың сол әндерін халықтың әлі күнге дейін жақсы көру себебі, Сейдолла – лирик композитор. Байсалды, ішінде сыры бар әндер сол кезеңнің сұранысына сай болды. Ал қазіргі жастар Сейдолланы мен арқылы таниды. Бірақ Бәйтереков жазған иірімі мол, жібектей нәзік, сырлы әндерді орындағанымен, ішіндегі ойды, әнді жымдастырып ұстап тұрған уызын жеткізе алмай жатады. Әр композитордың өз стилі бар, әр уақыт толқынының өз ырғағы бар, композитор нақ осы уақыт пен тыңдаушы керек еткен әуенді ұсынады. Егер тек Сейдолланың ғана әндерін орындай берсем, бір қалыпқа түскен шаблон әнші болар едім, онда тыңдаушымды да тез жалықтырар едім. Қазіргі орындайтын әндерімді әртүрлі композиторлар жазады. Соның ішінде менің ұлдарымның да әндері бар. Бұл – жаңа заман музыкасы. Біздің өмірімізде не көп, ән көп, әнші көп. Олардың орындап жүрген әндерін «хит» дейді. Қазір теледидарды ашып қалсаңыз, «Той думан», «Той бастар», «Тойға шашу» атты тек той атауымен байланысты бағдарламалар шығады. Рахат, өміріміздің бәрі той. Осы әндердің қатарында өзіңше ерекше бір әніңмен шықсаң, секіріп жатқандардың жанында сен «неформат» болып қаласың.
– Бұрын жұрт ұлыңыз Әли Оқаповқа «Роза Рымбаеваның баласы» деп қараса, қазір сіздің өзіңізге «Әлидің мамасы» деп қарайтын көзқарас орнығып келеді. Баласы өзіне жете туған барлық ата-ананың басында болатын буын алмасу танымалдылығы сізді де қуантатын болар?
– Әрине, қуантады. Баламның тыңдарманының көңілінен шығып, өз көрерменінің талғамын қанағаттандыратын әндерді кәсіби орындаушылықпен ұсынатыны сүйсіндіреді мені. Баламды жақсы көрген адамды мен де жақсы көремін. Әлидің өз стилі бар, менің қалыптасқан өз соқпағым бар. Екеуміз екі түрлі қоғамдық ортаның тәрбиесімен өскен жолы басқа әншілер болсақ та, бізге ортақ музыка танымалдылығымызды сабақтастырып жатыр. Әлидің тыңдарманы, негізінен, жастар. Мені «Әлидің мамасы» деп құрметтейді. Ал менің әнім – менің құрбы-құрдастарымның әні. Сондықтан өз жасыма сәйкес, өзімнің көзқарасыма сәйкес әндерді орындаймын.
– Онсыз да жеңіл жанрдағы эстрадамыздағы бір-бірінен аумайтын даңғаза әндер ешқашан сұрыпталуы аяқталмайтын, електен өтіп болмаған күйі ертеңге жалғаса беретін жаны сірі музыка екенін көрсетіп келеді. Сіз кейде күйініп, ащы сын да айтып жібересіз. Қалай қабылдайды?
– Қазір жеңіл жолмен жұлдыз болып жатқан жастар көп. «Әсіре қызыл тез оңар» деп жарқ етіп жанып, кейін ізім-ғайым жоқ болып кеткен жастар да бар. Оны уақыт шешеді. Қазіргі эстрада орындаушыларының бәрі бір-біріне ұқсайтынын ешкім жоққа шығара алмас. «Араларыңнан «аһ» дегізіп шыққан әншіні көріп тұрғаным жоқ» деп айтатыным рас. Қазір «формат» деген пайда болған. Ол таза тойға негізделген формат. Барлық әнші бір форматпен, бірдей деңгейде жұмыс істеп жатыр. Өздерінің түрі де, биі де, әні де ұқсайды. Бірінен бірін ажырата алмайсың. Өзінің ерекше музыкасымен, өзіндік ерекшелігімен келіп жатқан жастар аз, тіпті жоқтың қасы. Осының бәрін шығарып, таратып, қалыптастырып, үлгі етіп отырған телевизия. Егер мен музыка редакторы болсам, осы «большая серая массаның» тең жартысын жария етіп, шығармас едім.
– Сіздің халқыңыздан құрмет табуыңыздың сыры кәсібилігіңізден өзге неде деп ойлайсыз?
– Мінезімде шығар. Үлкенді сыйлаймын, жастарға ақылымды айтамын. Атын атамай-ақ қояйын, айналамда жүрген кейбір жандардың жағымпаздығын көргенде, кірерге тесік таппай қаламын. Ол Бәкемен де, Жәкемен де, Сәкемен де, айналып келгенде, бәрімен де жақсы болғысы келеді. Ол ақылдымен де араласады, ол алаяқ, айлакердің де көңілін табады. Егер осы құрметтің бәрін шын көңілден жасай алсаң, дос болуға, бауыр болуға болатын шығар. Бірақ күн үшін, қызмет үшін, жағдай үшін жақсы көрінемін деу төңірегіңе тек жиіркеніш туғызады. Мен мұндай адам емеспін. Ұнамаса, «ұнамайды» деп ашық айтамын, көңіліме жаққанды көтермелеп, қолдаймын, ұнатпайтын адаммен мүлде араласпаймын. Өйткені адамдардың бәріне бір мезгілде бірдей жақсы көрінемін деу – ақымақтық. Бұл мәселеде өзімнің қалыптасқан өмірлік ұстанымым бар. Көрермен де кімнің кім екенін ажыратады ғой. Сахнаға шыққанда, рентген аппаратының алдында тұрғандай боламыз. Көрермен сенің басыңнан бақайшағыңа дейін бір көз салып өткенде-ақ, мұңыңды, көңіл күйіңді, ішкі жан толқынысыңды сезіп қояды. Өнер адамы – ерекше индивид. Оның бойындағы талантты, өнерді ешкім мөр басылған қағазбен, бұйрықпен жоқ қылып жібере алмайды. Өзіне өзі сенген, өзінің талантының өлшемін білетін адам ешкімнен қорықпайды, ешкімнің алдында бұқпантайламайды және оған ешкімнің сөзі де, бұйрығы да жүрмейді. Бұл тіпті талантқа да байланысты емес шығар. Бәрін түптеп келгенде адамның тәрбиесі, сол ұяда сіңірген мінезі, өмір мектебінен алған ұстанымы шешеді. Ал жағымпаздардың бәрі өзіне өзі сенбейтін кембағал жандар.
– Өнердің ұзақ жолымен жүріп келесіз. Ықыласпен, жылылықпен кімдерді еске аласыз?
– Кейінгі жастар білмегенімен, қазақ өнері мен руханияты үшін көп еңбек сіңірген Жексенбек Еркінбекұлы Еркінбеков деген ғажайып Мәдениет министрі болғанын аға буынның бәрі біледі. Мені Семейден Алматыға шақырған сол кісі болатын. Сахнаға шығуыма қолдау білдіріп, «Гүлдер» ансамбліне жұмысқа орналасуыма мүмкіндік берген де осындай жайсаң жандар. Менің алғашқы қадамымды қолдап, қамқор пейілдерін аямаған тұлғалардың ішінен Дінмұхамед Қонаевты, Ермек Серкебаевты, Бибігүл Төлегенованы айрықша атаймын. «Атақты болайын-ау» деген ой миыма мүлдем маңайламаған, ондай нәрсенің болатынын да білмейтін жас күнімнен тек музыкамен ғана алаңсыз айналысуым үшін мемлекеттік деңгейдегі қамқорлық жасалды. Мұндай мүмкіндікті мен де аяқ асты еткем жоқ, қолымнан келгенше сенім білдірген жақсыларды жерге қаратпадым – Бүкілодақтық, халықаралық жеті бірдей конкурстың лауреаты болдым. Ән салуға құқық берген, халықтың ықыласын алуға мүмкіндік берген, өмірлік бақыт сыйлаған сахнаны әлі күнге сүйемін. Өмірімді әнге арнадым, тыңдарманымның музыкалық деңгейін көтеру үшін әлі де болса берерім көп деп ойлаймын.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан»