Тасымалдан туындаған тізбекті реакция

Биыл солтүстік өңірлерде егін бітік шығып, дер уағында орылса да, ас­тық­тарын өзге өңірлерге және экспорт­қа жөнелтуге қолдары қысқа диқандардың жанайқайы тағы естілді. Қос­танай, Қарағанды өңірлерін айт­пағанда, Астананың өзіне көмір жетпей жатқаны, бағасы шарықтап кеткені туралы дабыл қағылды. Басқа облыстарда да осыған ұқсас жағдайлар орын алды. «Егемен Қазақстан» газетінің бұған дейінгі нөмірлерінде бұл тақырыптағы мақалалар дүркін-дүркін жарияланған болатын. 

Жағдайды тереңірек түсіну үшін сәл кеңірек шолу жасайық. Мә­селен, Ақмола облыстық ауыл шаруашылығы басқармасының өкіл­дері хабарлағандай, өңірде биыл 5,1 мил­лион тонна астық жиналған еді. Алай­да шаруалар жиған астықты іске жарата алмай әуре-сарсаңға түсті. Себебі элеваторлар лық толы, астық­ты қабылдайтын орын жоқ, таситын вагон жетіспейді. 

Солтүстік Қазақстанда да бидай жеткілікті мөлшерде жиналған, бірақ тағы да вагонның аздығы қолбайлау болды. Қазақстан бойынша жиналатын астықтың үштен бір бөлігін қамбаға құйған аймақта жағдайдың ширыққаны соншалық, «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ басшылығымен ауыл шаруашылығы өкілдерінің қатысуымен жиын өтті. Жиын барысында Петропавл қаласында бір күнде ғана 178 вагон, Булаев ауданында 197 вагон, Мамлют ауданында 279 вагон астық кем тиелгені анықталды. Облыс әкімінің орынбасары Айдарбек Сапаров айтқандай, жергілікті әкімдік тарапынан астық экспортына қажетті жағдайлар толығымен жасалып отыр, басты проблема республикалық ведомстволарға байланысты. Соның салдарынан өңірдегі ұн шығарумен айналысатын 50-ге салым кәсіпорын жақын күндері жұмысын тоқтатуы мүмкін деген қауіп айтылды. 

– Қазір зауыттар қордағы соңғы бидайларын өңдеуде. Оның өзі бір-екі күнге ғана жетеді. Ал шикізаттың жақын арада жеткізілуі екіталай, өйткені вагондар жоқ. Вагондардың бәрі Ресейде,– деген еді «Егемен Қазақстан» газетінің өңірдегі тілшісіне кәсіпкерлердің бірі. 

Қазан айының соңғы күндері астықтың уақтылы жеткізілмеуіне байланысты Оңтүстік Қазақстандағы ірі ұн өндіруші кәсіпорындар жұмысы тоқтап қалуға шақ қалды. Аймақтағы ең ірі астық өндіруші «Алтын дәнге» тәулігіне 15 вагон шикізат қажет екен. «Алтын дән» ЖШС басшысы Бахарам Әбдікәрімов БАҚ өкілдеріне берген сұхбатында «Диқандар өнімін сата алмай отыр. Өйткені біз олардың өнімін ала алмай жатырмыз. Бұл мәселені тіпті үлкен компаниялар да шеше алмауда, себебі вагон жоқ», деген болатын. Осы оқиғадан кейін іле-шала «Астық-Транс» АҚ басшылығы оңтүстік өңірдегі кәсіпорын жетекшілерімен кездесу өткізіп, тиісті жүкті уақтылы жеткізу туралы уағдаластық жасалды. Осы материалды әзірлеу барысында «Егемен Қазақстан» газетінің тілшісі белгілі кәсіпкер Бахарам Әбдікәрімовке хабарласып, мәселенің қалай шешіліп жатқанын сұраған болатын. Кәсіпкер тарапынан «Мәселені біртіндеп шешу үшін жұмыстар жасалып жатыр. Жағдайға қатысты толыққанды жауап беруге әлі ертерек», деген жауап алдық. 

Жоғарыда айтып кеткеніміздей, «Ас­тық-Транс» АҚ ұн өндіруші ірі ком­паниялармен меморандум жа­са­сып, әлеуметтік маңызға ие жүк­тер­мен уа­қтылы қамту туралы уағ­да­ласты.

Жамбыл облысында да жағдай қайталанды. Қанты­на бүкіл Қазақстан қарап отыр­ған ең ірі зауыттар осы облыста орналасқаны белгілі. Соңғы жылдардағы шикізат тапшылығы, қанттың қымбат­тауы сынды проблемаларды шешу үшін осы өңірде қант қызылшасы өсірілетін аймақтар кеңейтіліп, қант өндіруші зауыттардың жұмыс қуаты күшейтіле бастаған болатын. 

Тараз бен Мерке аудан­да­рын­дағы қант зауыттары да бі­раз уақытқа созылған тоқы­рау­дан кейін қайта жұмыс іс­теуг­е көшкен. Алайда тәтті тапшылығын жойсақ де­ген таза ниет­ті тағы да темір жол сала­сы ты­ғы­рыққа тіре­ді. Шаруа­лар­­­дың өні­міне алаң­даған әкім «Қазір жылу маусымы, көмір керек. Ва­гондар жетпей жат­қа­нын тү­сі­немін. Бірақ тез бұзы­ла­­­т­ын жүктер бар, оларды керек же­ріне жедел жеткізу керек. Қа­ра суық түссе қызылша ешкім­ге керек болмай қалады», дейді. 

Алайда, әр салада туын­даған мәселеге қатысты «ҚТЖ» басшылығының өз уәжі бар. Жуырда Қостанайда тас­ы­мал мәселесіне байла­ныс­ты өткен кеңесте «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ басқарма төрағасы Қанат Алпысбаев «Қазіргі таңда астық вагондарының жетіс­пеушілігі жоқ. Ал оны тиімді ұйымдастыру мен тиіс­ті айналымын жасақтау бас­қа мәселе. Тасымалдау үдерісіне қаты­сушылардың барлы­ғының ұйымдасып жұмыс істеуі ас­тық тасымалдауды ұйым­дас­тырудың маңызды бөлігі», деді. 

Оның айтуынша, туында­ған қиындықтардың бір себебі вагондардың элева­торлар­дың жанында тәулік­теп тұрып қалуымен, жүк жөнелту­шілер­дің жүк тиеу өтінімдерін уақ­тылы бермеуімен, тасы­мал­дау құжаттарын ресім­­деудің кешеуілдеуімен байланыс­ты екен. «Оның сыртында тасымалдау үдерісіне кей­бір экс­педиторлық компа­ния­лардың көліктік қызметі міндеттемесін дұрыс орындамауы салдарынан да олқылықтар орын алып отыр. Мұның барлығы республика агроөнеркәсіп кешенінің өнім­дерін тасымалдауға қиын­дық туғызады», дейді Қанат Алпысбаев. 

Тасымал саласындағы проб­леманың төркінін вагондарды ресейліктер сатып алуы­мен сабақтастырғандар да бол­ған еді. Алайда Ақмола облы­сы өңірлік кәсіпкерлер пала­та­сының директоры Қай­рат Сұлтанов оны теріске шығар­ды. «Атамекен» ҰКП ала­ңында қазақстандық жүк жөнелт­у­шілерді жылжымалы құраммен қамтамасыз ету жөніндегі кеңесте Қайрат Сұлтанов:

– Ресейліктердің барлық вагондарды сатып алғандығы жайында мәселе қозғалып, шын мәнісінде вагондар тек жалға берілгендігі анықталды. Осы туралы ақпараттандыру өте маңызды,– деді. 

Өз елімізде жетпей жатқан вагондарды басқа елге жалға беруге не себеп? Осы сауалдың жауабын білмек болып «ҚТЖ-Жүк тасымалы» АҚ баспасөз қызметіне хабарласқанбыз. Ол жердегі әріптестеріміз бұған дейін жарияланған, яғни біздің қолымызда бар ақпараттарды ұсынумен шектелді.  Жығылғанға жұдырық дегендей, астық өсірушілер өнім­дерін таси алмай қиналып жат­қан кезде тағы бір пробле­маның құлағы қылтиды. Көршілес Ресей, Украина сынды астық экспорттаушы елдерде де биыл егін бітік шықты, сапасы да жоғары. Бұл да отандық астық­қа деген сұраныстың төмендеуіне ықпалын тигізуде. Осы жайт күні кеше Мәжіліс депутаты Альберт Раудың мемлекет тарапынан шаруалардан қосымша бидай сатып алу туралы Үкіметке өтініш жасауына түрткі болды. Кезінде Қостанай, Ақмола сынды астықты өңір­лер­де басшылық қызметте болған депутат «Аграрлық сала­дағы адамдардан астық нары­ғындағы ахуалға байланысты көптеген өтініштер түсті. Нарық тоқтап тұр, ол бірінші кезекте көрші елдерде түсім мол болғанымен байланысты. Ресей үкіметі астық шығаруға (экспорттау – авт.) бұрын-соңды болмаған жағдай туғызып отыр. Оған қоса, демпингтік бағамен солтүстіктегі өңірлерімізге бидай жіберген фактілері бар. Не істеу керек? Мұндай жағдайда мемлекет астықты сатып алып, нарыққа деп беруі керек», дейді. 

Қазір жағдай аздап тұрақ­тал­­ған сыңайлы. «ҚТЖ» бас­шы­­сы­­ның айтуынша, ас­тық таси­тын вагондардан тапшы­лық жоқ. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, «Астық-Транс» АҚ ұн өндіруші ірі компа­ниялар­мен меморандум жасасып, әлеуметтік маңызға ие жүк­терді уақтылы жеткізу тура­лы уағдаласты. Апта сайын ва­гон­дармен қамту ісіне мони­­то­ринг жүргізу, ахуалды жақ­сарту, нарыққа «Астық-Транс» пен «Қазтеміртанс» компанияларынан басқа да жеке­­меншік ком­пания­лардың вагондарын тарту сынды жұмыстар қолға алынды. 

Жалпы, «тізбекті реакция» деген ұғымның дәл осы тасымалдау ісіне тікелей қатысы бар. Елбасы Жолдауында айтылған «Экономикамыздың драйверіне айналуға тиіс» аграрлық сектор, басқа да маңызды салалар жүк тасымалына тікелей тәуелді, бір-бірімен қоян-қолтық жұмыс істейді. Тасымалдау ісінде ақау болды дегенше, басқа салаларда жасалған қадам кері кетеді. Жанар-жағармай бағасы, астықтың сапасы мен құны, нан және басқа да әлеуметтік маңызды азық-түлік бағасы... бәрінің тасымалға қатысы бар. Тәуелсіздік жылдарында ТМД елдерінің ішінде 2500 шақырым темір жол төсеген жалғыз мемлекет болсақ та, тасымалдау саласы кемшіліксіз емес екені соңғы бірер айдың ішінде анық байқалды. Тауарды барынша тиімді маршрутпен неғұрлым аз шығынмен жеткізу көлік-логистикалық жүйенің басты қағидасы десек, бұл қағидадан ауытқып кеткен тұстарымыз көп сияқты.

Арнұр АСҚАР,

«Егемен Қазақстан»