Парламент Мәжілісінің жалпы отырысында «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» кодекс пен «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпарат және коммуникациялар мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы бірінші оқылымда мақұлданды.
Жалпы отырыста Ақпарат және коммуникациялар министрі Дәурен Абаевтың таныстыруымен «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ақпарат және коммуникациялар мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы бірінші оқылымда мақұлданды.
Аталған заң жобасы бұқаралық ақпарат құралдары, телерадио хабарларын тарату, ақпараттандыру және байланыс, ақпараттық қауіпсіздік саласындағы қоғамдық қатынастарды құқықтық реттеуді қамтамасыз етуге бағытталған. Ал бұқаралық ақпарат құралдары мен коммуникациялар саласындағы өзгерістер бірнеше бағыттарға арналған.
«Оларды нақтылай түссек, ең алдымен ақпарат саласында азаматтардың құқықтарын: субтитрлеуді немесе сурдоаударманы кеңінен қолдану арқылы мүмкіндігі шектеулі адамдардың ақпаратқа қолжетімділік құқықтарын қамтамасыз ету; «баланың жасына сәйкес келетін ақпарат» деген ұғымды заңнамалық тұрғыдан бекіту; баланың бейнесін және дербес деректерін баланың өзінің немесе оның заңды өкілдерінің келісімінсіз пайдалануды шектеу жөніндегі нормаларды енгізу жолымен қамтамасыз ету көзделуде», деді Д.Абаев.
Министрдің айтуынша, құжатта болмашы заң бұзушылықтары үшін БАҚ қызметін тоқтата тұру және таралымды тәркілеу түріндегі әкімшілік жазалау шараларын алып тастау немесе олардың ауызша және жазбаша сұрау салулары бойынша ақпарат ұсыну процесін ретке келтіру тетіктері де қарастырылады.
«Сұр табақтар» заңмен реттелуі тиісБелгілі бір деңгейде реттеуді қажет ететін саладағы сүйекті мәселенің бірі – спутниктік табақшаларды пайдалану жайы болды. Бұл туралы министрдің өзі егжей-тегжейлі түсіндірді.
«Заң жобасында «спутниктік теле-радио хабарларын тарату операторларының қабылдағыш қондырғыларын таратумен айналысатын тұлғаларды теле-радио хабарларын тарату субъектілері ретінде заңнамалық тұрғыдан айқындау қажет» деп нақтыланған. Бұл мәселе еліміздің ақпараттық қауіпсіздігіне қатысты. Өйткені елімізде қазіргі кезде 600 мыңға тарта отбасы «сұр табақшаларды» пайдалануда. Ал осы «сұр табақшаларда» жады картасы болғанымен, онда қазақстандық телеарналар қорғалмаған. Бұл шамамен 1,5 миллион адам Қазақстанның ақпараттық кеңістігінен тыс қалып отырғандығын білдіреді. Өте өзекті мәселенің бірі осы десек те, қолымызда тұтынушыларға ықпал етудің шаралары қарастырылмаған. Алайда, біз осы карталарды таратып жүрген адамдарды құқықтық кеңістікке шығарудамыз. Олар шынымен де Қазақстанның құқықтық кеңістігінен тыс қалып отыр. Ал электронды төлемдер арқылы төленген ақша басқа елдерге кетіп жатыр», деді Д.Абаев.
Жалақы жұмыс тиімділігіне қарай төленедіМинистр заң жобасы аясында БАҚ-қа әкімшілік жүктемелер азайту мақсатында бірқатар жеңілдіктер жасалатынын мәлім етті. Оның бірі бұқаралық ақпарат құралдарының дамуы үшін сапалы заңнамалық базаны одан әрі қалыптастыру болса, оның ішінде әкімшілік жүктемелер мен шектеу шараларын азайту мақсатында бірқатар жеңілдіктер де жасалады. Сонымен қатар шындыққа сай келмейтін ақпаратты таратуға қатысты жауапкершіліктен босату мүмкіндіктері кеңеюде. Айта кетейік, мұндай өзгеріс мемлекеттік органдардағы БАҚ-пен байланыс жөніндегі өкілетті тұлғаға біршама жауапкершіліктер жүктейді. Оның айқын мысалы мемлекеттік қызметкерлердің еңбекақысы БАҚ сауалдарына жауап беру жағдайына байланысты болмақ.
«Қызмет тиімділігін бағалауды бонустық-балдық жүйеге байланыстырамыз. Яғни, егер де ол жауап бермесе, оның рейтингі төмендейді, сәйкесінше еңбекақысы да азаяды. Бізде ақпаратқа қол жеткізу заңы бар, онда мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалауды ескеретін бөлім жұмыс істейді. Басшысы қызметкердің жұмысындағы тиімділіктің негізгі көрсеткішін қарау арқылы маманның жалақысы анықталады. Ондағы критерийлердің бірі ретінде БАҚ-пен жұмыс деп көрсетілген. Сонымен қатар ол оны қызметінен де босатуға құқылы», деді министр.
Осы мәселеге орай тілшілер қауымы кей кездерде мемлекеттік органдар БАҚ сауалдарын назардан тыс қалдыратынын алға тартқан еді. Өз кезегінде Д.Абаев заң жобасында «ресми өкіл» ұғымы енгізіліп жатқанын, ресми өкіл өз жұмысында БАҚ-пен жұмысқа тікелей жауап беретінін түсіндірді. Бұдан бөлек, ол бұқаралық ақпарат құралдары сауалдарына жауап беру мерзімін қысқарту мәселесі әлі де қызу талқыланып жатқанын айтты.
«Жолданған ресми сауалға толық әрі нақты жауап беру мерзімін нақтылауға қатысты соңғы шешім алдағы аптада айқындалады деп жоспарланған», деді Д.Абаев.
Автоматты бақылау келер жылы іске қосыладыЖалпы отырыс аясында депутаттар тарапынан айтылған тағы бір жайт – Интернетте ақпаратты бақылаудың автоматтандырылған жүйесіне қатысты мәселе болды. Бұл жүйе құқыққа қайшы контентті бақылайтын қолданыстағы тетіктің бірі ретінде танылмақ.
«Тек, ағымдағы жылы біз үш мыңға жуық сайтты бұғаттадық. Сол сияқты құқыққа қайшы материалдарға қатысты 270 мыңға жуық ескерту жолданды. Яғни лаңкестік, экстремизм, порнография және басқа да осы тектес материалдарға тыйым салынды. Мәселен, әлеуметтік желіде материал пайда болды делік. Біз барша әлеуметтік желіні бір материал үшін бұғаттай алмайтынымыз белгілі. Негізгі жұмысымыз интернетте, теледидарда таратылатын ақпаратты бақылау болғандықтан, алдағы жылдың соңына дейін бақылаудың автоматтандырылған жүйесін қолданысқа енгізбекпіз. Бұл жүйе интернетті бақылайтын болады. Яғни желідегі ақпаратқа шолу жүргізеді. Әрине, ол үшін уақыт керек, себебі ол оңай шаруа емес», деген Дәурен Абаев жобаның сәтті жүзеге асатындығына сенім білдірді.
Сонымен қатар министр сөз орайы келгенде шалғай аудандарда ұялы байланысты жақсартудың тәсілі жайына да тоқталды. Оның айтуынша, тиісті түзетулер ақпарат және коммуникациялар мәселесі бойынша заңнамалық актілерде қарастырылған. Атап айтқанда, қолданыстағы заңнамада ұялы байланыс операторлары тиісті инфрақұрылымды салуға міндетті болып табылады. Солай десек те, 500-600 адам тұратын елді мекенде инфрақұрылымды тұрғызу қаржылық жағынан тиімсіз екені түсінікті.
«Сондықтан да радиожиілік спектрін бірлесіп пайдалану мүмкіндігін беріп отырмыз. Осы арқылы ұялы байланыс операторлары үшін инфрақұрылымға 30 пайызға дейінгі шығынды қысқартудамыз. Бұл өз кезегінде ауылды жерлерде ұялы байланыстың сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Оған қоса, мұндай бәсекелестік орта тұрғындар үшін сапалы байланыс пен арзан тарифтер таңдауына жол ашылады», деді ведомство басшысы.
Айта кетерлік тағы бір мәселе, бірінші оқылымда мақұлданған заң жобасында БАҚ беттерінде азаматтардың суретін жариялаудың тәртібі де тиянақталған.
Кодекс кем дегенде он бес кен орнын ашадыОтырыста «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» кодекстің жобасы бірінші оқылымда мақұлданды. Бұл жөнінде Инвестициялар және даму министрі Жеңіс Қасымбек баяндады. Оның мәлімдеуінше, кодекс жобасы – жер қойнауын пайдаланушылардың жұмысында кездесетін кедергілерді жойып, саланың құқықтық базасын жетілдіруге, халықаралық стандарттарға өтуге және инвестициялық климатты жақсартып, салаға тікелей шетелдік инвестициялар тартуға бағытталған. Бүгінгі таңда Қазақстан геология саласын мемлекеттік реттеу бойынша 104 елдің ішінде 74-ші орында тұр. Ал жер қойнауының геологиялық тартымдылығы жағынан 45-ші орында. Бұл реформа әлемде болып жатқан дағдарыс пен оның салдарынан инвестор тартуға байланысты бәсекелестіктің артуынан туындап отыр. Ұлт жоспары бағдарламасының қадамдарын іске асыру мақсатында әзірленген кодекс жобасына қатысты 600-ден астам ескертулер мен ұсыныстар қаралып, талқыланған.
«Заң жобасында жер қойнауын пайдалану саласының ашықтығын және болжамдылығын арттыру көзделген. Сонымен қатар ең үздік әлемдік тәжірибені пайдалана отырып, барлық пайдалы қазба үшін келісімшарт жасауда оңтайландырылған тәсіл енгізіледі», деді Ж.Қасымбек. Сонымен қатар кодекс жобасын әзірлеу барысында бір жарым жылдық зерттеу жұмыстары мен Дүниежүзілік банк ұсынысы нәтижесінде аустралиялық заң моделі үлгі ретінде алынған. Өйткені әлем бойынша Аустралияның тәжірибесі үздік деп саналады және инвесторлардың да берген бағасы осындай. Оған қоса, аталған заң жобасы елімізде геологиялық барлауды сапалы жүргізуге мүмкіндік береді деп жоспарлануда. Министр мәлім еткендей, Маккэнзидегі АҚШ кеңесшілер есебінің тұжырымына сүйенсек, Қазақстанда жаппай геологиялық барлау тетігі іске қосылса, елімізде әлемдік деңгейдегі кем дегенде 15 кен орнын әрі тау-кен рудасы аймақтарын ашуға болады.
«Ең маңыздысы, Қазақстанда геологиялық барлау сапалы әрі тыңғылықты жүргізіледі. Мысалы, Қазақстанда 1 шаршы шақырым жерді барлауға 7 АҚШ доллары жұмсалса, Аустралияда – 167 доллар, АҚШ-та – 87, ал Канадада 203 доллар қаржы жұмсалады», деді Ж.Қасымбек.
Нұрлыбек ДОСЫБАЙ, «Егемен Қазақстан»
Суретті түсірген Ерлан Омар, «Егемен Қазақстан»