Зейнетақыдан айыру әділеттілік пе?

Бірақ осы атамекен деп аңсап, ана тілін қызғыштай қорғап келген ағайынның соңғы жылдары бастан кешіп отырған қиындығы да бар. Соның бірі – Талғат Ахметов. көшіп келгелі оның Астана мен Рудныйдың арасында жүріп, соттың, про­куратураның, министрліктердің есігін тоз­дырғанына төрт жылға жуықтады.

– Өзбекстанда қызмет істедік, өзбек ағай­ынның арасында хал-қадерімізше абырой-беделден де құр алақан емес едік. «Қартайған түйе ботаның соңынан ереді» деген ғой, қазақ мектептері жабылып, жастардың жаппай атамекенге қарай көңілі ауған соң, біз де балаларымыздан қалмай Рудный қаласына көшіп кел­ген едік. Осында келгелі мен бала­ла­рым­ның мойнында отырмын, өзімнің бү­кіл азаматтық құқымнан айырылдым, – дейді Талғат Ыбырайымұлы. Ол қалай бол­ған еді?

Талғат Ахметов Өзбекстанның Науаи об­лысының Зарафшан қаласынан Руд­ный­ға 2014 жылы көктемде көшіп ке­леді. Өздерінің қаржысына үй сатып ала­ды. Бірақ алты айға дейін ықтиярхат ала алмағандықтан, жалпы ешқандай құжат берілмегендіктен олар жұмысқа да тұра алмайды, тіпті басы ауырып, балтыры сыздағанда дәрігерге де көріне алмайды. Сол алты айдың ішінде Талғат науқас әйелі Гүлнарды дәрігерге қарата алмай, ауруханаға жатқызуға мүмкіндік таппаған азапты күндерін әлі ұмыта алар емес. Оның соңы қайғымен бітті, уақытылы ем ала алмаған Гүлнар күзге салым қайтыс болды.

Талғат Ахметов Өзбекстанның ішкі істер саласындағы қызметін Кеңес Одағы тұсында бастап, 25 жылдан астам өтілімен сол мемлекеттің заңнамасына сай 41 жасын­да майор шенімен зейнеткерлікке шық­қан болатын. Ықтиярхат қолға тиіп, үйге түпкілікті тіркелгеннен кейін, ол об­­лыстық ішкі істер департаментіне зей­нет­ақы алу үшін құжаттарын тапсы­ру­ға ба­рады. Осы жерден басталған кілти­пан­ның әлі шешімі табылған жоқ.

– Маған облыстық ішкі істер депар­та­ментіндегілер «Қазақстанның заңы бой­ынша сізге зейнетақы тиісті емес. Қазақстанда зейнеткерлікке 45 жас­тан, 25 жыл қызмет өтілімен шығады, Өзбек­станның заңымен сәйкес емес» де­ді. Бірақ бізден бұрын көшіп келген жігіт­тер зейнетақыларын Қазақстанда да алған болатын. Мен бұл мәселені Ішкі іс­тер министрлігіне де жазып, олардан да осындай мазмұндағы жауап алдым. Ен­ді не істеуім керек? Амалсыз Рудный қа­ла­лық сотына жүгіндім, – дейді Талғат Ыбы­райымұлы.

Ол Ішкі істер министрлігіне арыз жаз­ғанда «Ашғабад келісімін» алға тартты. 1993 жылы 24 желтоқсанда Тәуелсіз ел­дер достастығына мүше 12 елдің пре­з­иденттері Ашғабадқа жиналып, «Тәуелсіз мемлекеттер достастығына қат­­ысушы мемлекеттердегі ішкі істер қыз­меткерлерін және олардың отбасы мү­шелерін зейнетақымен және мем­ле­кеттік сақтандырумен қамтамасыз ету тәр­тібі туралы» мемлекетаралық ке­лі­сім­ге қол қойған болатын. Олардың ара­­сында Қазақстан мен Өзбекстанның пре­­з­иденттері де бар және бұл құжат Қазақстан мемлекеті тарапынан рати­фи­­кацияланды. Бірақ министрлік арыз­да­нушының бұл дәлелін ескерген жоқ. Рудный қалалық соты осы құжаттағы экономикалық тармақтарға сүйене отырып, Талғат Ахметовке зейнетақының берілмеуін министрлік тарапынан кеткен қателік деп мойындап, азаматтың құ­қын қалпына келтіріп, министрлікті оған зейнетақы төлеу мәселесін қарауға мін­деттеп, шешім шығарды. Ал Ішкі іс­тер министрлігі соттың бұл әділетті ше­шімімен келіспей, істі апелляциялық сотқа береді. Облыстық апелляциялық сот алқасы, одан соң Қостанай облыстық кас­сациялық сот алқасы Рудный қалалық со­ты­ның шешімін күшінде қалдырады. Осы шешім күшіне енгеннен кейін, Талғат Ахметов өзіне тағайындалған зей­нет­ақыны, зейнеткер куәлігін алуға қол жет­кізді. Ол бір жарым жылдай зейнет­ақы­сын алып тұрды.

– Қазақстанда әділеттілік бар екен ғой деп ойлап жүрдім. Көшіп келген уақыттың ауыр­лығынан да жеңілденгендей сезінген едім. Бірақ мұ­ның барлығы да уақытша екен, сер­гелдеңге қайта түстім, Ішкі істер министрлігі 2015 жылы 24 маусымда кас­са­циялық арыз берді де, Жоғарғы сот­­тың шешімімен зейнетақы қайтадан тө­лен­бейтін болды, – дейді Талғат Ыбырайымұлы.

Атамекен деп келіп, азаматтық құқынан айырылып, қиналып жүрген Талғат жалғыз емес екен. Өзбекстаннан Жамбыл облысына көшіп келген тағы бір әріптесі Азамат Жүсіпбеков дәл осындай күйді бастан кешіп жүр.

– Азамат та мен сияқты Өзбекстанның ішкі істер саласында 20 жылдан астам қызмет етіп, 41 жасында зейнеткерлікке шық­қан екен. Менің бұл істе «тәжірибе» жи­нап қалғанымды таныс жігіттерден естіп, ол маған хабарласты, көмек бе­руі­м- ді өтінді. Мен оның заңды өкілі болып, іске кірістім. Екеуміздің ісіміз өте ұқсас бол­ғандықтан іздене түсейін дедім, – дей­ді Талғат Ыбырайымұлы.

Жамбыл облыстық ішкі істер де­партаменті Азаматқа 2010 жылғы 22 қа­занда шыққан бұрынғы министр Се­рік Баймағанбетовтің 12/3. 1434 деп бел­­гіленген «Тәуелсіз елдер достас­ты­­ғы­нан келген қызметкерлерге сол жақ­та та­ғай­ындалған зейнетақылары төлен­бе­сін» деген бұйрығын алға тартады. Бұ­рын­ғы министр мұндай нұсқауды қандай құ­жатқа сүйеніп бергені белгісіз, әйтеуір оның тарапынан болған заңсыз әрекет еке­ні даусыз дүние. Президенттер қол қойған халықаралық Келісімнің 5-бабында «Тараптар өз мемлекетіндегі қызметкерлерді және олардың отбасын зейнетақымен және ішкі істер органдары қызметкерлерін мемлекеттік қамтамасыз ету туралы қабылданған заңды актілер, олар­ға енгізілген өзгерістер жөнінде әре­кет етіп отырған нормативтік құжат­тар туралы өкілетті органдар арқылы бір-біріне хабарлап отыруы, сонымен қатар осы мәселелер жөнінде ынтымақтастықты жүзеге асыруы керек» деп көрсетілген. Талғат та, Азамат та қоныс аудару үшін Өзбекстандағы жергілікті ішкі істер бас­қар­­масына барғанда оларға Қазақстан­да зей­нетақысын ала алмайтыны туралы еш­қандай ақпарат берілмеген. Демек, Қазақстан жағы да орын алған өзгерістер жөнінде Өзбекстанға дер уақытында хабарламаған деген сөз. Талғат амалсыз Ташкентке барып, республиканың Ішкі істер министрлігінен осы жағдай туралы анық-қанығын сұрастырды. Олар Өзбекстан республикасында тұрақты тір­кеу­ге тұрған жағдайда ғана зейнетақы тө­ле­нетінін айтып, ресми жауап жазып бер­ген. Бұл деген көшіңді артқа қайтару емес пе?

Енді атажұртқа келіп, аңырып қалған екі жігітке түсініксіз жайлар да жеткілікті. Азамат Жүсіпбековтің ісін қайта қарап шығу үшін Ішкі істер ми­ни­с­тр­лігі Жоғарғы соттың қадаға ­лау­шы сот алқасына өтініш хат түсірген. Азаматтық істер жөніндегі қадағалаушы сот алқасының мүшелері хатты қарап, Ішкі істер министрлігінің талабы дұрыс еместігін, бұл туралы қай­та іс қоз­ғау­дың қажеті жоқтығын, зей­неткерге зейнетақысын беру керектігі жө­нінде шешім шығарып, алқа мүшелері қол қояды. Осы шешімнен 9 ай өтіп кет­кеннен кейін Ішкі істер министрлігі Бас прокуратураға шағым түсіреді. Ал елі­міздің тағы да сол Азаматтық про­цес­су­алдық кодексінің 436-бабы 1 бөлі­мінде айтылғандай, наразылық тура­лы өтініш сот шешімі шыққан соң алты айға дейін жасалуы тиіс еді. Сон­дық­тан министрліктің 9 айдан кейін бер­ген өтініш хаты заңсыз болатын. Со­ған қа­ра­мастан, сол кездегі Бас прокурор Асхат Дауылбаев та осы өтініш хат не­гі­зінде Жоғарғы сотқа кешіккен нара­зы­лығын жолдайды. Бұл қай заңға сыяды?

– Мен Азаматтың заңды өкілі болған­дық­тан бізді Жоғарғы сот шақырды. Са­наулы минуттардың ішінде «бәрі де заң­сыз, шешімнің барлығы бұрынғы күйінше, өзгеріссіз қалады» деп екеумізді де айдап шықты. Жоғарғы сот екі елдің заңы екі түрлі деген уәжді айтып, Экономикалық соттың 2015 жыл­ғы 26 қарашадағы түсіндірмесінің 2-тар­мағындағы: «егер көшіп бар­ған елдің заңнамаларына сәйкес келмесе, ішкі істер органының бұрынғы зейнеткеріне зейнетақыны ол көшіп барған ел төлемейді, оған зейнеткерлік тағайындаған ел төлейді» дегенді алға тартты. Біздің ісіміз 2014 жылы қаралды, ал бұл түсіндірме одан бір жылдан кейін шығып отыр ғой? Ал Жоғарғы сот­тың 2003 жылғы 20 наурыздағы №2 Нор­ма­тивтік қаулысының 30-бабында: «Та­рап­тар ұсынғанымен бірінші не­ме­се апел­л­яциялық сатыда сот зерт­теме­ген дәлел­дер негізінде күшіне енген сот актілерін соттың кассациялық са­ты­сы­ның өзгертуге және оның күшін жоюға құ­қы жоқ. Осыған сәйкесті негізде қай­та ашылған жағдайда сот актісі қай­та қаралуы мүмкін» делінген. Бұлай бол­са, істі соттың бірінші сатысынан қайтадан бастау керек емес пе? Қисынға кел­мей­ді. Сонда қараңыз, Жоғарғы соттың түсін­дір­месі мен қаулысы бір-біріне қарсы шы­ғып отыр емес пе? – дейді шаршаған Талғат Ахметов.

Өзі де, әріптесі Азамат да соттан әділдік таппаған соң, олар енді жағдайды Президент әкімшілігіне жазған болатын. Жақында Президент әкімшілігі істі Бас прокуратураға жіберді. Олар жыл аяғында Астанада болып, Құқықтық қорғау орталығында Қайрат Мәмидің қабылдауына өтініш білдіріпті. Бірақ істің арты немен бітері белгісіз.

Талғат Ахметов биыл 59 жасқа толады. Рудныйдың маңайында оны еш жер жұ­мысқа алған жоқ. 2016 жылы 14 шіл­деде Жұмыспен қамтуды үйлестіру жә­не әлеуметтік бағдарламалар басқар­ма­сына барып, жұмыссыз ретінде тіркелген болатын. Бірақ жәрдемақыдан тағы шеттетілді. Себебі оның әлеуметтік жәрдемақы алуына орташа айлық табысының жинағы жоқ. Бұл енді қа­рапайым адамға белгілі жай болса керек, ғұмыр бойы өзге ел­де тұрып кел­ген азаматта қандай табыс жи­нағы болуы мүмкін? Сонымен ата­жұрт, ата­мекен деп келген азамат зей­нет­ақы, жәр­демақы алу құқынан айыры­лып отыр. Қостанайға шетте жүрген ағай­ын­дар тек Өзбекстаннан ғана емес, көбіне Ресейден де көшіп келіп жатыр. Бірақ олардың құжаттары еш кедергісіз өтеді, мұндай проблема тумайды.

Дегенмен, Талғат Ахметов жақсы­лық­тан үмітін үзгісі келмейді. 2018 жыл Қазақстандағы Өзбекстан жылы болып жария­ланғаны белгілі. Осы игі шара ая­сында ауылы аралас, қойы қоралас ір­гелес әрі туыс екі ел арасында көші-қон шеңберіндегі өзекті мәселелердің бүге-шігесіне дейін реттелер, нүкте қойылар деп біледі.

Нәзира ЖӘРІМБЕТ, «Егемен Қазақстан»

РУДНЫЙ