«Dánikkennen qunyqqan jaman» degen sózge mán bersek, munda úlken fılosofııalyq maǵyna bar. Táýba, bireý bireýden nan surap jeıtin zaman emes qazir. Toqshylyq zaman. О́zimizdi qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan barshylyqta, etek-jeńniń keń kezinde dúnıege kelgen, zárýlik kúıin sezinbeı ósken urpaqqa balaımyz. Dastarqannan nan, maı, qant, sút, qaımaq eshqashan úzilgen emes. Sonymyzben baı sanalmasaq ta, bardyń sanatynan bolatynbyz... Qudaı saqtaı gór, taǵamǵa talǵam-talabymyzdyń sharyqtap ósip ketkeni sonshalyq keıde dastarqannan búginde nan qoıylatyn bos oryn tappaı qınalatynymyz ras. Sóıte tura, toqshylyq zamanda ómir súrip jatqanymyzdy sezinbeıtinimiz jaman. Moıyndaǵymyz kelmeıtini qorqynyshty.
Merekeniń tusynda toıǵa arnap pisirilgen palaýdyń «jyryn», qazannyń túbindegi keleńsiz jaıtty kórgen bylaıǵy jurt qazaqtar týraly, Astananyń halqy týraly ne dep ketti eken dep, áli kúnge deıin kóńildiń kókjıegin muń torlaıdy. Qaryn qamy úshin qulqynnyń qurbanyna aınalyp, abyroıyn aırandaı tókkender kúnin kóre almaı júrgen músápir, úısiz-jaısyz, miskin jandar bolsa, meıli ǵoı. Keshirimdi. Syqıyp kıingen, ájeptáýir bir mekemede qyzmet isteıtin, jaǵdaıy bar adamdar kúrish úshin jaǵa jyrtysyp, ádepsizdikke jol berilgende boıyńdy yza kernep, ne derińdi bilmeı dal bolady ekensiń.
Bul qaıdan kelgen qasiret? Otyzynshy jyldarǵy asharshylyqtyń tusynda da jurt dál bulaı jantalasyp, soraqylyq oryn almaǵan bolar-aý. Ejelden «shúkir», «toba» dep, keýdemizge qolymyzdy qoıa bilgen qazaqtyń balasy emes pe edik? «Qanaǵat qylsań, qarnyń toq», «Baryna qanaǵat, joǵyna sabyr» degen halyqtyń bet-beınesi nege bulaı tez ózgerip, qısynsyz áreketterge boı uryp barady degen synı oılar on orap, kóp talqysyna qaıta-qaıta salýǵa týra keledi-aq...
Bolmasa toı-tomalaqtan sómke toltyryp, dastarqandy jyp-jylmaǵaı etip, túk qaldyrmaı sypyryp-sıyryp áketý buryn-sońdy qaı dástúrińde bar edi, jazǵandar-aý? Týra bir ata-babasy ashtan qyrylǵandaı. O, toba-aı! Aıdyń, kúnniń amanynda bulary nesi? «Peıili jamandy Qudaı tabady, kıimi jamandy ıt qabady» degen maqal bar edi. Laıym elimiz tynysh bolsa eken, asharshylyqtan, joqshylyqtan saqtaı gór dep tileıtin halge jettik eriksiz. Bolmasa osy kúni kimniń úıi as tappaı zarlap otyr deısiń. Toılarda dastarqandy sypyra jaıpaǵan áıelderdiń syqpytynan shoshyǵanda, osyndaı oıǵa amalsyz berilip ketedi ekensiń.
Adamdardyń peıili nege munsha tarylyp ketken? «Bári tek ózim úshin» degen egoıstik pıǵylǵa negizdelgen qazirgi turmystyń sıqy osy. Halqymyz qurmet tutqan ádep álippesin shımaılap shatpaqtaý qashan tıylady dep kúresip júrgen jandar ár tustan qylań berip qalatynyna qaramastan jurt áli muny túbegeıli joıyp, ınabat ıirimine túsip kete almaı otyr.
Ashkózdik apany, qanaǵatsyzdyq qaqpany, toıymsyzdyq tory adamı qundylyqtardyń joıylýyna ákelip soqtyrýda...
Mundaıda esimizge Lev Tolstoıdyń «Adamǵa qansha jer kerek» degen áıgili áńgimesi túsedi. Shyǵarma keıipkeri qanaǵatsyzdyqtan jerdi kóp alamyn dep, júgire-júgire, zoryǵyp óledi de eki metr jerge kómiledi. Sol sııaqty naryq zamanynda ómirdiń bári esepke qurylady, aqsha basty ról oınaıdy degenimizben, adam baıaǵy sol adam emes pe? Qandaı da daǵdyny ómirge laıyqtap qalyptastyrý bolsyn adamnyń óziniń qolymen jasalmaı ma? Sondyqtan kisini joqshylyq ta, toqshylyq ta ashkózdikke uryndyrmaıdy. Urpaq udaıy baıyrǵy ata-babalar qundylyǵy negizinde tárbıelense, mundaı óreskel ádetke eshqashan jol berilmes edi, dastarqandy «tazalaý» daǵdysy halyqqa úırenshikti jaıt bolyp sanalmas edi. Al endi buǵan kóz juma salý, ústińdi sý etkenine qaramastan ótkinshi jaýyndaı elemeý munan da qasiretti jaǵdaıǵa dýshar etkizýi múmkin. Sondyqtan mundaı kóńilge kirbiń uıalatatyn dańǵoı daǵdyny árbirimiz sózimizben bolsyn túırep, dabyl qaǵa berýimiz kerek dep oılaımyn.
Peıildiń buzylýy, ashkózdik derti dastarqan ústindegi áreketterden ǵana emes, ómirdiń kez kelgen salasynan sezilip qalyp jatady. ...«Tek meniń ǵana jolym bola berse», «menen basqaǵa eshteńe buıyrmaı-aq qoısyn», «ózim ǵana iship-jep, ózim ǵana dúnıeni erkin bıleı bereıin» degen menmen pıǵyl ýshyǵyp, qolyna bıliktiń tizgini tıgen keı paqyrlar kópshilike tıesili nárseni ózine tıesili nárse eken dep oılap, áýeli ózine yńǵaıly jaǵdaı jasaıdy, ebi kelse eki asaıdy, tyǵyp, jınaqtap qalýǵa beıimdeledi. Ondaılar qashanda óziniń jáne ózine jaǵyna bilgenderdiń muratyna saı tirlik jasap, qaramaǵyndaǵy qarapaıym halyqtyń jaǵdaıyn túzeýdiń ornyna basqamen shuǵyldanady. Árıne qazirgi adamdardyń nıeti men peıili týraly oıymyzdy ortaǵa salǵanda, biz barlyq basshylar osylaı deýden aýlaqpyz. Alaıda «Aıtpasa, sózdiń atasy óledi» demekshi, toıymsyzdyqtyń saldarynan temir torǵa toǵytylǵan nebir taǵdyrlardy kórip-bilip otyrǵanda, álgindeı jandardy aramyzda múlde joq dep taǵy aıta almaısyz-aý. Qazir aqsha úshin túrli sumdyq áreketterge baratyndar tabylady. О́zinde bári bar bola tura ózinen zorlardyń ómirine suqtana kóz tigetin toıymsyzdar «bolǵan ústine bola tússem, tolǵan ústine tola tússem» deıdi. Peıili bulaı laılanǵan jandar endi eline, halqyna qalaı adal qyzmet etedi deısiz? Ondaı kemshilikterdi jeńý úshin adamı asyl qasıetterimizdi árdaıym alǵa ozdyryp otyrsaq, degen tilek edi aıtpaǵymyz. Sonda bálkim álgindeı túıtkilder sál de bolsa seıiler me edi?!
Qarashash TOQSANBAI, «Egemen Qazaqstan»