Бұл – Ұлттық қордан 2019-2021 жылдары бөлінетін кепілдендірілген трансферт және осы мерзімге арналған республикалық бюджет туралы заңдарға өзгерістер пен толықтырулар енгізу туралы Мәжіліс мақұлдаған заң жобалары. Екі заң жобасы да біртекті болғандықтан олар бірге қаралды. Заң жобалары бойынша баяндамаларды Ұлттық экономика, Қаржы министрліктері және Ұлттық банк басшылары жасап, өзгерістер мен толықтырулар 2019-2021 жылдарға арналған нақтыланған макроэкономикалық көрсеткіштер негізінде әзірленіп, Елбасының Nur Otan партиясының XVIII съезінде және жыл сайынғы Жолдауларында айтқан тапсырмаларын, Президенттің «Қазақстан Республикасының мемлекеттік басқару жүйесін одан әрі жетілдіру жөніндегі шаралар туралы» Жарлығын іске асыруға бағытталғанын атап өтті.
Баяндамалардан 2018 жылғы ІЖӨ 58,8 трлн теңгені құрағаны және бұл 2019 жылды бағалауға базалық көрсеткіш болғаны айтылды. 2019 жылы мұнай өндіру 1,5 пайызға төмендейтіні жеткізілді. Алайда, қызмет көрсету секторы бойынша жоғары өсім күтілуде. 2019 жылға арналған базалық параметрлер бұрын мақұлданған деңгейде сақталғаны да айтылып, мұнайдың 1 баррелінің бағасы 55 АҚШ доллары көлемінде, ал доллардың теңгеге шаққандағы бағамы 370 теңге болады деп болжанғаны ескертілді. Жылдық инфляцияның нысаналы дәлізі 4-6 пайыз, экспорт 54,4 млрд, импорт 32,9 млрд долларға дейін ұлғаятыны айтылды. 2019 жылғы ІЖӨ-нің өсімі 3,8 пайызды құрайды деп жобаланған, яғни ол 64,3 трлн теңге болмақ. Бұл 2018 жылғы қарашада мақұлданған көрсеткіштен 323,5 млрд теңгеге артық. Жан басына шаққандағы ІЖӨ 9 409,2 АҚШ долларын құрамақ.
Заң жобалары бойынша қосымша баяндаманы Қаржы және бюджет комитетінің төрайымы Ольга Перепечина жасады. Өзінің баяндамасында ол аталған тапсырмаларды орындау мақсатында бюджеттің шығыс бөлігі 10 трлн 727 млрд теңгеден 11 трлн 895 млрд теңгеге өсіп, 1 трлн 168 млрд теңгеге ұлғайтылғанын жеткізді. Сонымен бірге өзгерістердің нақты қандай бағыттарға енгізілгені аталды. Соның ішінде «Әлеуметтік қамқорлық» бағдарламасын іске асыруға 443,3 млрд теңге бөлінеді. Бұл қаражат азаматтардың кейбір категорияларын қолдауға, аз қамтылған отбасыларын тұрғын үймен қамтуға, аймақтық инфрақұрылымдарды дамытуға және «Ауыл – ел бесігі» атты арнаулы жобаны іске асыруға жұмсалатын болады.
Екіншіден, Елбасы жариялаған Жастар жылында «Жас кәсіпкер» және «Жас маман» бағдарламаларын іске асыру шеңберінде 24,6 млрд теңге бөлінетін болған. Экономиканың тұрақтылығын арттыру және аймақтарда тұрақты жұмыс орындарын ашу мақсатымен Қазақстанның инвестициялық қоры құрылып, оған Ұлттық қордан 370 млрд теңге бөлінеді. Сонымен бірге О.Перепечина өзінің баяндамасында бюджеттің бұрын бекітілген кейбір бағыттағы шығыстарының азайтылғанын жеткізді. Соның ішінде 11 бюджеттік бағдарлама әкімшілігі бойынша шығыстар 102 млрд теңгеге азайтылған. Осының өзі мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларын іске асыра алмау қаупіне соқтыруы мүмкін, деді ол. Сонымен бірге биылғы әлеуметтік шығыстардың көптігі келер жылдардағы осындай тұрақты шығыстарды қаржыландыруға қиындық туғызатынын айтты.
Ал инвестициялық жобалар туралы ол тіпті пессимистік болжамдар білдірді. «Жобаларды іске асыратын және нәтижелерге қол жеткізетін нормативтік және методологиялық қажетті базалардың болмауы бөлінген қаражаттар көлемінің маңызы мен жеткіліктілігін бағалауға мүмкіндік бермейді, сондықтан көптеген сұрақ туады», деді ол. Ал «Ауыл – ел бесігі» жобасына бөлінетін қаражат туралы айтқанда, бұл мақсатқа бұрын мемлекеттік «Нұрлы жер» бағдарламасы бойынша қаражат қарастырылғанын, алайда Үкімет әлі күнге әртүрлі елді мекендерге арналған аймақтық стандарттар жүйесін әзірлеуді аяқтамағанын, сондықтан осы тақылеттес бағдарламалардың бәрін үйлестіру керектігі айтылды. Сонымен бірге ол Парламенттің 20 наурызда болған бірлескен отырысында астананың Нұр-Сұлтан атауына өзгеретіні және жаңа мемлекеттік орган – Елбасы Кеңсесін құру шығыстары да бюджеттің осы толықтыруларында ескерілгенін айтты.
Оның айтқан кейбір сын-пікірлерін палата Төрағасы Д.Назарбаева қолдайтынын жеткізіп, ауылды дамытуға арналған барлық бағдарламаны үйлестіру қажеттігін атап көрсетті. «Аграрлық мәселелер, табиғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамыту комитеті Үкіметпен және бейінді министрліктермен бірлесіп, осы мәселені нақтылауы керек деп ойлаймын, сосын біз оны Сенаттың отырысында қараймыз», деді Төраға.
Заң жобаларын талқылауда да сенаторлар үлкен белсенділік көрсетті. Соның ішінде сенатор Б.Әйтімова қаралып отырған заң жобасы әлеуметтік салаға, қауіпсіздік пен инфрақұрылымға мән бере отырып, бюджет шығыстарының басымдықтарын қайта қарау арқылы халықтың өмір сүру сапасын арттыруға бағытталған аса маңызды құжат болып табылатынын көлденең тартса, сенатор Е.Мамытбеков өзінің сөзінде бюджет қаражаттарын сапасыз жоспарлау мен тиімді пайдалана алмаудың жауапкершілігін арттыру шараларын күшейтуді ұсынды. Ондайға тәртіптік қана емес, әкімшілік жауапкершілік жүктелуі керек. Сондықтан «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі керек, деді ол.
Сенатор Дүйсенғазы Мусин бюджетті нақтылау туралы заң жобасының басты ерекшелігі халықты әлеуметтік қолдауды күшейту болып табылатынын атап өтті. Дегенмен, жоба шеңберінде халықтың тығыздығы, инфрақұрылымның жағдайы, жаңа жұмыс орындарын ашу мүмкіндігі мол 1781 елді мекен іріктелгенімен, осы жобаны іске асыруға бағытталған ұйымдастыру шаралары және аймақтық стандарттар жүйесін әзірлеу жұмыстарының бүгінге дейін аяқталмағанын көлденең тартты. Оның пікірінше, мемлекет тарапынан ауылдық аумақтарды дамыту бойынша қабылданған бағдарламалар жеткілікті, алайда оларды іске асыру бойынша жүйелі жұмыстарды жүргізетін жауапты және үйлестіруші нақты мемлекеттік органды анықтау қажет.
Жан-жақты ұзақ талқылаулардан кейін «Ұлттық қордан 2019-2021 жылдарға арналған кепілдендірілген трансферт туралы» заңға өзгеріс енгізу туралы заң жобасы қабылданды. Ал республикалық бюджет туралы заңға Сенат енгізген 33 түзету қабылданып, келісу үшін Мәжіліске жіберілді.