Қазағының қарағайы

Бейсенбі, 13 қыркүйек 2012 7:26

Қазақ университетінде оқып жүргенімде жазушы Сәбит Мұқа­нов тамағын қырнай сөйлейтін мә­нерінде кенет студент біздерді жазғыра жөнелсін:– Ақын, жазушының бірінен соң бірі бұрқырап шығып жатқан жері – ҚазПИ. Әй, осы ҚазГУ – сендердің ортаңнан ондай ешкім көрінбеуі қалай?!

Бейсенбі, 13 қыркүйек 2012 7:26

Қазақ университетінде оқып жүргенімде жазушы Сәбит Мұқа­нов тамағын қырнай сөйлейтін мә­нерінде кенет студент біздерді жазғыра жөнелсін:– Ақын, жазушының бірінен соң бірі бұрқырап шығып жатқан жері – ҚазПИ. Әй, осы ҚазГУ – сендердің ортаңнан ондай ешкім көрінбеуі қалай?!

Жарықтықтың екі қолын жая жарқырай күлгені әлі көз алдымда. Сәбеңнің сол сынын әдейі күтіп жүргендей, көп ұзамай алдымен университеттің филология факуль­те­тінен жас ақын Зейнолла Қаб­долов суырылып шықты. Сон­соң онымен курстас жастардың арасында кекселеу көрінетін отыз­ға тақап қалған ұзынтұра студент   Сафуан Шаймерденов проза кө­гін­де жалт етті. «Патриот» деген сөздің мағынасы кең. Отаныңның, туған өлкеңнің, тіпті оқыған оқу ор­ның­ның жоқтаушысы болаты­ның табиғи нәрсе. Өз ұшқан ұя­мыздан қанат қаққан әр талантқа кәдім­гідей қуанып, әр басқан қа­да­мын қа­дағалап жүруге бір жа­ғы­нан Сә­беңнің жаңағы қайрауы да себепші болды.Әлбетте, жас қаламның шалыс басқан, мүдіріс кеткен жерлеріне кеңшілік жасала береді. Ал, мына екеуі ондай жеңілдікті қажет­сін­беді. Әр сөйлемін мінсіз мүсін­дейтін Зейнолла, мағыналы ойын дөп түсіретін Сафуан бірден бе­дел­ді қаламгерлер қатарына қо­сылды.Бұл мақала қазір жер басып жүрсе 90 жасқа толатын жазушы Сафуан Шаймерденовке арнал­ған­­дықтан, ағамыздың туған жері – Солтүстік Қазақстан облысы, Жам­был (Преснов) ауданының Аман­келді ауылы екенін еске сала кет­ке­німіз артықтық етпес. Армия қа­та­рынан босанған соң аудандық ком­сомол комитетінің хатшысы болды. Бірақ ауыл жақта, кейін Алматыда жұртқа алғаш атының жаттала бастауы газет қызметінде қалам қайратын көрсете баста­ға­нына байланысты. 1950 жылы Қазақ мемлекеттік универси­теті­нің филология факультетін ойда­ғы­дай бітірген соң республикалық газет­тің тілшісі, «Әдебиет және искусство» журналының бөлім мең­ге­рушісі болып істеді.Меніңше, «Болашаққа жол» ро­манымен бірден беделді жазу­шы­лардың қатарына қосылуының се­бе­бі, жазу-сызуға ерте төселіп ысыл­ғандығының, журналист қа­ла­мының ерте ұшталуының да әсері болса керек. Және университет қабырғасында-ақ жүректі, қай­сар жігіт саналды. Кей мұғалім дәріс оқып отырып, сөйлемін дұ­рыс құрмаса, ол олай емес, бұ­лайды именбей айтып салатын.Сафуан Шаймерденовтің елден ерек мінезі, бөлек дене бі­ті­мі­не дейін ақын Ғафу Қайыр­бе­ков­тің «Сол жыл менің есімде» атты өлеңінде айтарлықтай дәл бейнеленген.Аттадық әлденеше он жы­лың­ды,Сол жолда ой қалыңдап,бой бү­гілді.Алпыста романдарын арқа­ла­ғанСафуан Шаймерденов сол бү­гін­гі.Бәрінің әрі інісі, әрі ағайы,Басылмас арыстандай әлі ай­ғайы.Иілмес дауыңа да, дауылыңа да,Сорайған солтүстіктің қара­ғайы.Сәкеңнің «Болашаққа жол» («Инеш») атты романын Өскемен жақта жүріп оқыдым. Кісі танитыны, адамдардың ара қатынасын жазуға жүйріктігі, сол кездің сая­си-әлеуметтік ахуалына қанық­ты­ғы, социалистік реализм принцип­терінен түсінігі кексе жазушылардан еш кем еместігі, ысылған қа­ламгерлігі көзге ұрып тұрды.Роман сюжеті мичуриншілер мен антимичуриншілер (генетиктер) арасындағы ғылыми тар­тыс­қа құрылған. Біріншілері жеңіп жа­ғымды, екіншілері жеңіліп жа­ғым­сыз көрінеді. Міне, осындай жа­сан­дылығына қарамастан, шы­ғар­маның жастарға берері әлі де мол. Образдық жүйесінің то­қы­луы, әсі­ресе, шыншылдығы баурайды. Сафуан кейіпкерлерін мі­нез­деуде бі­рыңғай ақ, қара бояу­лар­дан бойын аулақ салған. Мұ­ның бас кейіпкер Инешке тікелей қатысы бар. Инеш – күрделі характер. Зада деген студент қыз орысшалап оны «мещанка» дейді. Инеш қоғамдық жұ­мыс­қа сал­ғырт. Оның үстіне «био­ло­гиядағы космополит» Белгі­ғұ­лов­ты жақ­тайды. Қай сөзін де содан бастайды. Оның ақылымен Ми­чу­ринді жоққа шығаруға әре­кет­те­неді. Ал, қусирақтау Белгіғұлов зайы­бы­ның көзіне шөп салып, Инештің намысын аяғына таптап, Мәскеу жаққа докторлық қорғауға ісса­парға рұқсат алып зытып бе­реді. Инеш қай жағынан да опық жейді. Университет бітіргендерді жұ­­мыс­қа орналастыратын комис­сия­ға, оның ішінде министрдің орынбасарына дейін жеккөрінішті кө­рі­ніп, аурулы-сырқаулы шешесін күтуге мұрсат ала алмай әрі сүй­гені Мәуленнен «қош бол» деген сөз де естімей, алыстағы ауылға мұғалімдікке аттанады…Бірақ Инештің басына қара бұлт үйірілгені бұл қыздың қа­сиет­сіздігінен деуге аузың бармайды. Ол сүрініп-қабынып жүр­ге­нінің өзінде де оқырманға бө­лек­ше әсер қалдырады. Өйткені, жаратылысы асыл. Айнала­сын­да­ғылардан, тіпті ақылды досы, үз­дік оқитын, зерттеуі Мәскеуге ұнап, жүлдегер атанған, комсомол жұмысына белсене қатысатын, өзі де, сөзі де орнықты, кісілігі де жет­кілікті Гүлшаттан иығы бәрі­бір асыңқы. Егер Сафуан «Инеш­тің» жалғасын жазса, мичуриншіл Боз­жановтың мойны астынан ке­ліп, есесіне генетик Бәлі­ғұ­лов­тың, ан­ти­мичуриндік идеяны қолдау­шы Инештің мерейі үстем шық­қа­нын жазуға мәжбүр болар еді. 1964 жылы шындық жеңді. Тұ­қым қуу мен өзгерткіштердің заң­дарын ашатын генетика ілімі қай­та өрледі. Алайда, мәселе онда да емес. Инеш бей­несінің сүйкімді наздылығы (женственность), та­би­ғилығы, бе­тің бар, жүзің бар демей айтып тас­тайтын шын­шыл­дығы, еркінділігі романның барша кейіпкерінен басым жатыр. Ондай характер адамдарды бір қалыпқа құйғандай етіп тәрбиелеуге құш­тар кеңес зама­ны­ның шартына сай келе ала ма?!Жас жазушының сұңғылалығы Мәулен образының сомдалуынан да аңғарылады. Кешегі майдангер, болашақ философ Мәулен не қиын­­дықтан сескенбейтін ержү­рек жігіт. Альпинистік жорықта басын тәуекелге байлап, курстасы Мұзда­паровты құзға құлағалы тұр­ған жер­ден аман алып шы­ға­ды. Әтте­гені, ер жігіт Мәулен күт­пеген жерден осалдық көр­сетеді. Оның бар адамды бір қалыпқа құйғысы келетін идеология шеңберінен бо­сануға өресі жетіңкіремейді. Гүл­шаттай бол деп Инештің намысына тиіп, одан табан астында ауыр сөз естиді.«– Мен өз тереземді ол кешкен өмірге бермейтінімді сен ұғын. Мәулен қызып кетті.– Сенің терезең тозған терезе.– Жоқ, мәдениет терезесі. Өрең әлі жеткен жоқ оған. Мәде­ниет­сізсің!»Бұл жерде мен ұзын диа­лог­тың соңғы бөлігін ғана келтіріп отырмын. Жігіт пен қыздың қан­дай адам екендіктері сол сөз жарыстыруда белгілі болып қалады. Мәу­леннің айтып отырғаны бір жағы дұрыс та секілді. Гүлшат сияқты әрі білімді, әрі төзімді, жан-­жақты маман болған артық­тық етпес еді, әрине. Мәу­лен сүй­геніне өзінше жақсылық тілейді. Бірақ таптау­рын соқпақпен жүр­гісі кел­мей­тін, өз қалағанынан бас­қаға бұрыл­май­тын Инешке ондай жақсы­лы­ғы­ның құны бес тиын. Инешті Гүл­шатқа айнал­дыр­ғың келе ме? – деп қыз қатты ренжиді. Мәуленнің же­те­сіздігін мәдениетсіздігіне балайды. Шынында да, Инештің айтып тұр­ғаны дұрыс. Біреудің көзі жақсы, екін­шісінің сөзі жақсы. Ал шын ға­шық жан жағына қарап сұқ­тан­бай таңдағанына біржола бе­рі­луі тиіс. Мәуленнің осыны түсін­гісі жоқ.Роман шыншылдық қасиетті көк­­ке көтеріп уағыздайды. Ал, шын­дықты айтудан тайсалмайтын кейіп­кер бұл романда тек Инеш қана.Меніңше, «Болашаққа жол» ро­маны орысшаға аударылғанда «Инеш» аталғаны, кейін қазақ­ша­сы да сол атпен жарияланғаны кез­­дейсоқ емес. Инештей кейіп­кердің «Болашаққа жолы» өзгеше. Бас­қа­ларға ұқсамайды. Инеш стан­дарт сұрқайылықтан бас тартады. Бір­кел­кі ойлауды машық еткен қо­ғамда Инеш секілді әрнені өз пікірімен өлшеп пішетін адам сөз­сіз сәтсіздікке ұшырамақ. Ал қыз­дың тағдырына келсек, аста­рын­дағы идея біреу: шындықты айту қай қоғамда да опа бер­мейді…Инештей кейіпкеріне ғана емес, Сафуан Шаймерденовтің өз азаматтық келбетіне де ұжымдық «мақұлизм» («одобрямс») жат болатын. Жұрт жаппай мақтап жат­қан шығарманы, оның авторы бас­паның бас редакторы, анаусы ЦК-да шенеунік екенін елеместен, Сафуан бірін сүреңсіз тілі үшін, екін­шісін, оқылмайтындығы үшін іреп-сойып мақала бастыртып жү­ретіні есімде. Инеш харак­те­рінің қайтпас қайсарлығын Сафуан өзі­нен алған секілді көрінеді де тұ­рады маған.Сафуанның өзінің көзі жеткен шындықтан қалай да айнымайтыны «Жыл құсы» повесінен де сезіледі. Бұл шығармасы социа­лис­тік реализм талаптарына қи­ғаш келді. Адамға «давай-давай трудись» дегеннен басқа берері жоқ кеңестік тәртіптің тас бауыр мі­не­зін әшкереледі. Сонысы үшін қат­ты сынға ұшырады. Повестің бас кейіпкері Битабар – алдымен ұлт­тық характер. Революциядан бұ­рынғы, одан кейінгі заманда да қазақы тумысымен ерекшеленеді. Аңғал-саңғал жүргенімен, ар-на­мы­сын аяққа таптатпайтын адам. Балуан Шолақтай мәрттікті сүйеді. Адамға жат пиғылдан, Бертшек секілді байдың бергенін қайтып алу­ға дейін баратын дүниеқоң­ыз­дықтан, кеңестік басшы Левенштерн сияқты жұмысын істе­тіп, істетіп алып, аварияға түсіп ұзақ уақыт төсек тартып жатқанда көңілін сұрап бір рет бас сұқпаған қара жүрек қатыгездерден жире­не­ді. Битабар образының идеялық сөлі – қандай қоғамда өмір сүрсе де, не қиындыққа кезіксе де, адам­гершілігін сақтап қалатын қымбат қасиетінде.Сәкең өзінің «Жыл құсы» шы­ғармасы жөнінде бір сұхбатында былай депті. «Жыл құсы» ВЦСПС пен СССР Жазушылар одағының жұмысшы тақырыбына арналған шығармалар конкурсында жүл­де­лі орынға ие болды. Сөйтсе де, шынымды айтсам, «Жыл құсы» жұмысшы туралы жазылған шы­ғарма емес. Менің бұл туындым дү­ниенің астан-кестеңі шығып, заман толқындарының жолында өтіп жатқан әлеуметтік, саяси өмір­дегі ұлы өзгерістер мен жеке адамдар арасындағы қарым-қа­ты­нас, қай­шы­лықтарға, сөніп жат­қан, өніп жатқан жаңа тіршілік-тағдыр­лар­дың қақтығысына ар­нал­ған шы­ғарма. Бұл ерекшелікті бір сыншылар түсінді. Енді бір сыншылар түсінбеді. Түсінген сын­шылар Битабар образын қазақ әде­биетінде бұрын-соңды бол­маған, ұлттық характерді дәл де шыңайы­лы­ғы­мен танытатын тартымды да ерекше жасалған образ деді. Ал тү­сінбеген, иә түсінгісі келмеген сын­шылар бұл повесть ескі феодализм дәуірін көксейтін, Қазақ­стан­дағы алып өзгерістерді жоққа шы­ғаратын шығарма деді».Бүгінгі көзбен оқылғанда да жазушының бірі-біріне кереғар феодалдық қоғамның да, социа­листік қоғамның да көлеңкелі жақ­тарын сынап отырғанына көз жет­кізесің. «Жыл құсы» – адам­гер­шілікті ту еткен повесть.Сафуан Шаймерденовтің өзге де шығармалары: «Мезгіл», «Қар­ғаш», «Өмір нұры», «Ит ашуы», «Мәжнүн тал» повестері, әңгі­ме­лері, пьесалары, сыни мақа­ла­лары, – бәрі оның бастапқы қалам ұста­ған бағытынан айны­маған­дығына дәлел.Сафуанның өзге қаламдас­тар­дың басқан ізін шиырламайтын «мінезі» де ерте аңғарылды. Ана тақырыбы – қай шығарманың бол­сын, оның фольклор, ауыз және жаз­ба әдебиет түрлеріндегі ең аяулы, қасиетті тақырып. «Ана­ның алтын құрсағы аман болсын» ті­легі қай жұрттың ау­зындағы ақ ниеттен туындайды.Өмірдің аты өмір. Сол киелі ана сөзінің алдына кейде жүрек қаритын «өгей» атты анықтауыш түседі. Сафуан естияр жасқа жақындап қалған жасында туған шешесі дүниеден озады. Үй ұстап тұратын ақ жаулық керек. Әкесі үйленеді. Сафуан өгей шешеден нағыз аналық қамқорлық көреді. Еш кемдік көрмей өседі. Өзі бас­тан кешкен шындықты қағазға қалай түсіруге керек? Фольклордан романға дейін тастай қатқан шаблон бойынша жатталған ұғым­ның айтары – өгей шешейден өт­кен сұмырай жоқ.Жазушы Сафуан Шаймер­де­нов бас кейіпкері Бибигүл қиын-қыс­тау жағдайда ар, адамгершілік сынынан мүдірмей өтеді. Өзі түс­кен үйдегі ер баланың бұға­на­сы бекіп, оң-солын айыра бастағандай жас­та. Әрине, бала жүрегінде қыз­ғаныш оты тұтанбайды емес. Бұл үйге тұңғыш түнегеннің ер­тесінде Бибігүл мен бала арасында мынадай әңгіме болады:«Анаңның жоғын естігенмін, – деді ол, – Ести тұра әдейі келдім, бала етіп алайын деп келдім…Мен үндемедім. «Бала болмаймын!» деп айта алмадым. Бірақ бала мінез дегенді қойсаңшы, осы күні ойласам күлкім келеді. Отырып-отырып:« – Бірақ әкемнің қасына жат­пайсың. Өйтіп апа болмайды. Сен түгіл апам да жатып көрген емес, – деппін.Бибігүл күлді:– Ол рас, өйтіп апа болмайды».Баланың көзінше Бибігүл шынында да әкесінің маңын маң­ай­ламайды…Мезгіл өсе келе, аналық мейі­рім – әйел жұртына біткен ай­рық­ша парасат екенін түсінеді. Кейі­нірек Бибігүл екі ұл, бір қыз­дың анасы болады. Одан тұңғыш бауырына басқан Мезгіліне деген ана­лық сезімі артпаса, кемімейді. Мезгілге: «Жетім еді, жетсе екен, адам болса екен!» – деп тілеп едім жатсам да, тұрсам да. Жат бауыр болма, шырағым. Жазыңды үнемі шешеңнің қасында өткіз», – дейтіні де жүрекжарды сөзі.Мезгіл өз бойынан көзге түсер қасиет көрінсе, сол тумаса да ту­ғандай шешеден болғанын айтып ағынан ақтарылады. Кәміл сене­сің…Ғафу ақын Сафекеңнің дау-дауылдарында иілмейтін, басын ас­пан­датып ұстайтын мінезіне сүй­сін­генде, меніңше, жазушы аға­ның сыншылық өнерін мадақ тұт­қан болуы керек. Тағы бір інісі, жазушы әріптесі Марал Ысқақбай әнебір жылдары Сафекеңмен сұхбат жүргізеді. Сонда сорайған солтүс­тіктің қарағайының жаңағы айтыл­ған даукестігінің сыры ашылады. «Кісі жасы ұлғайған соң оқуды азайтады екен», дегеніне қара­мас­тан, Сафуан Шаймерденов әдеби процестің барысына мей­лінше қанық екені байқалады. Қазіргі кей қаламгердің «сын жоқ­ты» езе беретіні, жалпы, бұл жанр­дың барысын қадағаламайды. Өз жұтаң­дығын, сынға жаны ашы­май­тын­дығын сездіріп қояды. Ал, Сафе­кең аға, орта буын, жас сын­шы­лардың бәрін дерлік оқып отыратыны олардың еңбектерін тәп­тіш­теп тал­дайындығынан айқын көрі­неді.Сафуан пікірінше, аға буынның бірі нақтылы материалды жете бі­летіндігімен, екіншісі, талдау тәсі­лі, байқағыштығымен, үшін­ші­сі тексерулерінде образды жа­са­ған жазушының өзі ойла­ға­ны­нан әлде­қайда терең, әлдеқайда биік тың ойлар айтқыштығымен ерекше­ле­неді. Орта, жас буын сын­шы­лар­дың еңбегін де олқы­сынбайды.Олқысынатыны, көп сыни зерт­теулердегі қынжылтатын тең­гер­мешілдік. «Талантты жазылған жақсы туындылар мен ортанқол нашар шығармаларға берілген баға бірдей… Сыншылар пікіріне сенсек – ол екі туынды да тәуір дүниелер, екеуінің де азын-аулақ кемшілігі бар». «Әр жазушының өз қолтаң­басы бар, өз ерекшелігі, өз жетіс­тігі, қала берді өз кем­шілігі бар. Соны табу, соны ескеру қажет» (М.Ысқақбай, Шығарма шырайы шындық. Алматы, «Рауан». 1994. 108-б.).Шындықты тайсалмай көзге шұқып айтатын турашыл принцип Сафуан Шаймерденовтің жазу­шы­лық кредосына, иланым, се­німіне, сертіне айналғаны даусыз.Мен тіпті былай деп те айтар едім. Оның сол серті 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісінің ызғарлы күндері, өзі айтпақшы, «хал­қы­мыз ұлт ретінде құриын» деп тұрған сағаттарда сынға түсті. Сафуан Шаймерденовтің Қазақстан Жазушылар одағының 1987 жыл­ғы мамыр айында Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші секретары Г.В.Колбиннің қаты­суы­мен өткен пленумындағы пікір­сайыста сөйлеген сөзін мен нағыз Бетбұрыс «манифесіндей» қабыл­дадым. Жазушының сол сөзі төрт томдық жинағында «В глаза говорю правду» деп аталыпты. Қазір қайта оқығаныңда да манифест стиліне, яки күллі қо­ғам­ға қаратып жария етілетін үн­деуге ұқсайды. Онда әдебиетке идео­логиялық басшылық жолы, Желтоқсан оқи­ға­сының сипаты ресми билік нұс­қауына мүлде қа­рама-қарсы, жаңа­ша рухта талданды.– Әдебиет ісін, – деді Сафуан Шаймерденов, – қаулы-қарармен жолға қоя алмайсың. Оның айқын мысалы – ВКП(б) Орталық Ко­ми­тетінің 1946 жылғы атышулы қау­лылары. Осы қаулының қаһа­ры­нан Анна Ахматова мен Михаил Зощенко тәрізді ұлы жазушылар зардап шекті. Іске алғысыз жыл­мағай, жылымшы шығармалар, тартыс­сыз­дық дейтін теория­сы­мақ дәл осы қаулыдан соң әдебиет егінінде арам шөптей қаптап кет­ті. Немесе біздің республикамызда әдебиет туралы қабылданған қаулылар салдарынан біз, қазақ, мәңгүртке айналып, өз тарихымыздан, фольклорымыздан, халық­тық эпосымыздан бас тарттық. Біз Әуезовтің өзін феодалдық ескі-құсқыға іш тар­тасың, советтік «ба­қытты» өмірді бағаламайсың деп қудаладық. Әй­теуір, тұз-дәмі тау­сылмаған екен, Мәскеуге қа­шып барып жан саға­лады…Сафекеңнің бұл пікірі әлі жете бағаланған жоқ. Біз тұрсын, Мәс­кеудің небір жүйріктері кезінде шындықты дәл осылай мәймөң­ке­летпей, көзге шұқып айта алмады. Сафекеңнің Желтоқсан оқиғасы хақындағы пікірі де сонылығымен ерекшеленді. Жай ғана студенттік демонстрация кенет жастар кө­те­рілісіне айналды. Ол үшін кінәлі – мәмлеге келуге жоқ тоңмойын би­ліктің өзі. Айттым – бітті, піштім – кесілді деп міз бақпай сазарып отырып алады. Әшейінде ділмар Кол­бин ұлықтың аузына құм құ­йылды. Әділ сөзге қарсы мандытып ештеңе айта алмады.Пленумнан қайтып бара жатып мен ішкі монологқа бері­лей­ін. Тағы да көз алдыма Инеш бей­несі тұра қалды. Бір кезде «Бола­шақ­қа жол» тартқанда бекіген сер­тінде Сафекең тұрды. Мұхаң тағдыр жазып бұл сөзін ес­ті­ген­дей болса, ағынан жарыла сүй­сі­нер ме еді:– Пәлі, Сафуан, сен аспан айналып жерге түссе де бетінен қайт­пайтын эпос батыры дәл өзің бол­дың!Және Сафекеңнің айтқыш­ты­ғы қандай…. Оның сөзін кімге ұқ­сат­сам екен? – деп көңіл сарайын аралаймын. Неге екенін, сонда есіме алдымен түскені – Бұқар жы­рау. Аюдай ақырып тұрған Абы­лай хан­ның өзіне, оның саясаты ел мүддесінен қиғаштап бара жатқан жағдайда, жасқанбай қарсы келіп жыр нөсерін төгетін. Ақыры Бұқа­рекең Абылайды дегеніне көндіріп тынатын. Ал, марксшіл-ленин­шіл­міз, алдыңғы қатарлы теориямен жасақталғанбыз деп бөсетін кең­естік данышпандар Абылай, Бұқар жырау биігінен де табыла алмай сорлады ғой…Жазушы, драматург, сыншы, аудармашы, қоғам қайраткері Сафуан Шаймерденовтің елі алдын­дағы өлшеусіз еңбегі халқы, мем­лекеті тарапынан биік бағаланды. Республика Мемлекеттік сыйлы­ғының лауреаты атанды. 1992 жылы Халық жазушысы атағына ие болды.Кеңес өкіметі Сафуандай жазушысын «Құрмет Белгісі» орде­ні­мен марапаттаса, Тәуелсіз Қазақ­станы кеудесіне Тұңғыш Прези­ден­тінің өз қолымен «Отан» ор­денін тақты.Шериаздан ЕЛЕУКЕНОВ.Алматы.