Президенттің атына азаматтардан келген өтініштерді қарастыру нәтижесіне сәйкес еліміздегі әлеуметтік тұрмысы төмен топтағы азаматтар өз аттарына алған несиелік міндеттемелерін орындай алмай отырғаны анықталып отыр. Салдарынан 500 мыңға жуық несие алушы тұрмыстық күрделі жағдайға тап болған.
Банк пен несие алушылардың арасында туындап отырған осындай жағдайдың себептеріне орай қаржыгер ғалым Ілияс Исаев оған банктердің тікелей кінәлі екендігін айтады.
Несиелеу бағдарламасын жүзеге асыруды желеу еткен банктер көп жағдайда несие алушының төлем қабілетіне терең сараптама жасамай, көз жұма қарайды. Әрине, несие беру банктің табыс көздерінің бірі. Алайда нарықтағы қатаң бәсекелестік кезінде мұндай атүсті жағдайларға жол беруге болмайды. Ақыры қордаланған несие мәселесін шешуге Үкіметтің араласуына тура келді.
Банктерді сауықтыруға байланысты шараларды да назарға алатын болсақ, жекеменшік банктер ендігі кезекте Үкіметке қол созуын доғаруы керек. Бұл жерде басшылыққа алынатын басты мәселе, жеке тұлғалардың банкроттығы туралы заңды қабылдау. Осы құжатқа сәйкес банк акционерлерінің, департамент басшыларының, тіптен менеджерлердің жауапкершілігі күшейтілмейінше, мәселе шешілмейді. Несие бюросы ақпараттың анықтығына, менеджердің терең талдау жасағандығына қаншалықты мән береді, акционер жауапкершілігіне қаншалықты жоғары? Осыған қатысты мәселелер осы заңда көрініс табуға тиіс.
Несие белгілі бір мерзімнен кейін көкейкесті мәселеге айналса, онда оған Несие бюросы мен департамент басшысын кінәлі деп тауып, жұмыстан босатуға дейін амалдар қарастырылғаны жөн. Туыстық, жемқорлық механизмдерімен де күрес күшейтілмесе, мұндай мәселелерден арылу қиын. Жабылып жатқан банктерде де салымшылардың депозиті болды. Осы тұста таяқтың бірі ұшы келеді де Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қорына тиеді. Мұндай жағдайда бұл қордың қаржысы жеткілікті ме, жеткіліксіз бе, бұл өз алдына кешенді мәселе, дейді қаржыгер.
Ілияс Исаев сонымен қатар бейбіт қоғамның кепілі саяси тұрақтылықпен байланысты екендігіне тоқталып, экономикалық тұрғыдан дамуда жекелеген азаматтардың қаржылық сауатына аса мән берген жөн екендігін айтады. Тұтынушылық қарыздардың ұлғаюына табысы төмен бола тұра, несие ала салып жағдайын жақсартамын деп негізсіз мақсат қойған азаматтардың да өзі кінәлі. Сондықтан банк тәртібінде менеджерлерді жұмысқа қабылдауда босбелбеулікке салынуға болмайды. Несие рәсімдеу барысында несие алушыға сауатты әрі кәсіби кеңес беретін мамандардың әлеуеті зор.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша мұндай ахуалдың алдын алу мақсатында Ұлттық банк реттеу сипатындағы қатаң шаралар қабылдап, шектен тыс тәуекелге барғаны үшін қаржы ұйымдарына жүктелетін жауапкершілікті қайта қарағаны жөн. Қаржылық ахуалын одан әрі нашарлатпау үшін табысы ең төменгі күнкөріс деңгейіндегі азаматтарға қарыз беруге тыйым салу өте орынды шешім.
– Бүгінде мұндай көкейкесті мәселелер шағын және орта кәсіпті қолдау бағытында беріліп жатқан несиелеуде де орын алып отырғаны шындық. Делдалдық жағдайлардың салдарынан агронесиелеудің өзінде көзжұма қарау деректері көптеп кездеседі. Президент Жарлығы банкте қарызы бар әлеуметке қолдау ғана емес, соңғы жылдары қатты белең алып отырған жемқорлықпен күресуге де бағытталған маңызды қадам. Сонымен қатар Арыста орын алған апатқа байланысты тұрғындарға берілген үлкен жеңілдік болды, – деп пайымдайды маман.
Ал қаржыгер сарапшы Әділет Бағдаттың айтуынша, 90 күн өтелмеген несие қайтарымсыз несие тізіміне жатады. Бүгінде бұл көрсеткіш 80 пайызға дейін жетіп отыр. Соңғы уақытта банктер тарапынан несие беру мөлшері төмендеп кетуіне байланысты кейбір банктер ақша айналымын көбейту мақсатында кепілсіз несиелер үлестіре бастады. Тұрмыстық техникалар, ұялы телефон сияқты күнделікті қажетті бұйымдарды кепілсіз несиеге рәсімдеу жылдам әрі еш қиындықсыз жүзеге асатын болды. Сонымен қатар той шығындарын несие есебінен жабу үрдісі белең алып барады. Рәсімдеу барысында несие шарттарын оқымай, банк талаптарын, несие алушының құқығы тұрғысындағы мәселелерге жіті назар аудармаудың салдары да қайтарымсыз несие көрсеткішінің артуына ықпал етіп отыр.
Сарапшының айтуынша, несие беру, несие алу үрдісі үздіксіз жалғаса береді. Бірақ несие жекелеген азаматтарға белгілі бір жағдайларда нақты көмек ретінде берілуі қажет. Бізде керісінше, жеке тұлғалар несиені ықтималдылығы жоғары тәуекелдермен алып жатады. Сондықтан Ұлттық банк тарапынан несие беру, несие алу шарттарына қатаң талаптар қою қажет.
АЛМАТЫ