Өнеркәсіпті дамытудың үш киті

Өткен жыл сала үшін тарихи кезең болды, өндіріс көлемі бірінші рет 1 трлн теңгеге дейін өсті. Алдын ала болжам бойынша 2019 жылы машина жасау өндірісінің көлемі 1,3 трлн теңгені құрауға тиіс.

Аталған саланың біздің ел үшін маңыздылығы машина жасау өнімі импортының көлемі Қазақстанның жалпы импортының 39%-ын құрайтынынан айқын көрінеді. Ақшалай мәнде бұл – 13 млрд доллар. Салыстыру үшін айтсақ, осы сомаға 2,5 мың мектеп немесе 200-ге жуық жаңа аурухана салуға болады.

Қазақстан Республикасы Премьер-Ми­нистрінің 2019 жылғы 26 маусым­дағы № 115-ө өкімімен Қазақстан Респуб­ликасының машина жасауды дамыту жөніндегі 2019-2024 жылдарға арналған Жол картасы бекітілді. Бұл сала үшін ма­ңызды оқиға. Машина жасаушылар әрқашан мемлекет басшылығының қам­қор­лығын сезінеді. Елбасы өзінің бағ­дарламалық құжаттарында отандық ма­шина жасау индустрияландырудың драйвері мен жүрегі болғанын бірнеше рет атап өтті.

Мемлекет басшысы сайлау алдындағы бағдарламада өнеркәсіптік саясаттың сабақтастығын ерекше атап өтті және отан­дық өнеркәсіпшілерді қолдауға ба­сым­дық берді. Бұл бастамаларды өңір­лерде жылы қабылдады және қолдау тапты.

Жол картасын Индустрия және инфра­құрылымдық даму министрлігі Машина жасаушылар одағымен бірлесіп әзірледі. Бұл құжат машина жасау саласын дамытудың орта мерзімді перспективаға арналған стратегиялық көрі­нісі болып табылады. Құжаттың бас­­ты мақсаты – отандық машина жасау кәсіпорындарының бәсекеге қабі­лет­тілігін арттыру, жаңа технология­ларды енгізу және саланың экспорттық әлеуетін арттыру.

Жол картасында отандық кәсіп­орындарды шикізатпен қамтамасыз ету, сатып алудағы жергілікті қамту үлесін арттыру, техникалық реттеу шараларын жетілдіру, экономикалық ынталандыру тетіктерін енгізу жөніндегі шараларды қамтитын қолдау шараларының кешенді пакеті қарастырылған.

Айта кету керек, бұл құжат тек машина жасауды ғана емес, сонымен қа­тар тұтастай алғанда барлық өңдеуші өнер­кәсіпті ынталандыруға бағытталған үш негізгі китті қамтиды.

Біріншісі. «Өнеркәсіптік саясат ту­ралы» заңды қабыл­дау мемлекеттің бүкіл аумағында орта­лық­тандырылған және теңгерімді өнеркәсіп саясатын жүргізуге мүмкіндік береді, өнеркәсіпке мемлекеттік қолдау көрсету процесі мен шарттарын жүйелейді және жеңілдетеді. Инвесторлар өнеркәсіптің өңдеуші салаларындағы жобаларды іске асыру үшін қосымша ынталандырулар алады.

Осы заңды қабылдаудың нәтижесінде бизнес іс-қимылға белгілі бір сенімділік пен белгіні алады, іскерлік белсенділік артады. Мұндай заңдар Италия, Ұлы­бри­тания, АҚШ-та бар, олардың барлығы ішкі өндірушіні қорғауға және ынталандыруға бағытталған.

Екіншісі. Жол картасында Индустрия және инфрақұрылымдық даму министр­лігінің жанындағы Қазақстан өнеркәсібін дамыту қорын құруға түрткі болатын тармақ қарастырылған.

Мұндай қорлардың Ресейде, Бела­русьте, ЭЫДҰ елдерінде табысты жұмыс істейтінін атап өткен жөн. Олар жылдық 1-4% мөлшерлеме бойынша қарыз береді, лизинг жобаларына қарыздың пайыздық мөлшерлемесі 1%-ды құрайды.

Мысалы, Ресей тәжірибесі бойынша қор өз қаражатын конверсияны, жи­нақтаушы бұйымдарды, өнеркәсіпті цифр­ландыруды, еңбек өнімділігін арттыруды қаржыландыруға бағыттайды. Қорлардың қызметінің тиімділігі өнеркәсіпті қол­даудың жалпы саясатының бір ұйымда шоғырланғанына, мемлекеттік қолдаудың тиімділігіне нақты мониторинг пен талдау жүргізілуіне байланысты болуымен негізделеді.

Үшіншісі. Сондай-ақ қолданыстағы қуаттарды жаңғырту, сондай-ақ отандық кәсіпорындардың экспорттық әлеуетін одан әрі арттыру мақсатында кәсіпорындар үшін салықтық преференциялар енгізу ұсынылады. Атап айтқанда, жаңа технологияларды енгізу, инвестицияларды ұлғайту, өндіріс көлемі мен оқшаулау деңгейі бойынша өзіне міндеттемелер алатын кәсіпорындар үшін Қазақстанда өндірілген машина жасау өнімдерін сату бойынша айналымға ҚҚС нөлдік мөл­шерлемесін қолдану болжанып отыр.

Құю, соғу, қалыптау сияқты базалық өнді­рістерді дамытуға маңызды рөл бөлін­ген. Қазақстанның негізгі өңірлерінде сала­лар үшін құю өндірісін іске қосу көзде­ліп отыр. Бүгінгі күні машина жасау­шы­лардың металға деген жыл сайын­ғы жалпы қажеттілігі 2 млн тоннаны құрайды, оның ішінде құю – 200 мың тонна. Отандық машина жасаушылар Ресей мен Қытайдан металл сатып алуға мәжбүр.

Әлемдік тәжірибеде металлургия за­уытының құрылысы 100-150 млн АҚШ долларын құрайды, құю зауытының құрылысы 30-35 млн еуроға бағаланады. Егер біз кем дегенде бір құю зауытын салсақ, біз жартылай соғумен, отандық өндірушілерді құюмен қамтамасыз ете аламыз. Нәтижесінде біздің міндетіміз өнімнің өзіндік құнын төмендетуге –бәсе­кеге қабілеттілікті арттыруға қол жеткі­земіз. Тиісті қолдау болған жағдайда көр­се­тілген іс-шараларды іске асыру отан­дық машина жасау өндірісінің өндіріс кө­лемінің және еңбек өнімділігінің кемінде 2 есе өсуіне ықпал ететін болады.

Айта кету керек, Жол картасының тұ­жы­рымдамасы алғаш рет өткен жылы Қазақ­станның машина жасаушылар форумы аясында ұсынылған болатын. Биыл форум 2019 жылы 12-13 қыркүйекте Нұр-Сұлтан қаласында EXPO конгресс-орталығында өтеді. Форум тақырыбы: «Машина жасау – Қазақстанды индустрия­ландыру драйвері».

Дәстүрлі түрде форумға кемінде 1000 де­легат, жетекші қазақстандық және ше­телдік машина жасау кәсіпорын­дарының, квазимемлекеттік сектордың, даму инсти­туттарының, бизнес қауым­дастықтардың басшылары қатысады деп күтілуде.

Форум осыған дейін мемлекет пен биз­нестің нақты диалог алаңына айнал­ды. Жыл сайын форумға Германия, АҚШ, Жапония, Италия, Чехия, Ресей, Қы­тай және т.б. әлемнің 30-дан астам елінен келген шетелдік делегат­тар қатысады. Осылайша отандық кәсіп­орындар шетелге шықпай-ақ өзінің шетел­дік әріптестерімен B2B кездесулер, ковор­кинг, нетворкинг өткізу мүмкіндігіне ие болады.

Жастар жылы аясында форум алаңын­да техникалық мамандықтарға жастарды белсенді тартуға, кәсіптік-техникалық жә­не жоғары білімді дамытуға, орта буын кадрларын даярлау кезінде дуалды бі­лім беруді дамытуға арналған арнайы па­нельдік пікірталастар өтеді.

Соңғы 5 жылда техникалық және кә­сіптік білім беру ұйымдарында оқуға қабылданғандар саны артты. 2018 жылы техникалық және кәсіптік білім беру оқу орындарына машина жасау саласы үшін мамандықтар бойынша оқуға қабылданған оқушылардың жалпы саны 22 мың адамды, оқитындар саны – 62,8 мың адамды құрады.

Колледж және орта-арнайы оқу орындарының талапкерлерінің арасында «Автомобиль көлігіне техникалық қызмет көрсету, жөндеу және пайдалану» мамандығы ең көп сұранысқа ие, оның үлесі машина жасау мамандықтарына түсушілердің жалпы санының 44,6%-ын құрайды. Сонымен қатар «Дәнекерлеу ісі» (22%) және «Темір жол жылжымалы құрамын пайдалану, жөндеу және тех­ни­калық қызмет көрсету» (9,1%) маман­дық­тарының үлес салмағы айтарлықтай зор.

Бұл жерде айта кету керек, әлемдегі беделді 10 мамандықтың 40%-ның машина жасауға тікелей қатысы бар. Бұл – нанотехнологиялар, IT-мамандар, өнеркәсіптің түрлі салаларындағы техникалық және атқарушы директорлар, ұшқыштар.

Алдағы форум жастарға білім бе­ру үрдісінің трендінде болуға уәде ете­ді. Осыған байланысты жастармен бел­сен­ді жұмыс жүргізу, көмектесу, қалып­тас­тыру өте маңызды. Келесі 10 жылда технологиялық драйв серпін алады, адамдар одан да көп ыңғайлылықты, жай­лылықты қалайды, өндірушілер этикасы мен адамгершілігіне көбірек көңіл бөледі. Қарқынды жасанды интеллект айналымдары үлкен рөл ойнайтын болады. Әлем түбегейлі өзгереді және оны машиналар ауыстырады. Жасанды интеллект – тағы бір индустриялық революция.

Бірақ егер біздің жастарымыз бен қоғам жалпы алғанда жоғары адамгершілік пен мәдениеттің жалпыға бірдей қабылданған құндылықтарын сақтап, өсірсе ғана адам әрқашан адам болып қалады.

Мейрам ПІШЕМБАЕВ,

Парламент Мәжілісінің депутаты,

Қазақстан Машина жасаушылар одағының басқарма төрағасы