«Әке көрген – оқ жонар...»
Көпшілікке бұл есім бейтаныс болуы заңдылық. Осы ретте жас шебердің қысқаша өмірбаянын тізіп өтуді жөн көрдік. Мейрамның өмірге келмей тұрып болашақ мамандығы тегімен айқындалып қойды десек артық айтпаспыз. Неге десеңіз, әкесі Геймран Баймұқанов Омбы мемлекеттік педагогикалық университетіндегі академиялық кескіндеме және сурет кафедрасының профессоры, Ресей Суретшілер одағының мүшесі, көршілес елдегі беделді кескіндемешілердің бірі. Осылай бола тұра, туған перзенттің басқа саланы таңдауы мүмкін емес-ті. Уақыт жылжи келе бұл шындыққа айналды. Жастайынан бейнелеу өнерінің әлеміне бойлаған кейіпкеріміздің бара-бара эстетикалық талғамы ұштала түсті. Кейіннен ол Пензадағы К.Савицкий атындағы көркемсурет училищесінің мүсін бөлімін тәмамдап шығады. Онымен тоқтамай, Краснояр көркем институты мен И.Репин атындағы Санкт-Петербург мемлекеттік академиялық кескіндеме, мүсін және сәулет институтында білімін шыңдайды. Жас шағында шебердің бағындырған белестері жетерлік. Ең негізгілерін сабақтасақ, 2009 жылы Барнаулда өткен Сібірдің жас суретшілері IV аймақаралық көрмесінің Гран-при лауреаты, «Аз. Арт. Сібір – 2015» VII аймақаралық жастар көрмесінің «Мүсін» аталымында Гран-при лауреаты, сондай-ақ 2010, 2012, 2013 және 2015 жылдары Санкт-Петербург қаласы мен Ленинград облысындағы бірқатар сәулет және мүсін ескерткіштерін қайта жаңғыртуға атсалысқан. Бұдан бөлек, көптеген аймақтық, аймақаралық, бүкілресейлік және халықаралық көрмелермен қатар байқаулардың қатысушысы. Ресей Федерациясы Суретшілер одағының мүшесі, Санкт-Петербург қаласы Суретшілер одағының мүшесі. Ал қанжығасын майлаған соңғы атағы – Қазақстан Республикасы Көркемсурет академиясының академигі. Әйтсе де мұның барлығы кейіпкерімізді оқырманға етене таныта қоймас. Былтыр Түркия мемлекетінде салмағы 500 тонна, биіктігі 70 метрді құрайтын түркі халықтарының ортақ қаһарманы «Көроғлыға» алып ескерткіш қойылған-тұғын. Мүсінші Мұрат Мансұровтың авторлық жұмысын сомдауға, міне осы Мейрам Баймұқанов та септескенін айта кету керек. Өнер коллаборациясының жемісі дүйім Түркі әлемін таңғалдырды. Ал жас шебер мұндай көлемдегі монументальды жобадан таптырмас тәжірибе жинақтады.
– Кезінде әкем Рембрандт туралы бір кітапты оқуға бергені есімде. Өте қызықты еңбек. Негізінен суретшілер өз өмірі жайлы тартымды жаза біледі. Басқа кәсіп иелері сынды таңнан кешке дейін бір орында жұмыс істеу суретшіге жат. Біздің кәсібіміз көңіл күйге байланысты. Осының барлығы сол кітапта жан-жақты көрсетілген. Міне, содан бастап бұл салаға ден қойдым. Әлі күнге дейін мамандық таңдауда қателеспегеніме қуанамын. Кеңсе менеджеріне қарағанда, мүсіншінің жұмысы әлдеқайда қызықты деп ойлаймын, – деген Мейрам, өнерге алғашқы қадам нидерландтық қылқалам шеберінің шығармашылығын зерттеуден басталғанын айтады.
Ол осы уақытқа дейін қолынан қанша жұмыс шыққаны жөнінде санақ жүргізбеген. Санкт-Петербургтің өзінде реставрациялық жұмыстары жетіп-артылатын сынды. Ал институт қабырғасында 3-курстан бастап рельефті композицияларды сомдай бастапты. Мәселен, оның кеуде мүсіншелері мүлдем есепке алынбайтын көрінеді. Ал ондай еңбектері аз емес дейді.
– Әртүрлі бағытта жұмыс істеген ұнайды. Монументальды ескерткіштерден бастап станокты мүсінге дейін. Бір кездері Қазақстанда бейнелеу өнерінің құлдырау кезеңі болды. Бұл теорияны мен жиі айтып келемін. Мысалы, балбал тастарды алып қарайық. Өз дәуірінің мінсіз ескерткіштері. Олардың формалары кәсіби тұрғыда орындалған. Ал XX ғасырдың басында социалистік реализм бағыты келді. Бірақ осы екі кезеңнің ортасында үлкен вакуум пайда болды. Міне, осы мәселе мені қатты ойландырады. Академиялық білім алғандықтан, дәстүрлі мектепке жақынмын. Әйтсе де жеке шығармашылықта басқа бір жанрда мүмкіндігімді көргім келеді. Адам өмір бойы ізденумен өтеді. Сондықтан да дара жолымды іздеумен келемін, – дейді жас мүсінші.
Бәлкім, бұл істі замандастарымыз қолға алар?
«Өнерде шекара жоқ» дегенді жиі еститініміз жасырын емес. Мәселен, орта ғасырда Еуропа елдерінде интеграциялық процестер қарқынды жүрді. Мәдениетте тіпті айқын көрініс тапты. «Қазіргі өтпелі кезеңде ұлттық мүсін бағытын қалыптастыру мүмкін бе?» деген сауалымызға өнер резиденті былай деп жауап қатты.
– Әлбетте, мүмкін. Сол орта ғасырдың өзінде мәдени импорт қатты жүргенімен әр мемлекет өзіне тән рухани құндылығын сақтап қалды. Мысалы, неміс өнерінің жоғарғы кезеңі мен италиялық өнер дәуірін салыстырсақ, мүлдем бөлек. Неміс халқы табиғатынан қалыптасқан заңдылықтарды берік ұстанады. Мәдениеттерінде де дәл солай, барлығы қатаң қағидаларға негізделген. Италиялықтарда керісінше үрдіс байқалады. Дегенмен ортақ тұстары бар. Қазақтың ұлттық мүсін мектебін қалыптастыруға әбден болады. Тек оны жан-тәнімен түсіне білетін қайраткерлер керек. Кім біледі, бәлкім, бұл істі біздің замандастарымыз қолға алар?! – деді өнер саңлағы.
Қалыптасқан таптаурынды бұзу қажет
Әлем бір орында тұрмайтынын ескерсек, күн сайын сан алуан жаңалықтың куәсі болып жатамыз. Осы тұрғыдан алғанда бүгінгінің адамын таңғалдыру оңайға соқпайды. Академиялық негізі бар суретшінің дәстүрлі шеңберден шығуы да екіталай. Бұл орайда дәстүрлі мектеп өкілі еркін көзқарас білдіре ала ма деген заңды сұрақ туындайды?
– Сол шеңберден шығудың амалын өзім де іздеп жүрмін. Әрине, абстрактілі туындыны жасағың-ақ келеді, бірақ ол үшін қалыптасқан таптаурынды бұзу қажет. Расымен де бұл оңай іс емес. Академиялық бағыт пен авторлық шығармашылықты бірдей алып жүру керек деп ойлаймын. Міне, сондай тұлға шын шебер деген атаққа лайық. Ол енді адамға байланысты. Бес саусақтың барлығы бірдей емес. Сол сияқты мүсіншілердің әрқайсысы – қайталанбас тұлға. Біріне философиялық ұғымдар жақын, енді бірі қоғамды тәрбиелеуді көздейді, үшіншісі өзінің азаматтық ұстанымын білдіргісі келеді. Мәселен, идеологиялық ескерткіш сіздің патриоттық сезіміңізді оятуы ықтимал. Авторлық жұмысқа қарап, қоғамдық мәселеге байланысты ой түюіңіз мүмкін. Сол секілді абстрактілі мүсін мүлдем космологиялық бағытқа алып кетуі ғажап емес, – дейді М.Баймұқанов.
Қоғамдық талғамды қалыптастыратын бірден-бір маман иесі – өнер адамы десек, бұл жауапкершілікті мүсінші де арқалайтыны даусыз. Ал талғам дегеніміз не? Ол – мәдениет. Бұл тұрғыда қандасымыздың айтар уәжі жоқ емес.
– Егерде адам сапасыз орындалған ескерткіштің қасынан өтсе, қандай сезімде болады? Оның мәдениеті арта түсе ме? Семейлік мүсінші Нұрбол Қалиевпен Шығыстағы ауданның біріне барып қайттық. Сонда орнатылған монументальды жұмыстарды көріп шықтым. Кейбір мүсіндерден төбе шашым тік тұрғаны рас. Мұндай туындылардан адамның дүниетанымы кеңейе түспейтіні хақ. Түсінесіз бе, қоғамның санасын жалған жұмыстармен тұмшалау қылмыспен пара-пар. Адамдар мұражайға не үшін барады? Эмоция алғысы келеді. Рухани кемелдікке ұмтылады. Ал балабақшаның деңгейіндегі жұмыстардан қандай ләззат алуға болады?! – дейді ол.
Цифрлы технологиялардың дамуымен дәстүрлі өнердің жойылу қаупі жөнінде қоғамда біраз айтылып жүр. Дегенмен М. Баймұқанов саф өнерге әрқашан да сұраныс болатынын тек уақыт өте оның құны еселене түсетінін жеткізді.
– Фотоаппарат ойлап табылғанда, кескіндеме жойылып кеткен жоқ қой. Портретке тапсырыс беретіндер қалды. Әрине, әсерін тигізді және әлі де тигізуі мүмкін. Атап айтсақ, 3D технология – керемет өнертабыс. Оның көмегімен кез келген мүсіннің бөліктерін басып шығаруға болады. Десе де негізгі форманы жасау үлгісі сол күйінде қала береді. Бұдан дәстүрлі өнер ұтпаса, ұтылмасы анық, – дейді Ресейде тұратын қандасымыз.
Әңгіме түйінделер тұста алға қойған жоспарымен бөлісті. Жыл бойына жоспар құрмаса да атқаратын жұмыстары шаш-етектен екен. Атап айтқанда, Анадолы елінде кезек күтіп тұрған шаруалары аз емес екенін жеткізді. Сол секілді Санкт-Петербургте аяқтайтын жобалары да бар. Бұдан басқа Тель-Авивтің муниципалитетімен бірнеше жылға келісімшарт жасалған. Осыған тездетіп кірісуді жоспарлауда.
Жақсылық МҰРАТҚАЛИ,
«Egemen Qazaqstan»