– Сіз білесіз бе, білмейсіз бе, қайдам, – дейді құмдақ жолмен зымырап келе жатқан «Нива»-ның рөліндегі ақ кепкілі, қараторы жігіт манадан бері үнсіз отырған мені әңгімеге тартқысы келгендей алдыңғы жақтағы сайға қарап, иегін қағып қойып: – Бұ жерде бұрын Құмсай деген ауыл болған!..
«Неге білмейін? – деймін мен іштей толқып. – Бала күнімде талай рет келген жерім емес пе?!».
Көз алдыма сарғайған ескі суреттер секілді санамның бір түкпірінде қалған сол баяғы-ы оқиғалар елестейді. Ол кезде Құмсай дегеніңіз мына сайдың екі жиегінде қаз-қатар тізіліп отыратын кәдімгідей-ақ ауыл еді.
Бір күні шешем екеуміз күн бата жүк машинасымен келіп, нағашы атамның үйінің жанынан түсіп қалдық. Ақ жаулығының ұшы желбіреп, ескі кебісін қонышынан басып, алдымыздан қалбалақтап шыққан нағашы апам қуанып, шешемнің көйлегінің етегіне жабысып, үрпиіп тұрған мені өзіне қарай тартып, екі бетімнен кезек-кезек шөпілдетіп сүйіп жатыр. Сөйте жүріп, шешемнің жүзіне қарап: «Әй, саған не болған? Реңің сынық қой» деп алаңдап қояды. Жол бойы көзінің алдын әлсін-әлсін сүртіп, үн-түнсіз келген шешем: «Жай әншейін, кейін айтам», деді ақырын ғана шаршаулы күйде үн қатып.
Жаздыгүні болғандықтан түнге қарай есік алдындағы ағаш тапшанға төсек салып, сыртқа жаттық. Жұлдыздары иін тіресе жыпырлап тұрған қаракөк аспанға қарап, көзім ілініп бара жатқанда естігенім: «Қой әрі, не болса соған ренжіспесеңдерші. Бұ күнде кім ішпей жүр дейсің... – деп күрсінген нағашы апамның сөзі болды. – Бала-шағасын ұмытпай, тапқан-таянғанын үйіне әкеп жүрсе бопты да, әйтеуір. Ақылын қоса ішетін жігіт емес қой. Екеуіңнің ортаңдағы мына бала да өсіп қалды. Биыл төртке шыға ма, қалай өзі?..» «Жоқ. Беске...».
Кіп-кішкентай бала болсам да, біздің үйге бір қатер төнгенін ішім сезеді. Түнде қорқынышты түс көріп, қайта-қайта шошып ояндым.
Ертеңіне нағашым менімен түйдей жасты Кәдіржан деген баласы екеумізді биік жотаның ар жағындағы фермаға апарып, орталықтағы дүкеннің алдынан бір дәу қарбыз әперді де: «Ал енді, осыны үйге алып барыңдар!» деп тапсырды.
Біз оны кезек-кезек көтеріп, әлгі жотаның ортан беліне жеткен кезде сілеміз қатып, әбден шаршадық. Сол кезде мен: «Дабай, мұны дөңгелетіп апарайық,» дедім бір жаңалық ашқандай болып. Кәдіржан аппақ күрек тістерін көрсете ыржиып, бірден келісе кетті.
Сөйтіп дәу қарбызды біз жоғары қарай домалата бастадық. Бірақ ол ырқымызға көнбей, төмен қарай дөңгелеп «қаша жөнелді». Әне-міне дегенше, пырш-пырш етіп тастан-тасқа секіріп, қып-қызыл суы шашырап барды да, осы беткейге ат па, сиыр ма арқандап жүрген біреудің суыра алмай, қалдырып кеткен қазығына соғылып, быт-шыт боп, шашылып қалды...
Ой, сондағы менің жылағаным-ай! «Мынау өзі, не боп кетті?! Біздің үй де, дәу қарбыз да қирап, бүлінді ғой!» деп өксіп-өксіп, көзімнің жасын бырт-бырт үздім...
Сол күні Кәдіржан екеуміз нағашы атамның қаһарынан қорқып, бірден ауылға баруға бата алмай, кешке дейін ферманың шетінде сандалып-сандалып қайтып келсек, үйдің жанында бір үлкен жүк машинасы тұр. Түндегі біз жатқан тапшанның үстіне үлкен ақ дастарқан жайылыпты. Тап бір той жасап жатқандай үй іші арқа-жарқа, мәз-мейрам.
Төрге жайғасқан екі-үш қонақтың төменгі жағында отырған әкемді көріп, жүгіріп барып құшақтай алдым. Оның ойында да ештеңе жоқ, қарқ-қарқ күліп, бауырына басып, маңдайымнан иіскеп жатыр.
Ертеңіне біз – әкем, анам үшеуміз әлгі жүк машинасының кәбіңкесіне сығылыса отырып, үйге қайттық.
Міне, сол Құмсай ғой бұл! Осыдан кө-ө-өп жыл бұрын анау биік жотаның ар жағындағы ферма кеңшар орталығына айналды да, мұндағылар түп-түгел сонда көшті. Қазір әр жерде бір төмпешік болып, ескі жұрттың орны ғана қалыпты...