Қалдықсыз қоғам қалай құрылады?

Алматыда өткен «Пластикпен ластану: шешімдер мен ынтымақ­тастықты іздеу» конференциясын «The Coca-Cola Foundation» ха­лық­­аралық қорының қолдауымен «Тұ­рақ­ты дамуға жәрдемдесу» ор­та­­лығы және «Greenwomen» ана­лити­калық экологиялық агенттігі ұйымдастырды.

«ЮНИСЕФ» әріптестік бағ­дар­ламалардың үйлестірушісі Алек­сандра Гаскевич полиэтилендердің баламасынан туған мәселелер биз­­несті де, билікті де толғанды­ра­тынын тілге тиек етіп өтті.

«Қазір мәселенің түйіні тарқа­тылды. Облыс орталықтары мен Алматы, Нұр-Сұлтан қалаларында полиэтилендер бұрынғыдай те­гін таратылмай, әрқайсысы 5 тең­ге­ден сатылады. Одан түскен қар­жы мақта-мата өнімдерінен дайын­далған экологиялық таза сөмке да­йындауға жұмсалады. Меніңше, мақта өнімдерінен өнім шығару Қазақстан үшін қиын емес», дейді А.Гаскевич.

Әлемдік қоғамдастық пен эко­логиялық ұйымдардың ерекше назарына қарамастан, пластик қалдықтар қазіргі заманның маңызды эколо­гиялық проблемаларының бірі – бо­лып қала бермек. Есепті деректер бойынша, Қазақстанда 2018 жы­лы 483 755,5 тонна пластик тү­зілді. Статистика комитетінің мә­­лі­меттеріне сәйкес, сол жылы 90 079 тонна пластмасса, плас­тик, полиэтилен және полиэтилен­терефталат қаптамасының қал­дық­­тары сұрыпталды, бұл шыға­рыл­ған қалдық көлемінің 18%-ын құрайды. Бұл ретте қайта өң­деу­ге бағытталған пластик қал­дық­тарының көлемі 17 199 тоннаны құрады, бұл түзілу көлемінің 3%-ын және сұрыпталған плас­тик көлемінің 19%-ын құрайды. Плас­тик қалдықтар экспорты 2018 жылы 5 962,5 тоннаны құрады.

Былтырдан бастап полигондарда пластикті көмуге тыйым са­лынды. Полиэтилен пакеттерді ақылы пайдалануды енгізу бойын­ша меморандум жасалды. Бірақ елде әлі де проблемалар сақталып отыр. Маңызды мәселелердің бірі – қалдықтарды жинау және өңдеу мәселелері бойынша мемлекеттік органдар, жинақтаушылар, қайта өңдеушілер, пластик қалдықтарын қалыптастырушылар арасындағы бірлескен іс-әрекет әлеуетінің әл­сіздігі. Түрлі ұйымдар мен жеке бизнес инновациялық шешімдерді жиі ойлап табады, алайда пластик қалдықтарды жинау мен өңдеуді көздейтін қауіпсіз басқару жүйесінің жаппай таралуына әкелетін синергизм мен ынтымақтастықты құруға ықпал ететін жүйе жоқ.

«Пластикті қайта өңдеуге «Иә!» де» жобасы аясында PlastNet желісі құрылды, бұл түрлі мүдделі тарапты біріктіреді және оларға плас­тик қалдықтарын жинау және қайта өңдеу жүйесін дамыту үшін құралдар береді», дейді «Тұрақты дамуға жәрдемдесу» орталығының жоба менеджері Юлия Душкина.

Пластик – бұл жаңа өнім өн­діруге арналған құнды шикізат, ол бірнеше рет өңделуі мүмкін. Бұл тұрғыда пластикалық қоқыстың көп мөлшерде жиналуы және өңделуі өте маңызды. 2018 жылы Coca-Cola компаниясы қаптаманы өндіру және қайта өңдеу мәселесін қай­та қарайтынын жариялады жә­не 2025 жылға қарай толық қайта өңделетін қаптамаға көшудің жа­һандық мақсатын белгіледі. 2030 жылға қарай нарыққа Coca-Cola шығаратын тұтынушылық қап­таманы толық жинауға және өңдеуге ықпал етілмек. Бұл – кәсіпорынның «Қалдықсыз әлем» (World Without Waste) қалдықтарды азайту жө­ніндегі жаңа стратегиясы.

Coca-Cola компаниясының Орта­лық Азия мен Кавказ елдеріндегі корпоративтік байланыстар жө­нін­дегі менеджері Александра Аккир­ман: «Бүгінгі таңда әлемде біздің қап­тамамыздың 56%-ы жиналады және өңделеді. Бұл негізінен, Еуропа елдерінде және Жапония, ОАР, Мексика сияқты басқа өңір­лердің жекелеген елдерінде жи­наудың және қайта өңдеудің жо­ғары дамыған жүйе­лерінің нәти­жесі. Мұндай жүйе­лердің даму д­әре­жесі, әдетте эконо­микалық әл-ауқат деңгейіне және мемлекет пен индустрияның буып-түю қалдықтары проблемасын шешуге жұмсайтын күш-жігеріне байланысты. Табысты жұмыс істейтін жүйенің бірнеше негізгі өлшемі бар. Орама қалдыққа өндіруші жа­уап беруі керек. Бұл өндіруші же­ке немесе салалық қауымдастық ар­қылы буып-түю қоқыстарын жинау мен өңдеуді ұйымдастыруы тиіс дегенді білдіреді. Біз Қаза­қ­стан­да қаптамадағы тауарларды өндірушілер мен импорттаушылар үшін кеңейтілген міндеттемелер жүйесі (ӨКМ) іске қосылғанына өте қуаныштымыз, соның нәтижесінде өндірушілерден утилизация алымы алына бастады. Осы жүйенің тиімді дамығанын және жинау бо­йынша белгіленген межелердің орын­далғанын көргіміз келеді. Сон­дай-ақ бағалы қалдықтар жаң­ғыр­малы шикізат болуы үшін қайта өңдеу жүйесін де дамыту маңызды. Мемлекет тарапынан барлық та­рап­тың тіркелген міндеттемелері мен өкілеттіктері бар нақты реттеу болуға тиіс. Бұл жағдайда елде қо­қысты бөлек жинауды қамтамасыз ету өте маңызды. Егер бұл азаматтар үшін міндетті болмаса, жүйе жұмыс істемейді», дейді.

The Coca-Cola Foundation қайы­рымдылық қоры былтыр бас­тал­ған үшжылдық «Пластикті қайта өңдеуге «Иә!» де» жобасы­на қолдау көрсетіп келеді. Бұл жо­ба­ның мақсаты – плас­тик қал­дық­­тарды жинаудың және оны қайта өңдеудің үлесін арттыру. Жоба шеңберінде Қазақстанның 6 ай­ма­ғын­да (Шымкент, Тараз, Алматы, Өскемен, Павлодар, Пе­тропавл) мүдделі тараптардың өзара іс-қи­мы­­лын жақсарту, Экологиялық ко­дек­с­тің жаңа редакциясында плас­тик­пен және басқа да жаңғырмалы шикі­затпен жұмыс істеу мәсе­ле­ле­ріне қатысты өзгерістер мен то­лық­ты­руларды ілгерілету және пластик қалдықтарын жинау және қайта өңдеу жүйесін дамытудың басқа да маңызды аспектілері бойын­ша белсенді жұмыс жүргізілуде.

АЛМАТЫ