Ақтаудағы уранға қатысты нысандар тұрғындар үшін қаншалықты қауіпті? Қызметін тоқтатқан кәсіпорын мен оның қосалқы орындарының халыққа, халық денсаулығына, өңір экологиясына қауіп-қасіреті бар ма? Жергілікті тұрғындар шошына «улы көл» деп ат қойып, айдар таққан Қошқар ата проблемасы бүгінге дейін өзекті. Өкініштісі, Маңғыстауда оның қатары Қошқар ата ғана емес екен...
Тұрғындар арасында Ақтау қаласынан 25 шақырым жерде жиналған уран кеніштері мен қалдықтары бар қауіпті аумақтың қасындағы көл жағасында демалу, су айдынында шомылудың денсаулыққа зияны жайлы айтылуда. Ауданы 28 565 шаршы метрді, периметрі 1,59 шақырымды құрайтын көл мен «Меловое» кен орнындағы №2, 3 карьердің ара қашықтығы шамамен 577 метр. Бұл көлге Мұнайлы ауданына қарасты Батыр және Қызылтөбе ауылдары өте жақын орналасқан. Осыған байланысты облыстық экология департаменті мен табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының өкілдері, сараптама-бақылау зертханасы және «Қазгидромет» РМК облыстық филиалының мамандары бірлесіп, аталған көлден қоршаған ортаға әсер ету бойынша ауа мен су сынамасын алды. Нәтижесінде атмосфералық ауа сынамаларының нәтижелері бойынша ластаушы заттар (радиациялық фонның әсері – 0,1 мк3в/сағ) шекті рұқсат етілген концентрациядан аспайтыны анықталды. Барлық көрсеткіштер рұқсат етілген шамада. Яғни, мамандардың айтуынша, ауада проблема жоқ, бірақ көлде мәселе бар.
Өңірлік экология департаментінің талдау-бақылау зертханасының су сынамаларының нәтижелері бойынша SO4 (сульфаттар), Cl (хлоридтер), Mn (марганец), Zn (мырыш), Cr (хром) сынды зиянды элементтердің артқаны анықталды. Бұл анықталған зиянды заттардың адам ағзасына әсері аллергиялық реакцияларға, тез шаршауға, жадының нашарлауына, сүйектердің сынуына, шаштың сынуына, температураның жоғарылауына және өзге де сырқат түрлеріне соқтыруы мүмкін. Сынама қорытындысына сай маңғыстаулық экологтар Мұнайлы ауданында орналасқан көлге суға түсу қауіпті деген тұжырымға келді.
Сондай-ақ Мұнайлы ауданының аумағында Каспий аймақтық тау-кен металлургия комбинатына қарасты 5 уран кенішінің карьерлері бар. Соның ішінде «Меловое» кен орнындағы №2, 3 карьердің периметрі 13,8 шақырым болса, жалпы қорғаныш барьердің ұзындығы – 23,1 шақырым. Қалыпты емес мәні 1,45 мкЗв/сағ дейін тек карьердің түбінде және ең төменгі қоршау қабырғаларында кездеседі. Төменгі топырақ ылғалдылығының жоғарылауына және ең төменгі шөгінділердің 30%-дан астамына байланысты бұл топырақта шаң жоқ және карьерлерден радиоактивтіліктің бөлінбейтінін білдіреді.
Бұл карьерлер өз жұмыстарын өткен ғасырдың 90-жылдарында аяқтаған. Ал 2008 жылы «Волковгеология» АҚ күшімен толық зерттеу жүргізіліп, нәтижесінде 60-100 метр тереңдікте жатқан карьерге түспесе, жан-жағына тікелей қауіп жоқ екені анықталды.
Экологтер тарапынан Мұнайлы ауданы әкімдігіне аталған аумаққа кіруге тыйым салынатыны жөнінде белгі қойып, адамдар мен жайылымда жүрген малдың кірмеуін қамтамасыз ету қажеттігі ескерілуі тиіс екені айтылды. Екі жыл бұрын ұзындығы 1 шақырым 100 метрді құрайтын ор қазылып, бұл аумаққа кіруге тыйым салынатындығы жөнінде 9 белгі қойылған. Алайда соған қарамастан, мұнда келушілер әлі де болса бар. Сондықтан аудан әкімдігіне Қызылтөбе және Батыр ауылдары тұрғындарына аталған аумақта демалыс ұйымдастыруға болмайтыны жөнінде түсіндіру жұмыстарын жүргізу қажеттігі айтылды.
Сонымен мамандар тарапынан ураннан қалған көл мен карьерден айтарлықтай қауіп жоқ делінеді, бірақ суға түсудің денсаулыққа зияны бар. Мал жайылуға болмайды, жан-жағына ор қазылған. Бұл сақтандыру әрекеттері ойды сан-саққа жүгіртеді – қауіпті болмаса қорып-қоршап қайтеді? Карьерлерге Қошқар ата көлімен бірге мүмкіндігіне қарай зарарсыздандыру жұмыстарын жүргізуді де ойластырған жөн болар.
Маңғыстау облысы