Төрткүл дүниені тітіреткен пандемия диқан қауымды да алаңдатып тастаған еді. Ел де елеңдеулі болатын. Астық екпей бола ма? Биыл облыс диқандары 4 млн 900 мың гектар алқапқа дән сіңірмек. Еңбек өнімділігін екі жарым есе арттыру міндеті қойылып отыр. Бұл межеден шығудың жолы қайсы?
Астық экспорттаушылардың алдыңғы легінен табылатын, әр жыл сайын 20 млн тоннадан астам ақық дәнді қоймаға құйып алатын қазақ елі үшін бұл стратегиялық маңызы бар мәселе. Үстіміздегі жылғы қиындыққа байланысты ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев жер емген шаруаларды қолдауға бағытталған шешім шығарды. Бұл шешім аздап абыржып отырған диқан қауымның сенімін арттырып, соны серпін бергендігін де баса айта кеткен дұрыс. Қолдауға бөлінген қаржының едәуір бөлігі тұқым шаруашылығына жұмсалмақ.
Осал жеріміз де осы еді. Облыстың астықты алқаптарына соңғы отыз жылдан астам уақыт бойы екінші, үшінші репродукциялы тұқым себіліп келеді. Әлмисақтан айтылған «Не ексең, соны орасың» дейтұғын қанатты сөз шын екен. Әне бір қиын кезде озық технологияларды игеруге мұрша болмай, жерді өңдеуге қарымы қаптал жетпеген соң күзде сеуіп, көктемде орып алумен ғана шектелген өнім сапасы жылдан-жылға құлдырай берді. Ал төмен сұрыпты тұқым топырақты аздырды.
– Үкіметтен бөлінген 70 млрд теңгенің 20 миллиардын облыс шаруашылықтары игеруде. Қазір тұқым мәселесіне де айрықша мән беріліп отыр. «Азық-түлік келісімшарт» корпорациясы бір жарым мың тонна сапалы тұқым босатты, – дейді облыс әкімінің орынбасары Ғалымжан Әбдіхалықов.
Өткен жыл аса қолайлы бола қойған жоқ. Әйтсе де, ақмолалық диқандар гектар берекесін 11 центнерден айналдырып, 5 миллион тонна төңірегінде астық жинады. Сараптап қарап отырсаңыз, өнім көлемін арттыруға сапалы тұқым еккен шаруашылықтардың қосқан үлесі мол екен. Тұқымға қоса жер өңдеудің жайын ескерген ләзім. Жасыратыны жоқ бүгінгі шаруалар химиялық тыңайтқыштарға иек артады. Әрине мамандардың айтуына қарағанда, фосфор, азот пен калий топыраққа ауадай қажет. Бірақ оның да өз өлшемі бар. Әр нәрсе өз мөлшерімен болған ләзім.
Жерге жаны ауырып, жайын ойлайтын шаруалар алқапқа қанша минерал сіңіруді, оның өнімділікке әсерін цифрлы технологиялар арқылы бақылай алады.
– Біз әр 25 гектардан 50 сантиметрге дейін тереңдіктен топырақ үлгісін алып, зертханаға тапсырамыз. Нәтижесі белгілі болғаннан соң шаруаға ғылыми ұсыныс картасы беріледі. Барлық мәлімет республикалық «Қолдау» деректер базасына енгізіледі. Ендігі арада шаруашылық басшылары өз иеліктеріндегі қай алқапқа қанша фосфор керек немесе қай алқапты белгілі бір тыңайтқыштармен байытуға болмайтындығы туралы нақты ақпарат ала алады, – дейді «Kazagrolab» зертханасының директоры Әділбек Ғазизов. – Егер күкірт, кальцийді мөлшерден артығырақ қолданса, егін бір жерге шығып, екінші жерге мүлде шықпай қалуы да ғажап емес. Фосфор жетіспесе, өзге тыңайтқышқа жұмсаған ақшаңыз зая.
Мамандардың айтуына қарағанда, қолда бар мүмкіндікке көңіл бөлмей отырған диқандар қаржысын бей-берекет жұмсап жүрген сыңайлы. Оның үстіне жер жүдеп, тозып бара жатқандығын да баса айтуымыз керек. Облыста күні бүгін 234 мың гектар жыртынды жер тусырап жай жатыр. Қазір бұл жерді арамшөп басуда. Ынта болса бір кезде кәдеге жаратылып, кейін қауқардың болмауынан бос қалған жерлерді игеруге әбден болады. Мысал келтіре кетелік, Зеренді ауданының Қазақстан ауылының іргесіндегі бос жатқан жерді «Берекет-2050» серіктестігі бірнеше жылдан бері игеруде. Қазір мол өнімге қалай қол жеткізуге болатындығын көрсететін тәжірибе алаңы іспетті.
– Осы істі қолға аларда жергілікті жердің жайын білетін талай адам жұмысымнан бәтуа шыға қоймауы мүмкін екендігін бетіме айтқан болатын, дейді серіктестік құрылтайшысы Борис Козлов, – бірақ мен бекем бел будым. Бір сенгенім, мемлекеттің көмегі. Мынаған қараңыз, гербицидке 50 пайыз, минералды тыңайтқыштарға 50 пайыз субсидия беріледі. Жеңілдетілген несиесі тағы бар. Биыл Президенттің пәрменімен жанар-жағармай бағасы арзандады. Енді осыншама тиімділікті қалай пайдаланбауға болады. Шаруашылықты цифрлы технологияға көшірдік. Жыл бойы жер өңдеу технологияларын үздіксіз әрі тиянақты жүргіземіз. Бұл ретте қаржы аямаймыз. Өткен жылы 280 млн теңгеден астам ақша жұмсадық. Қоңыр күзде сол қаржының бәрі еселеп қайтып келді.
Өткен жылы облыс диқандары әр гектардан 11 центнерді әрең-әрең жинағанда, «Берекет-2050» серіктестігі гектар берекесін 22 центнерден айналдырып, облыстағы орташа көрсеткіштен екі есе артық өнім жинап, жердің өзіне жаны ашығанға ғана жомарт екендігін дәлелдеп шықты.
Биыл облыстың ауыл шаруашылығы құрылымдарын субсидиялау үшін қазынадан 37 млрд теңге бөлініп отыр. Қазіргі күні экологиялық таза табиғи тыңайтқышпен өсірілген дәнге сұраныс мол. Біз жақсы ісін мысал еткен «Берекет-2050» серіктестігі бұл жайды да күні бұрын ойлап қойған. Астық шаруашылығындағы ісін оңынан оралтқан соң мал шаруашылығын да қатар өрістетпек. Қазір шаруалар 9 түрлі дақыл өсіруде. Мұның да өз сыры бар. Негізгі мақсат өсімдік түрлерін алмастырып отыру арқылы жердің құнарын арттырып, ырысты еселеу.
Биыл қар қалың түсті. Көктем де жауын-шашынды болып тұр. Тұқым сапасын түзеткен, жерінің жайын ойлаған шаруаның астықсыз қалмайтыны анық.
Ақмола облысы