Пандемияның экономикаға әсерін Франциядағы Қазақстандықтар қауымдастығының (ACF) президенті, белгілі экономист Берлин Иришев осылай бағалап отыр, деп хабарлайды Egemen.kz Tengrinews.kz. порталына сілтеме жасап.
Экономистің айтуынша, экономика - тірі организм, сондықтан оны вирустық соққыдан кейін қалпына келтіру ұзақ уақыт алады. Иришевтің сөзіне сәйкес, бұл дағдарысты L-тәрізді тоқырау деп атаған жөн, мұнда құлдырау кезеңінде ұзаққа созылған сал болады.
"Әлемдік экономиканы қалпына келтіру процесі бірнеше жылға созылады, және коронавирустың жаңа толқыны туындаған жағдайда, шығындар еселенеді. Шамамен жүз жыл бұрын тегі орыс, шетелдік ғалым-экономист Кондратьев 50 жылдыққа дейін жалғасатын экономикалық дағдарыстардың ұзақ циклдерінің, үлкен құлдыраудың тез өсуімен өтелмейтін жағдайларын болжады. Біздің ғасырда, жоғары технологиялар заманында, өндірістің өсуі бірнеше есе тезірек болады, бірақ мен экономикадағы қазіргі апаттың салдары 7-10 жыл ішінде сақталуы мүмкін деген болжам жасаймын. Ал қазір біз әлі де ұзаққа созылған құлдыраудамыз, күтпеген түрдегі сөзсіз ауыр салдармен", деп мәлімдеді ол.
Сарапшы әлемде күн сайын жұмыссыздар саны өте үлкен қарқынмен өсіп жатқанын, шағын және ірі кәсіпорындар жабылып жатқанын атап өтті. Мысал ретінде, экономист Airbus компаниясының 15000 қызметкерін жұмыстан шығарғанын еске алды. Ұшақтар өндірісі шығынға ұшырады, бірнеше миллиондық келісімшарттар күшін жойды.
"Құрылымдық осалдық" деген ұғым бар. Ірі компанияның құлауы мыңдаған қызмет көрсету кәсіпорындарының, жеткізушілердің және тұтынушылардың құлауын білдіреді. Мұның бәрі сөзсіз экономиканың сал дертіне қалдығуына алып әкеледі. Бұл жағдайда ең қауіпті нәрсе: домино эффектінің қашан болатынын ешкім білмейді. Ешкім бәрін болжай алмайды. Қоғамдағы әлеуметтік салдарлардың және поляризацияның күшею қаупін ешкім болжай алмайды. Пандемия қашан тоқтатылатыны және вирус әлемді экономикалық апаттың тұңғиығына жіберетіні белгісіз", - деді Иришев.
Б. Иришев "ковидтік" дағдарыстың парадоксы, оның пікірінше, дамыған елдер, экономикасы дамыған және қызмет көрсету саласы дамыған елдер көбірек соққы мен теріс әсерге ие болатынын да ескертті.
"Экономика неғұрлым үлкен болса, дағдарыстың салдары соғұрлым ауыр болады. Көпшіліктің кедейлігі барлық жерде көрініс табады. Жақында азық-түлік жиынтығы бар сауда сөмкесі беделді Chanel немесе LV сөмкелеріне қарағанда қымбатырақ болады", - деп атап өтті экономист.
Дағдарыс үшінші әлем елдеріне де әсер етеді, бірақ Иришевтің айтуынша, оның салдары дамыған елдердегідей ауқымды болмайды.
"Егер Франция, Италия және Испания тек туризмнен 200 миллиард еуродан артық шығынға ұшыраса, онда Қазақстанда, мысалы, мен мұндай жаһандық проблеманы көрмеймін. Шикізатты қоспағанда, бүкіл әлемге экспортталатын ірі өндіріс жоқ, дамыған қызмет көрсету секторы жоқ. Әрине дағдарыс бар. сезінеді, бірақ ондай ауқымда емес. Рас, мұнай бағасы қауіпті деңгейге түсті, ал өндіріс пен экспорт күрт төмендеуі мүмкін", деді ол.
Берлин Иришевтің пайымдауынша, шағын және орта бизнесті қолдау арқылы агроөнеркәсіптік кешен, ақпараттық технологиялар саласы мен өндіріс салаларына үлкен көңіл бөлу арқылы ғана Қазақстан дағдарыстан шығуы мүмкін.
"Географиялық тұрғыдан алғанда, Қазақстанның географиялық жағынан қолайлы аймақта отыр. Көршісі 1,5 млрд халқы бар Қытай. Қазақстан агро-азық-түлік секторының есебінен шығуы мүмкін. Бұл аграрлық сектордың өзінде күрделі реформаны қажет етеді. Жер латифандисттерден мемлекетке қайтарылуы керек", деп түйіндеді сарапшы.