«Бір жылдық үзіліс» көштен қалу ма?

Ең алдымен «бір жылдық үзіліс»  дегенге анықтама беріп көрейік. Ағылшындар мектептен кейін оқуға түспей, үзіліс алуды «gap year» дейді, яғни үзіліс, демалу. Қай қоғамда болсын мектептегі өмірдің логикалық жалғасы кәсіптік не жоғары білім алу.

Мектептен кейін түлектер колледж немесе университетке құжат тапсырып, сала игеріп, белгілі бір мамандық иесі атанғысы келеді. Алайда осы тұста енді ғана мектеп бітірген жасөспірімнің келешекте қандай салада жұмыс істейтінін шешуде ойланып-толғанып қиналатыны бар. Бұл заңдылық болса керек. «Ауласынан шықпаған есігі туралы әңгімелейді» демекші, мектепте оқығаннан басқа тәжірибесі жоқ адамның мамандық таңдауда әрі-сәрі күй кешетіні белгілі.

Кеңестік кезеңде мектеп­ оқушылары «Кем быть», «Юный­ техник» сынды журнал­дар арқылы  ғана әртүрлі кәсіп туралы оқып, ақпарат алатын болған. Соған сай арман қуып, болашақ мамандығын таң­дайды екен. Ал қазір жастарға мамандық таңдауға әсері мол арнайы әзірленген тесттер, деректі фильмдер мен бағдарламалар жеткілікті. Өзіңе қажеттісін таң­дауға, ол туралы сол сала маман­дарының пікірін білуге мол мүмкіндік бар.

Бағдарламалар мен тестерді ойлап тапқан адамның құн­дылықтары мен көзқарасы да өзгерді. Мектептен кейін бірден оқуға түспеу қалыпты, тіпті кей кезде дұрыс шешім санала бастады. Неге десеңіз, біз айтып отырған бір жылдық үзілісті өзін- өзі танып үлгермеген талапкер өз қалауын табуға, мамандық таңдауға, не онлайн курстан өтіп, жан-жақты ізденуіне арналатын мүмкіндік ретінде қарас­тыратындар қатары көбейіп келеді. Дамыған озық елдің балалары бір жылдық үзілісте шетел аралап, танымын кеңейте түседі.

Қазір онлайн курстардың алуан түрі бар. «Универсариум», Coursera, Khan Academy сынды ашық университеттерден тегін курстар өтіп, өзіңіз ойлаған мамандық туралы біліміңізді молайтып, оның мән-маңызының қаншалықты екенін алдын ала анықтай аласыз. Ал шетелде оқуды көздеп жүргендер осы аралықта тіл үйреніп, шетел­дік университеттердің арнайы тестеріне дайындалады. Бел­гілі бір деңгейге жетемін деп алдына мақсат қояды. Осы­лайша жетістікке жетіп, шетел­дік гранттарды жеңіп алған қазақ­стандықтар да аз емес.

Бізде мектеп түлектерінің көбі мамандықты өздері емес, сырт­қы факторлардың әсерімен, яғни ата-ана кеңесі, достарының ұсынысы немесе трендке байланысты таңдайды деген түсінік қалыптасқан. Осылайша, жастар заңгер, экономист сынды танымал мамандықтарға бет бұрады. Оған статистика дәлел. Еңбек ресурсын дамыту орталығы былтыр 1 221 бос орынға 4 818 заңгердің таласқанын айтады. Жыл сайын заң факультеттерінен 18-20 мың түлек диплом алып шығады екен.

Қазақстандық студенттердің орташа жасы – 21. Ал Еуропа­да студенттердің орташа жасы – 22-23. Германиядағы универси­теттегі білім алушылардың орта­ша жасы 25-те болса, Скан­динавия елдерінде 30 жаста сту­дент болу қалыпты жайт. Британия­ның Жоғары білім беру саласын зерттеу орталығының есебіне қарасақ, студенттердің 20 пайызы 20-24 жас аралығында оқу бітірсе, 44 пайызы 25-29, ал 16 пайызы 30 жастан кейін диплом алады. Яғни, бұл ондағы азаматтардың мектептен кейін мамандық алу үшін оқуды бірден жалғастырмайтынын не университет кезінде де үзіліс алатынын көрсетеді.

Қалыптасқан дәстүрге жаңа­лық енгізе бергенді құп көрмейтін орталарда бір жылдық үзілістің пай­далы екенін түсіндіру қиын­ға соғатыны белгілі. Бұл үзіліс­тің қоғамнан, еңбектен қол үзу емес, керісінше сапалы өмірге бет бұрудың мүмкіндігі екенін де ұғындыру оңай болмас. Бір жылдық үзіліс алатын адамның қаржылық жағдайы мен психологиялық денсаулығы да жақсы болғаны абзал. Өйткені жан-жақтан келетін қысымды елемеу, бір жыл бойы ізденісте жүру мен «қатардан қалдым» сезіміне төтеп беру үшін алдын ала дайындық керек. Eurostudent статистика қорының мәліметіне сүйенсек, еуропалық студенттер мектептен кейінгі үзілісті екі жылдан асырмауды жөн көреді екен. Тек 17 пайызы ғана екі жылдан кейін оқуды қайта жалғастыратын көрінеді.

Бүгінде Польшадағы Жешув ақпараттық технология мен менеджмент университетінде білімін жалғастырып жатқан Ақұштап Қаржауова бір жылдық үзілісті уақыт жоғалту емес, саналы шешім мен жарқын болашаққа қадам деп түсіну керегін айтады. «Университетке ел қатарлы мектептен кейін бірден түсіп, сол кездегі «сұраныстағы» мамандықты таңдадым. Бүгінде басқа салада жұмыс істеп, оқып жатырмын. Былай қарасаңыз, болашақта жұмыс істемейтін саланы игеруге 4 жылымды жұмсадым. Тек бакалаврдан кейін ғана нақты нені қалайтынымды түсіндім. Қазір жақсы университетте оқимын, сонымен қатар консалтинг пен аудит са­ласындағы үздік халықаралық компаниялардың бірі Deloitte-та аудитор болып қызмет етемін. Егер мектептен кейін бір жыл үзіліс алып, әртүрлі салалар хақында ақпаратқа қанығып, бейімделгенімде қазіргіден де білікті маман болар ма едім. Әлбетте, қазіргі қызметіме кө­ңілім толады. Алайда бұл салада бір орында тұруға болмайды. Біліктілікті арттыру курстарынан өтіп, белгілі деңгейлерге жету керек. Ал қазіргі кезде жастарға тіптен мүмкіндік көп. Ақпараттық технологиялар саласы күн сайын дамып келеді, сол салаға машықтанып, тәжірибе жинаса, көп жетістікке жетуге болады», дейді жас маман.

Грузин ақыны Шота Руставе­ли «уақыттың да уақыты жоқ» демекші, кез келген әрекеттің уақытымен болғаны абзал. Алайда сіз алатын үзілістің де өзіңіз үшін екенін ескерсек, бір сәт саралауға, ізденуге уақыт бөлу тиімді болатыны анық. Сондықтан мектептен кейін «үзіліс алу» жарқын болашаққа тезірек қол жеткізер жолдың бірі екенін естен шығармаған абзал.