Экологиялық кодекс: Министрлік қолдайды, кәсіпорындар қарсы

50 кәсіпорынға ластанудың 80%-ы тиесілі

Мәжілісмендердің алдында жаңа заңның редакциясын таныстырған Экология, геология және табиғи ресурс­тар министрі Мағзұм Мырзағалиев оның негізгі бөлімдеріне тоқ­талды. Құжаттағы маңызды ба­ғыт­тардың бірі – «Ластаушы тө­лейді» қағидаты. Соған сәйкес ластану фактілерін болдырмау және бақылауды күшейту шаралары қарастырылмақ. Сонымен қатар қоршаған ортаға тиген залалды қалпына келтіруге қатыс­ты жа­уапкершілікті қатаңдату көзделіп отыр.

«Осылайша, мемлекет та­би­ғат пай­даланушыларға эколо­гиялық айыппұл төлеудің орнына қоршаған ортаға теріс әсерді болдырмау жөніндегі барлық шараларды қабылдау тиімдірек болатындай жағдай жасауы тиіс. Бұдан басқа, экологиялық залал орын алған жағдайда табиғат пайдаланушы қоршаған ортаны қалпына келтіруге міндетті», деді М.Мырзағалиев.

Ведомство басшысы заң жо­ба­сында өндіріске озық қол­жетімді тех­но­логияларды енгізу нормасы қа­растырылғанын, осы арқылы еліміздегі экологиялық ахуа­л жақсара­тынын жеткізді.

«Ең озық қолжетімді технологияларды енгізеді деген шартпен бірінші санаттағы нысандар үшін кешенді экологиялық рұқсаттарға көшу ұсы­нылады. Сондай-ақ жаңадан іске қосы­латын кәсіпорындарға бұл рұқ­сат­­тарды алу міндеттілігі қарас­тырылды.

Бірінші кезеңде мұнай-газ, тау-кен металлургиясы, химия және электр энер­­гетикасы са­лаларына қатысты 50 ірі кә­сіп­­орынды озық қолжетімді тех­но­ло­гияларға ауыстыру жос­­парланған. Бұл орайда осы кә­сіпорындарға жалпы ластанудың 80%-ы тиесілі екенін айта кеткен орынды.

Кодекстің жобасында бірінші са­наттағы ірі кәсіпорындарға қатысты қор­шаған ортаға әсерді бағалауды жүр­гізу туралы талап енгізіледі. Олар­дың тізбесі қайта қаралып, негізінен эко­логиялық қауіпті нысандарға баса назар аударылады», деді салалық органның басшысы.

Министрдің айтуынша, қоғам өкілдері қоршаған ортаға әсерді баға­лаудың барлық кезеңдеріне қатыса алады. Бірінші санаттағы нысандардың қоршаған ортаға әсері міндетті түрде бағаланады. Екінші санаттағы кәсіп­орындар скринингтік тексерістен өтеді. Демек экологияға әсерді баға­лау­ды жүргізу қажеттігі анық­талады.

Үшінші санаттағы нысандар (қой­малар, жиһаз цехтары, бетон өңдеу тораптары, қор­ша­ған ортаны ластаудың елеу­сіз сипатындағы өзге де нысан­дар) бойынша декларация қабыл­данады. Төртінші санаттағылар (автожуу, техни­калық қыз­мет көрсету стансалары, қоғам­дық тамақтану нысандары, қуат­тылығы аз қазандық қондыр­ғылары бар микробизнес нысандары) реттеуден толық боса­тылған.

Төлемдердің 100%-ы табиғатты қорғауға жұмсалады

Қазір қолданыстағы заңның аясында табиғатты қорғау шараларына эмиссия үшін түскен төлемдерді мақсатты жұмсау міндеттелмеген. Мәселен, соң­ғы жылдары жергілікті атқару­шы органдар келіп түсетін қара­жаттың тек 45%-ын қоршаған ортаны қорғауға бө­ліп келді.

Осы орайда жаңа Кодексте жергілікті атқарушы органдар түсетін экологиялық төлем­дер­дің 100%-ын табиғатты қор­ғау жұмыстарына бөлуге міндетті.

Салалық ведомство заң жобасында өндіріс және тұтыну қалдықтары мәсе­лелерін шешу мақсатында қалдық­тармен жұ­мыс істеу саласындағы терми­нология мен ережелер халық­аралық талаптарға сәйкес кел­тірілгенін жеткізді. Құжатта қал­дықтармен кезең-кезеңімен жұмыс істеуге бағытталған иерархия қарас­ты­рылып отыр.

Бұл ретте заңсыз қоқыс тастау мәсе­лесін жүйелі түрде шешу үшін қал­дық­тарды шыға­ра­тын көліктерге GPS аппараттарын міндетті түрде орнату мә­селесі көзделген.

Ынталандыру тетіктері қарастырылмаған

Отандық ірі кәсіпорындар экологияны жақсартуға арналған рефор­малық бастамаларға қарсы емес. Бірақ қабылданатын ма­ңызды құжатта елі­міздің ин­дус­триялық секторына нұқ­сан келтіретін экономикалық тұс­тары неліктен қарастырылмай қалғанын түсінбей дал болуда.

Жуырда «Kazakhstan Mining online conference & workshops 2020: Қа­зақ­­­станның Тау-кен ме­таллур­гия кешенінің жа­ңа көк­жиегі» онлайн-кон­ференциясында Тау-кен өндіруші және тау-кен металлур­гия кәсіпорындарының респуб­ли­калық қауымдастығы аталған реформаны енгізудегі ықтимал тәуекел­дер туралы пікір алмасты.

Әсіресе қауымдастық өкіл­дері озық қолжетімді технологияларды енгізуге байланысты жауаптан гөрі сұрақ көп екенін айтады.

ТМКҚ (Тау-кен өндіру және тау-кен металлургия кәсіп­орын­дары қауым­дастығы) атқару­шы директорының орынбасары Максим Кононовтың сөзіне сүйенсек, жаңа экологиялық кодексте қоршаған ортаны қор­ғаудың негізгі қа­ғидаттары ен­гізілгенімен, эконо­ми­калық мә­­селелерді де ескерусіз қал­дыруға болмайды.

Оның айтуынша, озық технологияларды енгізу үшін көлемді инвестиция тарту қажет. Сондықтан кәсіпорындарға са­лық заңнамасы арқылы ынталан­дыру шараларын ұсынып немесе инвес­ти­циялық келісімдер арқылы мүм­кіндік берген дұрыс деп есептейді. Бұған қоса, қазір елімізде инвестициялық ке­лісім­нің жаңа форматы пысықталып жатыр.

Сала өкілдері жаһандық дең­гейде қалыптасқан ахуалға да назар аударды. Бірінші кезекте, бұл Еуроодақтың аталған аймаққа өнім экспорттайтын кәсіпорындарға белгіленген кө­міртегі салығын енгізу жөнін­дегі жоспарға қатысты. Атал­ған жоспар Қазақстанның тау-кен секторының бәсекеге қабілет­тілігіне айтарлықтай соққы болуы мүм­кін екенін жасырмады мамандар.

Ескі кәсіпорындардың мәселесі қалай шешіледі?

М.Кононов озық техно­ло­гияларға көшкен бойда жаңғыртылуы тиіс кә­сіп­орындарды ажырату теті­гі­нің жоқтығы, сондай-ақ өнді­рістік циклі соңына таяған, рен­­табельділігі төмен кәсіп­орын­дардың жағдайы қалай өрби­тініне сала өкілдері алаң­дау­лы екенін айтты. Айта­лық, XX ғасырдың 40-50-жылдары салынған кәсіп­орын­дардың бір бөлігі моно­шаһар­ларда орналасқан және олар үлкен әлеуметтік жүк­темені көтеріп келеді. Міне, осыған келгенде, әлеуметтік-эко­но­микалық мәселелерді жеңіл­дететін ұсыныстардың дайын­далмағанына налиды іскер орта.

Кәсіпорындардың ОҚТ-ның (озық қолжетімді технология) қымбаттығына қатысты қаупі туралы Экология, геология және табиғи ресурстар минис­тр­лігінің Климаттық саясат жә­не жасыл технологиялар депар­таментінің ди­рек­торы Олжас Ағабеков түсіндірді. Оның айтуынша, аталған техноло­гия­ны енгізу жөніндегі шығын­ды кәсіп­орындар ресейлік және еуропалық нор­матив­тері­мен байланыстырмауы тиіс. Департамент басшысы Қазақ­станда салалық ерекше­ліктерге қарай ұлттық анықта­малар қабылданатынын жеткізді.

Ол Халықаралық жасыл технология­лар орталығының жанынан құрылған ОҚТ бюросы тиісті технологияларға көшу бойынша дайындық жұмыстарын жүргізіп жатқанын айтты. Атап айтқанда, кешенді технологиялық аудит жүргізу кестесі әзірленіп, кәсіпорындардың бір бөлігі сауалдамадан өтіп жатыр. Ша­мамен 100-ге жуық кәсіпорында аудит жұмыстары 2021 жылдың шілдесіне қарай аяқталып, 50-ге тарта кәсіпорын ОҚТ-ны енгі­зуге кіріседі. Осы топ-50-ге ар­налған алғашқы анық­тама­лықтар әзір­ленеді.

«Аудит ОҚТ-ға қанша кәсіпорын сәйкес келетінін, сол секілді оны енгізу үшін қанша қаражат қажет екенін және қандай кәсіпорындарда өзгерістер ен­гізуге мүмкін болмайтынын көрсетеді. Аудит жүргізілгеннен кейін, құрамында тең дәрежеде өнеркәсіптік, ғылы­ми қауымдастықтар мен экологиялық ұйым­­дардың өкіл­дері қатысатын тех­ни­калық жұмыс топтары кез келген кәсіпорынға қатысты тиімді, эконо­микалық шығынды талап етпейтін әрі қоршаған ортаға жүктемені айтарлықтай төмен­детуге мүмкіндік беретін технологияларды, әдістер мен жұмыс тәсілдерін анықтайтын ұсы­ныстар әзірлейді», деді О.Ағабеков.

Азия елдерінің тәжірибесіне сүйенген тиімді

Салалық қауымдастықтың ОҚТ-ны енгізуге байланыс­ты ынталандыру шараларын қабылдау қажеттігі туралы ұстанымын EcoJer қауым­дас­тығының атқарушы дирек­торы Қуаныш Балтабаев та қол­дады. Оның айтуынша, Қазақ­стан экономикасы табиғи ресурс­тарға негізделгендіктен, мұнай-газ және тау-кен секторлары еліміздің дамуындағы басым салалар екенін еске салды. Сол себепті қосымша ынталандыру тетіктері қарастырылмаса, ЭЫДҰ елдерінің қағи­даттарына негізделген Экологиялық ко­декс­ті республикада іске асыру қиынға соғады деді ол. Мысалы, 2009-2017 жылдар аралығында ұзақ уақытқа созылған Мұнай өңдеу зауы­тының жаңғырту жұмысына шамамен 2 млрд дол­лардан астам қаражат жұм­­салған. Бүгінде осындай кәсіп­орын­дардың кейбірі еуропалық талаптарға сәйкес келмейтіні анық байқалуда.

Осыған байланысты мамандар бұл бағытта тек еуропалық тәжірибеге ғана сүйенбей, Азиядағы дамушы елдердің де атқарған жұмысына назар аударған артық етпейді деп санайды.