Күні кеше Қазақстан азаматтары елдің алдағы бағыты мен бағдарын айқындап, мемлекеттің әлеуетін арттыратын маңызды таңдау жасады. Мәжілістің жаңа жасақталғалы отырған құрамының, яғни жетінші шақырылым депутаттарының қауқары мен қарымы қандай деңгейде екенін дөп басып айту қиын. Дегенмен алдағы қызметіне қатысты аздап болжам жасауға кедергі жоқ.
Парламенттің төменгі палатасындағы орындарды үш саяси партияның өкілдері иемденгені белгілі. Nur Otan партиясы сайлаушылар дауысының 71,09 пайызын, «Ақ жол» 10,95 пайызын, Қазақстанның Халық партиясы 9,10 пайызын алды. Сәйкесінше, Nur Otan 76 мандатқа, ақжолдықтар 12 мандатқа ие болса, Қазақстанның Халық партиясы 10 орынды місе тұтпақ. Саяси партиялар депутаттар тізімін жариялаған сәттен бастап қоғамда халық таңдауы кімге түскені, олардың әлеуеті қандай екені және басқа да осы секілді мәселелер қызу талқыға түсті. Десек те, «Парламент Мәжілісіне өткен партиялар үгіт-насихат науқаны кезінде берген уәделерін қаншалықты деңгейде орындай алады?» деген сауалға ешкім әзірге нақты жауап бере алмайды. Өйткені оны алдағы уақыт көрсетеді.
Партиялар тізіміне қатысты сарапшылардың пікірі де назардан тыс қалмады. Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының жетекші ғылыми қызметкері Мәдина Бектенова депутаттар қатары жаңа есімдермен толыға түскенін айтады.
«Партиялар жаңа сайланған Парламент Мәжілісі мен мәслихаттардың депутаттығына үміткерлердің партиялық тізімдерін бекітті. Тізімдер теңестірілген. Оған қоғамдық пікір көшбасшылары, өңірлік белсенділер де кірген. Квота бойынша белгіленген әйел депутаттардың пайызы ережеге сай. Әрине, бастапқыда сайлау жүйесіне байланысты барлық саяси реформалар депутаттар құрамын жаңартып, сапасын кеңейтуге, азаматтық сектор өкілдерін тартуға бағытталған болатын. Жалпы, бұл – халық пікіріне құлақ асып, қоғам ойын ескере отырып жасалған қадам», деп атап өтті сарапшы.
Маман тізімде жаңа есімдердің пайда болуына Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің де үлесі болғанына сенімді. Мәдина Бектенованің айтуынша, мемлекеттің қоғам алдындағы жауапкершілігі жыл сайын артып келеді. Бұл тұста жаңа шақырылым депутаттарына қойылатын басты талап – халық алдында жауапкершілікті терең сезіну.
Еліміздің саяси өмірінде жаңа тұлғалардың пайда болуы – қордаланған мәселелері көп салаларға серпін беріп, жаңаша ой мен идеялар алып келетін ұтымды қадам екені анық. Осылайша, Мәжілісте басымдыққа ие болған Nur Otan партиясы ұсынған тізімдегі үміткерлердің 70 пайызы жаңа есімдер екенін көруге болады. Бұған партия өз ішінде жүргізген праймериздің үлесі бар. 76 депутаттың жартысына жуығы – осы саяси доданың жеңімпаздары. «Ақ жол» және Қазақстанның Халық партиясының алдыңғы сайлаумен салыстырғанда көбірек мандатқа қол жеткізгенін ескерсек, қос партияда да жаңа есімдерді кездестіруге болады.
Парламент Мәжілісінің орташа жасына байланысты сыни пікірлер бұрыннан айтылып келеді. Биылғы сайлаудың нәтижесі осы олқылықтың орнын толтырды. Тіпті Қазақстан тарихындағы ең жас депутаттың сайлануына куә болдық. 25 жастағы азаматтың бұл рөлге қаншалықты лайық екені бөлек әңгіме. Бастысы, заң шығарушы орган жұмысына жастардың араласуына мүмкіндік берілгенін аңғардық.
«Мәжіліс құрамы сапалық тұрғыдан өзгеріп жатыр. Біріншіден, Мәжіліс депутаттарының орташа жасы төмендеп, «жасарып келеді». Осыған дейін 6-шақырылым депутаттарының орташа жасы 52–54 болса, жаңа құрамның орташа жасы 48–49 шамасында. Бұл – жақсы тенденция. Осылайша, жастарға әлеуметтік лифт жасалып жатыр. Қазір азаматтық ұстанымы нық әрі айқын белсенді жас азаматтар баршылық. Бұл өзгерістер Мәжілістің белсенділігін арттыра түседі деп есептеймін. Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың сайлауалды бағдарламасында, Жолдауында айтқан саяси реформалардың бірі – әйелдер мен жастарға берілген квота еді. Осы арқылы Парламент құрамы жастар мен әйелдермен толықты», деді саясаттанушы Қазбек Майгелдинов.
Сарапшы биылғы сайлаудың тағы бір ерекшелігі ретінде парламенттік оппозицияның қалыптасуын атады. Қ.Майгелдиновтің айтуынша, бұл институттың маңызы Парламент қабырғасында бір ғана саяси партия емес, бірнеше партия өкілдерінің комитеттерді басқаруға, Парламент сағатында көбірек мәселеге бастамашы болуға мүмкіндік алуында болып отыр. Ең бастысы, оппозициялық блок Парламент шешіміне вето қоюға, яғни қарсылық білдіруге мүмкіндігі бар. Бұл заң Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінде айтқан парламенттік оппозиция институтын заңнамалық тұрғыдан бекіту туралы тапсырмасына сəйкес дайындалған еді.
«Заңнама бойынша депутаттар шешімін жоққа шығару үшін 20 адам қарсы дауыс беруі қажет. Осыған дейін партиялар ие болған мандаттар саны қарсы дауыс беруге жетпейтін. Енді бұл мәселе өзгеруі мүмкін. Парламенттегі оппозициялық блоктың құқықтары заңмен бекітілді. Бұл тұрғыдан алғанда көп партиялы жүйені дамытуда және басқа да саяси күштердің пайда болуына алғышарттар жасалып отыр», дейді саясаттанушы.
Саяси партиялардың сайлауалды бағдарламаларын қаншалықты тиімді орындайтынын бақылайтын сәт енді келеді. Жаңа жасақталған құрамның әлеуетіне келсек, әр саяси ұйымның алдағы жылдарға қойған даму бағыты мен нақты жоспары бар. Осы тұрғыда Қазбек Майгелдинов әр партия өз құндылықтарына сай әрекет ететінін айтады.
«Nur Otan партиясының сайлауалды бағдарламасының басты ерекшелігі – әрбір өңір бойынша 216 жеке жоспар құрғаны. Бұл стратегиялық тұрғыдан қарағанда республиканың дамуына үлес қосады. Ал «Ақ жол» партиясының электораты орта және шағын бизнес өкілдері екені белгілі. Биылғы пандемия дәл осы секторға ауыр тиді. Сол себепті ШОБ-ты қолдау, кәсіпкерлердің қайта бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ету үшін арнайы қадамдар қажет. «Ақ жол» алдағы жылдары дәл осы мәселемен айналысады деп ойлаймын», деді саясаттанушы.
Парламентте басымдыққа ие Nur Otan партиясының тек 7 кандидаты ғана мемлекеттік қызметте болса, басқасы білім, денсаулық, БАҚ, үкіметтік емес ұйымдар, эксперттік қоғамдастық, өнеркәсіп, ауылшаруашылық саласының өкілдері екен. Жалпы, азаматтық қоғам өкілдерінің көптеп тартылуы «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасының басты қағидаларының орындалып жатқанын көрсетеді.
Мәжілістен 10 орын алған бұрынғы коммунистер партиясы жаңа идеямен келгенін ұмытпайық. Саясаттанушы Қазбек Майгелдинов Қазақстанның Халық партиясының ребрендинг жүргізіп, саяси көзқарасын өзгертуін саяси сахнадағы ірі оқиға деген баға берді. Ұрпақ алмасып, коммунизм идеясын қолдаушылар азайған тұста партияның электоралдық әлеуеті төмендеп кеткені мәлім. Маман партияның коммунистік идеядан толық айырылмаса да, бағытын әлеуметтік мәселелерге бұрғанын атап өтті. «Жалпы, еңбек адамының мүддесін қорғау – партияның өткен және қазіргі басты құндылығы болып қала береді», дейді саясаттанушы.
Алдағы жылдар Қазақстанда ғана емес, әлемде постпандемия кезеңіне, дағдарыстың салдарымен күреске арналатынын ескерсек, саяси партиялардың әлеуметтік мәселелерге баса назар аударуы қисынды. Сарапшылар бірауыздан жаңа құрамдағы Мәжілістің Президент реформаларын жүзеге асыруға қауқарлы екенін айтты. Жаңадан сайланған депутаттардың алдында осы жаңа реформаларды заңдастыру міндеті тұрғаны анық.
Саясаттанушы Бауыржан Серікбаев Мәжілісте депутаттық мандатқа ие болған құрамның сапасына шәк келтірмейді. Қайта бұл саяси науқанның еліміздегі партиялық жүйенің ілгерілеуіне себеп болғанын айтады. Ол Парламентке өте алмаған партиялар аймақтарда белсенді қызмет етіп, халықпен тығыз жұмыс істейді деген сенім білдірді.
Жалпы, саяси науқан сайын еліміздегі партиялардың сапасы артып, бір саты жоғарылап отырса, қоғамды демократияландыру, саяси белсенді болу мәселелері өздігінен шешілуі мүмкін. Партиялардың көбеюі мен бәсекені қыздыра түсуін сарапшылар бірауыздан қолдап отыр. Парламентке қойылған басты міндеттерді орындауда депутат атанған жастардың, азаматтық позициясы берік белсенді жандардың пікіріне құлақ асып, әлеуетін дұрыс қолдану маңызды.