Солтүстіктегі дүнген ағайындар

Бұрын-соңды тірі дүнген көрмеген терістіктегі ағайындар оларға алды­мен таңырқап қараумен болған. Өйт­кені түрлері қазақтан аумайды, діні мұсылман, бірақ бір ауыз қазақша біл­мейді. Тек орысша сөйлейді.

Оңтүстікте тұратын ұлты өзбек, тү­рік, чешен, ингуш, орыс азамат­тар­­­дың бәрі дерлік қазақша білгенде кес­кіндері өздерінен аумайтын дүнген аға­йындардың мемлекеттік тілді мүлде біл­мей­тіндігі мұндағы қазақтарды қай­ран қалдырған. Бірақ Шәмшінің «Дүн­ген қызы» әнін жақсы білетін жас­­тар қыздарының қастарына да қа­ра­­­ғыш­тай берген... Өнердің халық­тар­­ды жақын­дас­тыра алатын құдіретін содан біл.

Әр отбасында 5-6 бала бар көрінеді, солардың арқасында осы екі ауылдағы мектеп жабылудан аман қалды. Арада үш жыл өткенде дүнген балаларының қазақша сайрап жүргенін ести бастадық. Өнерге жақындары түрлі концерттер мен конкурстарға да қатысып қояды.

Алдымен олар өздері шоғырлана тұратын және облыс орталығына жақын, коммуникациясы дамыған елді ме­кен­дерде тұруды қалаған. Ондай ауыл­­дарда жергілікті тұрғындар жеткі­лікті екендігі ескеріліп, қоныс аудару­шы­ларға тас жолы, ауыз суы бар, облыс орталығынан 80-100 шақырым жер­де­гі Бике мен Бостандық ауылдарын ұсын­ған­да бас тартпаған.

Дүнген ағайындардың басшысы отба­сының үлкен-кішілігіне қарай ұсы­нылған үйлерді ағайындарына өзі бөлген. Ешқайсысы қарсылық біл­дір­­мей, айтқанға көне кеткенін айтып, қа­зақ­тар біршама қайран қалып жүрді. Қоныс аударушылар жаңа ме­ке­ніне кірмес бұрын оны сылап, ағар­тып, жөндеп, бір аптаның ішінде жар­қы­ра­тып шыға келген.

Соның бірі – Бостандық ауылындағы И.Чирдің отбасы. Қырықтан жаңа асқан жігіт пен әйелі 5 бала өсіріп отыр. Ке­йін­гісі – 2018 жылы Бостандықта өмір­ге келген Ахмадтан басқасының бәрі қазақ мектебінде оқиды. Мұға­лім­дер олардың оқуға ынталы екенін айтады, қазақшаны да тез үйреніп алыпты. Отағасының өзі Бостандық орта мек­те­бінде күзетшілікке орналасыпты. Қа­зақ­­тармен тығыз араласып тұрады, тү­сін­беген қазақ сөздерінің мағынасын балаларынан сұрап алады. Бірақ біздегі кейбір қазақтың өзі шүлдірлеп, олармен орысша сөйлесуге бейім тұрады екен.

Жергілікті тұрғындар ырғалып-жыр­ға­лып жүргенде дүнгендер сәуір туы­сымен есік алдындағы шарбақтарын картоп егуге дайын ететін көрінеді. Құнарлы қара топырақты қайта-қайта иіскеп, әбден тәнті болады екен. Жаз орта­сында осы ауылдағы шарбағы арам­­шөптен ең таза үйлер кімдікі де­сең – олар дүнген ағайындардікі болып шығады. «Еңбек етсең, қара жер де береді, құр тастамайды» деп Абай да­нышпан айтпақшы, бұлардың күтіп-бап­­таған картобы көшіп келген жылдарынан бері мол өнім беріп келеді.

Дүнгендер қосымша жер де сұрап алыпты. Ауыл адамдары бұлардан ұялып, енді отырғызған картоптарын кү­туге жиі шығатын болыпты. Қоныс аударушылардың кейбірі тіпті мемлекет беретін жеңілдетілген субсидияны да алмапты. «Қарыз алып қайтеміз», деп ойласа керек.

Бостандықта Чирлермен қанаттасып тұрып жатқандардың бірі – Бекер Ай­ваев­тың отбасы. Оның үш баласы бар. Өзі осындағы шаруа қожалығының мау­сымдық жұмыстарына араласып, табыс табады. Басқа уақытта ауыл­дың малын бағады. Әйелі – мектепте тех­ни­калық қызметкер. Бұлар жеңіл­дік­ті субсидия алып, тамырларын терең жіберуге бет бұрған.

Бостандықта көшіп­ келген 6 отбасы­ның үшеуі ғана қалған. Қалған­да­ры біршама қоңданып алған соң түрлі себептермен туған жерлеріне ат басын түзеп­ті. Үшінші отбасының иесі – Люва Щерба. Оның әйелі София екеуінің бес баласы бар. Қазір Бостандық мектебінің жабылып қалмай тұрғандығы – дүнген балалардың арқасы. Щерба да мектепте күзетші, әйелі киім ілгіште істейді.

Дүнгендер Бостандықтың тұрғын­да­рына риза екендерін айтты. Бәрі де қоныс аулаушыларды бауырларына тар­тып жүреді екен. Бикедегілер де солай. Ауылдық округтың әкімі мен аудан әкімінің орынбасары Алмагүл Рама­за­нова үнемі халдерін біліп отырады.

Бике ауылында да қазір бес дүнген отба­сы отыр. Көшіп келгендердің көбі ке­йінірек кетіп қалған. Тұрақтап қал­ған­­дарының тұрмыс-тіршіліктері Бос­тан­­дықтағыдан еш айырмашылығы жоқ. Дүнгендерге жер болса болды, еш­­кімге «жұмыс жоқ» деп мұң шақ­пай­­­ды. Солтүстіктің қатал қысына да үй­­ре­ніп алыпты.

Шынын айтсақ, дүнген ағайындарға қарағанда, оңтүстік өңірлерден қоныс аударған кейбір қазақ ағайындарымыз кей­де түймедейді түйедей етіп көрсетіп, проб­лема туғызып жатады. «Үйіңді қым­тап жылыт» деп әкеліп берген жы­лы­тқыш материалдардан бас тарт­қан­дар да бар. Әрине, олардың арасында да сылтау іздемей, аянбай еңбек етіп, тамаша үй болып кеткен ағайындар көп.

Солтүстік Қазақстан облысы