Ақтау қоқыстан қашан арылады?

Мысалы, облыс орталығы Ақтау қаласын алайық. Ақтау – өзгеріс пен өркендеу үстіндегі қала. Көлемі қалай үлкейсе, салынып жатқан үйлер мен ғимараттардың сыртқы әдемілігі мен ішкі сапасы да қала абыройын арттыруға сай болуы тиіс. Келешекте туризмді жетекші бағыттардың бірі етуді мақсат еткен елде теңіз жағалауындағы жалғыз қаланың көркі көз тойдырып, жұмыртқадай болып жұтынып тұрғаны жөн. Бұл – талап.

Алайда Ақтауда, әсіресе ішкі шағын аудандардағы қалдықтар тұрғындар үшін бүгінгі маңызды мәселеге айналып отыр. «Қоқыс деген қозғалмайтын нәрсе емес, оны айтудың қажеті жоқ» дейтіндер де табылар, әйтсе де қаланың көркіне, тұрғындардың денсаулығына, жүріп-тұруына нұқсан келтіріп тұрса, оны «жабулы қазан» күйінде қалдыру да жөн емес.

Облыс орталығында соңғы жылдары қатарға қосылып, заманауи үйлері тұрғындар игілігіне берілген шағын аудандардың бірі – №16 шағын аудан. Бұрын қаланың сырт жағындағы қоқыс басқан карьердің орны бүгін­де ақшаңқан үйлерге толы және шағын ауданда құрылыс жұмыстары әлі толық аяқталған жоқ. Өкініштісі, қоқыс жаңа шағын аудан тұрғындарының бас­ты проблемасына айналып, тазалық жағдайы жаға ұстатарлық. Үйлер жанына, ара­лықтарға тау-тау болып үйіл­ген құрылыс қалдықтары мен тастанды тұрмыстық бұйымдардан, түрлі тағам қалдықтарынан, жануарлар өлексесінен аяқ алып жүру мүмкін емес.

Қысқасы, шағын аудан іші қоқысқа лық толы. Жел тұрса күл-қоқыс аулаға ұшады, ал оның иісі қолқаны қабады. Бұл тек №16 шағын аудан тұр­ғын­дарының басындағы ғана мәселе емес, қоқысқа қатысты жағ­дайды қаладағы бірнеше ша­ғын ауданнан кезіктіруге болады. Тұрғындардың айтуын­ша, қыс­тай жабайы ит пен мы­сыққа тап­­тырмас орын болған ол жерлерде күн жылынған соң тыш­қандар пайда болған. Енді құрт-құмырсқа, шыбын-шір­кейлер үймелейтіні анық.

Қоқыс қайдан пайда болды? Тұрғындардың бірі құрылыс компанияларын кінәласа, енді бірі көршілерге көңілі толмайды. Тіпті осы шағын ауданда тұ­ра­тын өз көршілері тұрмақ, «бая­ғы карьердің орны» деп қоқыс төгуге үйреншікті орын санап алған қаланың кейбір тұр­­ғындары көліктерімен келіп зілдей қоқыстарды аударып к­е­теді екен.

Аталған шағын аудан тұрғыны Ө.Кәрімов құрылыс компания­ларына қатысты бақылауды кү­шейту керек деп санайды. Себебі үйіліп жатқан қоқыстың дені пайдаланылған құрылыс материалдары. Ал тұрғын Ф.Қанат­баева қоқыс мәселесі бүгінгі күн­­нің өзекті тақырыбына айнал­ғандықтан, мәселені шешу үшін Ақтау қаласы әкімдігінің араласуын сұрайды.

Маңғыстау облысы табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының бас маманы Ж.Әділбекова өңір та­залығына әрбір тұрғын жан­а­шырлық танытуы қажет екенін айтады. Қазіргі таңда ком­муналдық мекемелер тұр­мыс­тық қалдықты қала сыртын­дағы полигонға тасып жатыр. Бей-берекет қоқыс төгілген учас­келер анықталуда. Қалдықтар – қоршаған ортаны ластайтын көздердің бірі және өсімдіктерге, жерүсті және жерасты суларына жағымсыз әсерін тигізеді. Ал қоқыс жанған кезде атмос­фе­раға улы заттар бөлініп, тыныс жүйесі аурулары мен ре­продуктивті және иммундық жү­йе­лердің ауытқуларына әке­ліп соғуы мүмкін. Сол се­беп­ті тазалық мәселесіне үлкен жа­уапкершілікпен қараған абзал. «Сөзден іске» көшетін уақыт баяғыда келген, себебі тұрғындар қоқыстың ауаға, денсаулыққа осыншалықты зиянды екенін біл­гендіктен байбалам салып жүр емес пе?!

Ал Маңғыстау облысы бо­­­йынша экология департа­ментінің инспекторы Дархан Теңел­баевтың айтуынша, заң­сыз қоқыс төккен 50-ден астам қала тұрғыны әкім­шілік жауапкершілікке тар­тылған. Демек, жаза тұрғын­дардың мәде­ниетін қалыптастыра алмайды деген сөз.

– Маңғыстау облысында құрылыс қалдықтарын жинау мен қайта өңдеу полигонын ашу жоспарланып отыр. Өңір­­­­­де санитарлық талаптарға сәйкес келетін 7 полигон бар. Бұл полигондар Жаңаөзен, Форт-Шев­ченко қалаларында және Мұнайлы ауданының Баянды ауылында, Қарақия ауданының Жетібай, Құрық ауылдарында, Бейнеу ауданының Бейнеу ауы­лында, Маңғыстау ауданының Шетпе ауылында орналасқан. Ар­найы талапқа сай емес 16 қо­қыс тастайтын алаң бар. Ал бұл орындар Маңғыстау ауда­нындағы 7 ауылда және Бей­неу ауданындағы 9 ауылда ор­наласқан. Маңғыстау облысында қалдықтарды жинау және шы­ғарумен 21 мекеме айналы­сады. Өңір бойынша 12 006 да­на қоқыс сақтайтын контейнер бар. Әлі де 16 819 данасы қа­жет. Жалпы, полигондардың жағ­дайы мен қоқысты сұрыптау жұ­мыстары мәз емес. Аймақта тұр­мыстық қатты қалдықтарды сұрыптаумен, қайта өңдеумен айналысқысы келетін инвесторлар бүгінгі ахуалға байланысты кі­діріп тұр, – деді Маңғыстау об­лыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу бас­қар­масының басшысы Дүйсен Құсбеков.

Айтуынша, Мұнайлы ауда­нындағы полигон маңынан құ­рылыс қалдықтарын жинау мен қайта өңдеу алаңын ашу­ды ұй­ымдастыру ойда бар екен. Шындығын айту керек, Маң­ғыстауда қоқысқа арналған полигон мәселесі жылдарға жүк болған жауыр тақырып. Бар деп ауыз толтырып айтатын 7 по­­ли­гонның жағдайы расында санитарлық талаптарға сай емес. Құзырлы орындарға өңірде басқа полигон болмағандықтан және полигон мәселесі көп қаражатты талап ететіндіктен «барымен базар» етіп көрсету тиімді. Сон­дай-ақ полигон маңынан құ­рылыс қалдықтарын жинау мен қайта өңдеу алаңын салу жос­­парланғалы қанша жыл? 16 мың қоқыс жәшігі жетпей тұрған ай­мақта қоқыс өңдейтін зауыт салуды армандаудың өзі артық-ау! Мәселені шешу кімге тіреледі?

Қошқар ата улы көлі мәселесі республикалық бюджеттен қар­жы­ландырылатын болғасын «кі­сідегінің кілті аспанда» болып, жылдар бойы улы көлмен бірге демалып жүргеніміз белгілі. Жуырда жеткен Қошқар ата эко­логиялық аймағына қатысты жа­ңалықтың нәтижесін көргенше қуануға ерте. Ал қоқыс мәселесін ақша бөлу немесе кәсіпкерлер, инвесторлар арқылы шешу жер­гілікті әкімдіктің міндеті емес пе?! Әкімдер ауысқанымен, мә­селелер жалғасып келеді, кімді кінәларыңды білмейсің, кімнен көмек күтеріңді білмейсің... Қар­­­жы қолбайлау болса басқар­ма­ларға кінә арту – артық.

Ал тау болған қоқыстарға кім кінәлі? Барлығымыз – үйден шыға бере қоқысынан құтылатын тұрғындар, кәсіпкерлерді тексеруге болмайтын мораторийдің тасасына тығылып жан-жағын ретсіз ұстап, соңын бей-берекет қалдыра салатын құрылыс компаниялары мен істі үйлестіре алмай, мәселенің шешімін таба алмай екі ортада алаңдаған әкімдер! Онсыз да экологиялық ахуалы мәз емес Маңғыстау қоқыстың алаңы болып, Ақтау «сырты бүтін, іші түтін» қалаға айналмасын, қоқыстан құлап балаларға зиян келмесін, тұрғындар аман болсын деген ізгі ой әкімдердің санасына қашан жетер екен?! Қаражатты аямай бөліп, заманауи стандартқа сай полигон, контейнер шаруасын шешсе, тазалыққа қатысты талаптарды ширата ұстаса, қоқыс тиісті жерге тасылып, тұрғындар тәртіпке бағынып, қоқыстан арылар ма едік. Арман осындай.

Маңғыстау облысы