Контейнерлік тасымалдағы кедергілер

Дегенмен «Қазақстан темір жолы» ҰК» басқарма төрағасы­ның бірінші орынбасары Қанат Әлмағам­бетов жағ­дай реттеледі деп сендірді. Оның айтуын­ша, жыл соңына дейін Қытай тарапы екі вагон аударғыш орнат­пақ. Бұл өз кезегінде жүктерді жылдам өт­к­ізуге мүмкіндік береді. Оның ішінде Қазақ­­станнан Аспанасты еліне жеткізі­летін кен мен концентраттардың жүрісін ширатпақ.

– Қытайлықтар осы жылдың мамырында Алашанькоу стансасында екі вагон аударғыштың құрылысын бастады. Ондағы мақсаттың бірі – біздің тарапымыздан жөнелтілетін кен мен концентраттарды жылдамдатып қабылдап алу. Вагон аударғыштардың салынуы жүкті түсіріп-тиеуді жылдамдатады. Екі вагон аударғыш та жыл соңына дейін пайдалануға беріледі деп күтілуде, – деді Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингте Қанат Әлмағамбетов.

Белгілі болғандай, Қытай тарапы алғаш рет қазақстандық контейнерлерді вагондарға қайта тиеуге рұқсат беріп отыр. Бұған дейін біздің елге мұндай мүмкіндік берілмеген екен. Өйткені артық жүктемені қабылдаушы тарап реттестіруі керек-тін.

Бұдан бө­лек, қы­тай­лықтар концентраттар мен шекемтастарды тиеу үшін ашық контейнерлерді Қа­зақ­стан тарапына беруге ниетті. Қазірдің өзінде сынақ үшін кон­цент­раттардың партиясын контейнермен жіберуге қам жасалады. Түптеп келгенде мұның барлығы жүкті беру процесін ай­тарлықтай тездетеді. Дәл осындай жұмыс астық экспорттаушы­лар­мен де жүргізіліп жатыр. Олар да астықтың контейнермен жө­нелтілуіне бейілді.

– Қытай жабық вагондарға тиел­ген азық-түлікті қабылдауды тоқтатқан болатын. Олар бұл ше­шімді коронавирус індетімен байла­ныс­тырды, – деді Қ.Әл­ма­ғам­­бетов.

Биыл Қазақстан-Қытай бағы­ты­на 25 млн тонна жүк тасымалдау жос­пар­ланған. Былтыр көр­сет­кіш 21 млн тоннадан астам жүкті құраған. Транзиттік жүк­­тер­­дің өту жылдамдығы мен кө­ле­мін жақсарту үшін «Қа­зақ­­стан темір жолы» «Достық» стансасы мен 19-шы разъездің аралығындағы екінші жолдардың құрылысын бастады.

– Бұл –  «Достық» стансасының алдындағы алғашқы станса. Аралығы – 25 шақырым. Ең тар жерлердің бірі. Осының сал­да­рынан «Достық» стансасына кіру де, одан пойыздарды алып шығу да қиындық тудырады. Сон­дық­тан «Қазақстан те­мір жолы» ұлттық ком­пания­сы өз қаражатына 19-шы разъез­ді жаңғыртып қана қоймай, жол­дар­дың құрылысын да бастап кетті. Мұнда қосымша үш жол салынады. Олар контейнерлік тасымалға қойылатын талаптарға сәйкес ұзартылатын болады, деп нақ­тылады басқарма төра­ға­сы­ның бірінші орынбасары.

Қанат Әлмағамбетовтің айтуынша, екінші жолдарды биыл салып, келер жылдың басында автобұғаттауды іске қосу жо­пар­­лануда. Яғни дабыл беру құ­рал­да­ры арқылы аталған учас­кеден өтетін пойыздардың қауіп­сіз­дігін қамтамасыз етуге назар ауда­­­ры­лу­да.

– Келер жылдан бастап Балқаш – Саяқ учаскесіндегі тар жерлерге қатысты мәселелерді реттеуге кіріспек ойымыз бар. Алайда мұның бәрі бюджеттен қаржы бө­лінгенде ғана жүзеге асырылады. Егер қаржы бөлінсе, онда бірден «Достықтан» «Мойынты» стансасына дейінгі аралықтағы 833 шақырымдық екінші жолдар­ға тендер жариялаймыз. Ал қар­­жы қарастырылмаса, онда ком­­па­ния өз қаражаты есебінен стан­­са­лардың өткізу қабілетін жақ­сарту үшін қос жолды ендір­ме­лердің құрылысын жал­­ғас­ты­ру­ға мәжбүр болады. Бұл негізгі жоба саналады, – деді ол.

Сонымен қатар транзит кезінде ұзын контейнерлік пойыздарды өткізу­ге қатысты қиындықтар туын­­­­дайды. Қ.Әлмағамбетовтің пікі­­­рінше, биыл 10 бөлек пункт құ­ру жоспарланған. Ұзын құ­рам­­ды контейнерлік пойыздарды өткізу үшін стансалардың қа­былдау-жөнелту жолдарын ұзарту жұмыстары басталып та кетіпті. Яғни бір локомотив­пен контейнерлерден және фитинг­тік платформалардан тұратын кон­тейнерлік пойызды сүйретуге мүм­кіндік туады. Ал қазіргі уа­қыт­та оларды екі пойызбен сүй­ре­ту­ге тура келіп отыр.

Осылайша, стансаның өткізу, тасымалдау қабілетін арттыру көзделуде. Алдағы екі-үш жылда қабылдау-жө­нел­ту жолы бар 40 стансада дәл осын­дай жұмысты жүргізу жоспарланып отыр. Мұның барлығы транзиттік кон­тейнерлік жүктерді тасымалдау тиім­ді­лі­гін арттыруға мүм­кін­дік береді.

Индустрия және инфра­құ­рылым­дық даму минис­тр­лігі Көлік комитеті төра­ға­сы­ның орынбасары Жәнібек Тай­жановтың айтуынша, Қа­зақ­­станның транзиттік хаб ре­тінде қалыптасуы бірқатар жо­­баны жүзеге асырумен қа­тар жүрді. Атап айтқанда, ор­та­­­лық өңірлерді батысқа қосу – Жез­қазған-Бейнеу, Алматы-Шу учаскесінің өткізу қабілетін ұл­ғайту – екінші жолдардың құ­ры­­лысы, қажетті порт және терминал инфрақұрылымын құру – Ақтау, Құрық порттары, Қорғас құр­ғақ порты, Боржақты-Ерсай, сау­да-логистикалық орталықтар се­­кіл­ді жобалар салаға сер­пін бер­ді.

Аталған жобаларды жүзеге асырудың нәтижесінде транзиттік тасымалдардың қазіргі көлемі 2016 жылғы көрсеткіштен 3,6 есе асып түсті. Дағдарыс дендеген 2020 жылы транзиттік қа­ты­нас­та­ғы контейнерлік тасымалдар 876 мың ЖФЭ-ні, яғни жиырма фут­тық экви­ва­лентті құрады. Өсім 2019 жылмен салыстырғанда 32 пайызға тең.

– 2021 жылдың бірінші жартыжыл­ды­ғында темір жол көлі­гімен тасымалдау көлемі өткен жылдың сәйкес кезеңімен са­лыс­тырғанда 36 пайыздық өсім көрсетіп, 800 мыңнан астам жиыр­ма футтық эквивалентті құ­рады. Оның ішінде транзиттік контейнерлік тасымалдар көлемі 44 пайызға ұлғайып, 530 мыңнан астам ЖФЭ құрады. Осы жылдың соңына дейінгі жоспар шамамен бір миллион жиырма футтық эквивалентке тең болды. 2025 жылға дейін бұл көрсеткіш 1 660 мың жиырма футтық эквивалентке дейін өсуі тиіс, – дейді Жәнібек Тайжанов.

Бүгінде Қазақстанның фи­тинг­­тік платформа паркі шамамен 8 мың бірлікті құрайды. Бұл ретте басқа елдерден тартылған платформаларды ескерген күннің өзінде нарықтың қажеттілігі қа­зір­гі парктен бірнеше есе асып түсе­ді. Осыған орай Индустрия және инфра­құры­лымдық даму министрлігі платформалар пар­кін жаңарту үшін операторларды ынталандыру жұмысын жүргізуде.

Мәселен, 2016 жылдан бастап вагондар мен платформаларды сатып алуға несие беру кезінде сыйақы мөл­шер­ле­ме­лерін субсидиялау құралы енгізілді. Осы­лай­ша, мемлекеттік қолдау аясында 5 мыңнан астам жүк вагоны сатып алынды. Оның 3,5 мыңы – фитингтік платформа. Бұл бағыттағы жұмыс «Қуатты өңір­­лер – қуатты экономика» ұлттық жо­­басы аясында 2025 жылға дейін жал­ға­сатын болады.

Ж.Тайжановтың пікірінше, Қазақ­стан­ның ұлттық мүддесі қазіргі уақытта жұмыс істеп тұр­ған бес халықаралық көлік дәлізі шеңберінде қарастырылуда.

Бірінші – Қытай мен Батыс Еуропаны байланыстыратын «Солтүстік дәліз».

Екінші – «Оңтүстік дәліз». Бұл Түркия, Иран, Орталық Азия елдері, Қазақстан арқылы Оң­түс­тік-Шығыс Еуропа – Қытай – Оңтүстік-Шығыс Азияға жол ашады.

Үшінші – «Орталық Азия дәлізі». Бұл дәліз Орталық Азия– Ресей – Еуроодақ елдерін қам­ти­ды.

Төртінші – «ТРАСЕКА дә­лі­зі» – Қытай – Қазақстан – Кав­каз – Түркия – Румыния – Украина.

Бесінші – Ресей Феде­ра­ция­сын, Қазақстанды, Иранды, Парсы шығанағы елдерін, Үн­діс­танды жалғайтын «Сол­түс­тік – Оңтүстік» дәлізі.

Тасымалдардың ең көп көлемі «Орталық Азия» мен «Оңтүстік» дәліз­де­ріне тиесілі. «Солтүстік дәліз» бо­йынша контейнерлік та­сы­малдың өскені байқалып отыр.