Түрікменстанда өткен Орталық Азия мемлекеттері басшыларының III Консультативтік кездесуі өңірлік ынтымақтастықтың жаңа деңгейге көтерілген кезімен тұспа-тұс келді. Қазақстан тәуелсіздік жылдары өз стратегиясында Орталық Азия мемлекеттерімен ынтымақтастықты тереңдету бағытын ұстанып келеді.
Еліміздің барлық стратегиялық құжатында Орталық Азия байланысына қатысты бағыт бекітілген. Сол себепті ел Президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың Орталық Азия мемлекеттері басшыларының кезекті кездесуіне дайындықпен, бірқатар ұсыныспен барғаны анық.
Қазіргі уақытта Орталық Азия елдері екіжақты және өңірлік күн тәртібіндегі негізгі мәселелерді шешуге батыл қадам жасап отыр. Алдыңғы кездесулердің күн тәртібін ескере отырып, аймақтық ынтымақтастықтың нақты жол картасын даярлау туралы айтуға болады. Транзит, сауда, энергетика мәселелерімен қатар, су, экология, климаттың өзгеруі мәселелері басты назарда болды. Биылғы жылы Ауғанстандағы ахуалдың шиеленісуімен қатар, коронавирустық инфекцияға қарсы іс-қимыл мәселелерін қоса алғанда, өңірлік және халықаралық қауіпсіздік мәселелері күн тәртібіне қойылды.
Өңір елдері үшін өзекті мәселелердің бірі – су мәселесін реттеу болып қала береді. Қарқынды ауылшаруашылық, өнеркәсіптік қызметке, трансшекаралық бассейндер аймағында халықтың көптеп қоныстануына байланысты су тұтынудың өсуімен қатар, климаттың өзгеруі, мұздықтардың еруі секілді бірқатар шиеленіскен жағдай әлеуметтік-экономикалық мәселелерді ушықтыра түседі. Сондықтан тараптардың су мәселелерін реттеудегі ымыраны көздейтін және өзара қолайлы тәсілдері – жалғыз тиімді жол екені анық. Барлық тараптың саяси ерік-жігерінің болуы осы саладағы мәселелерді ашық және жедел көтеруге, өзара талқылауға мүмкіндік береді. Бұл күрделі проблеманың экологиялық, әлеуметтік, экономикалық маңызы бар. Қазіргі кезеңде Қазақстан Орталық Азияның Мемлекетаралық су-энергетикалық консорциумын құруды, сондай-ақ «Сырдария» және «Әмудария» бассейндік су шаруашылығы бірлестіктерін күшейтуді ұсынады. Бұдан басқа, Орталық Азияның барлық елі мен халықаралық әріптестердің қолдауымен Арал теңізінің солтүстік бөлігін қалпына келтіру жобасын аяқтау қажет.
Өңір елдерінің күн тәртібінде көлік транзитінің әлеуетін арттыру мәселесі де маңызды болып отыр. Аймақ мемлекеттерінде көлік саласындағы ынтымақтастықты нығайту тауарлар мен қызметтердің еркін қозғалысына ықпалын тигізетініне, әлеуметтік-экономикалық қатынастарды дамытудың маңызды құралы ретінде әрекет ететініне және сайып келгенде, халықтың өмір сүру жағдайы мен сапасын жақсартатыны туралы түсінік артты. Сарапшылардың бағалауы бойынша, Орталық Азия елдерінің шекарадан өту рәсімдерінің жетілдірілмеуіне байланысты халықаралық бағыттар бойынша тауарларды жеткізуге қажетті барлық уақыттың 40 пайызы осыған жұмсалады. Орталық Азия елдері ішіндегі және арасындағы көлік байланысын жақсарту өңірлік елдердің ішкі жалпы өнімінің 15 пайызға ұлғаюына мүмкіндік беретін болады. Мемлекеттер аумағы арқылы халықаралық көлік дәліздері, сондай-ақ Орталық Азия елдерінің Ресеймен, ЕО-мен, ҚХР-мен, Үндістанмен, Түркиямен, Ауғанстанмен, Иранмен сауда байланысы түрлі өңірлік дәліздер өтетіні белгілі. Өңірдің көліктік байланысын күшейту мақсатында Қазақстан Транскаспий халықаралық көлік дәлізін дамытуға Орталық Азияның барлық елінің қатысуына мүдделі.
Сауда-экономикалық салада да маңызды өзгерістерді көре аламыз. Өзара тиімді негізде перспективасы өте жоғары жобалар жүзеге асырылуда. Соңғы ірі бастамалардың қатарында Қазақстан мен Өзбекстан шекарасында «Орталық Азия» халықаралық сауда-экономикалық ынтымақтастық орталығын құру бар. Бұл – аймақтық деңгейде болашағы зор жоба. Ол бүкіл өңірдегі сауда-экономикалық байланыстардың дамуына серпін беріп, өңіраралық инфрақұрылымдық және сауда жобаларының ілгерілеуіне сеп болады.
Осылайша, бірлескен және жүйелі жұмыс арқылы ұлттық мүдделерді қорғау және алға жылжыту оңайырақ әрі тиімдірек болмақ. Тиісінше, Орталық Азияның өңірлік маңызын күшейту – бұл ұлттық ұстанымды күшейтумен тең.
Санат КӨШКІМБАЕВ,
Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты директорының орынбасары